خبرگزاری کتاب ایران/ فرزانه‌سادات علویزاده، استادیار زبان و ادبیات دانشگاه بجنورد، به مناسبت برگزاری نخستین همایش بین‌المللی پروین اعتصامی یادداشتی نوشته و در اختیار ایبنا قرار داده است.
 
پروین اعتصامی، از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران زن در ادب پارسی است که به دلیل سبک ویژه، مفاهیم برجسته و زبان و عاطفه عمیق اشعارش، جایگاه ویژه‌ای در عرصه ادبیات فارسی به دست آورده و ‌عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» را از آن خود کرده است.

سواد بالای فرهنگی، مضامین برجسته شعری، ابداع سبک خاصی از مناظره و دفاع از حقوق زنان و نقد اوضاع زمانه، پروین را به عنوان یک منتقد اجتماعی از همعصران خود متمایز می‌کند؛ شاعری که فارغ از جنسیت زنانه خود به‌ویژه در زمانه‌ای که عرصه شعر و شاعری در غلبه مردان است، انسانیت و نه جنسیت را در اشعار خود منعکس می‌کند و پرداختن به موضوعات اجتماعی را محور اصلی کار خود قرار می‌دهد.

یکی از موضوعات درخور تأمل در بررسی اشعار پروین اعتصامی، توجه به تفاوت میان رویکرد شاعر در پرداخت روساخت و ژرف‌ساخت اشعار اجتماعی خود است؛ اگرچه از حیث مضامین و موضوعات شعری و توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و انتقاد از ضعف‌های موجود در ساختار سیاسی و اجتماعی ایران، تسلط عقلانیت و گفتمان عقلانی و تکیه بر شناخت و استنادسازی‌های منطقی به جای احساس و عاطفه در اشعار اجتماعی پروین توجیه بیشتری دارد، با این حال، هویت زنانه و به تبع آن نگارش زنانه پروین، ظهور احساسات، عواطف، شور و هیجان و تجربه‌های شخصی شاعر را در شعر وی اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

به باور برخی از متفکران شناخت‌محور، احساسات را هم می‌توان به عنوان شکلی از دانش و تفکر در نظر گرفت. اگرچه احساسات متغیر و زودگذر هستند و تشخیص احساسات دقیق افراد در یک زمان خاص و انگیزه‌های آنها برای تصمیم‌گیری بسیار دشوار است، با این حال، بسامد بالای برخی دال‌های احساسی در اشعار پروین اعتصامی و نحوه ظهورآنها، چه به صورت پوشیده و چه آشکار، می‌تواند فهم عمیق‌تری را از اندیشه‌ها، قضاوت‌ها و باورهای وی ارائه کند؛ به‌‌ویژه آنکه بررسی نحوه ادای این احساسات در ساختار کلام، گزینش‌های زبانی و تصویرپردازی‌های شاعرانه پروین نشان‌دهنده نوع بینش شاعر در مواجه با رخدادهای اجتماعی و فرهنگی و تأثرات عاطفی وی در برابر آنهاست. به‌ویژه ژانر شعر، بستر مناسبی را برای پروین اعتصامی فراهم می‌کند تا بتواند با پیوند زدن احساسات و عواطف زنانه خود به احساسات جمعی به سطح عمیقتری از احساسات در پرداخت مسایل اجتماعی با استفاده از فرآیندهای عاطفی و دال‌های احساسی دست یابد. همین مسئله وجه تمایز مهم پروین اعتصامی در میان شاعران مرد همعصر وی است که در گفتمانی مشابه به موضوعات یکسان پرداخته‌اند.

فرایندهای عاطفی و دالهای احساسی در اشعار پروین اعتصامی را می‌توان در سطوح مختلف شعری وی مورد بررسی قرار داد؛ از جمله در محور همنشینی و جانشینی کلام، در انتخاب سوژه‌های شعری، تقابل‌های معنایی، تصویرسازی‌های شاعرانه، ارزیابی‌های عاطفی شاعر و در تقابل عواطف شاعرانه با دیگر کنش‌های شعری. به عبارت دیگر، ظهور فرآیندهای عاطفی و دال‌های احساسی در اشعار پروین اعتصامی، نه صرف وجود چند واژه یا عبارتی است که بار عاطفی دارند بلکه به معنای بررسی حاکمیت نظام عاطفی در اشعار وی از طریق نحوه کاربرد ویژه ساختار زبانی در تولید نظام عاطفی است.

در کنار هویت زنانه پروین اعتصامی و استفاده از واژگانی با بار عاطفی، استفاده پروین از انواع نشانگرهای زبانی و ترکیب آنها برای انتقال مفاهیم مختلف در ایجاد فضای عاطفی اشعار او نیز تأثیر زیادی دارد.

بنابراین، زبان و ساختار ویژه اشعار پروین، بازنمودی روشن از جهان فکری اوست که در ترکیبی از گفتمان عقلانی و عاطفی، اندیشه‌ها، احساسات و تأثرات ویژه شاعر را از جهان پیرامون خود ارائه می‌کند.

آنچه هنر شعری پروین را برجسته می‌کند، ارائه مفاهیم اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در یک بستر عقلانی و منطقی با ژرفساختی عاطفی است که حاصل زنانه‌اندیشی شاعر و پیوند تجارب شخصی و عواطف و احساسات فردی وی با احساسات و عواطف اجتماعی است که از رهگذر فراوانی دال‌های احساسی در شعر وی و لایه‌های ظریف عاطفی در اشعار او قابل بررسی است. این مؤلفه و سایر مؤلفه‌های شعری پروین اعتصامی، وی را به چهره‌ای شاخص و متمایز در میان شاعران ادب فارسی تبدیل کرده است.