«روز نجوم» یک مناسبت جهانی برای ترویج علم نجوم و آشناسازی عموم مردم با آسمان شب است. این روز معمولاً در یکی از روزهای آخر هفته که نزدیک به شب هفتم ماه قمری در بازه نیمه ماه آوریل تا نیمه ماه مه باشد (۲۶ فروردین تا ۲۶ اردیبهشت) برگزار می‌شود.

این روز دو بار در سال برگزار می‌شود یکی در بهار؛ معمولاً یکشنبه یا شنبه‌ای بین اواسط آوریل تا اوایل می و دومی پاییز؛ معمولاً در شهریور یا مهر. در سال ۲۰۲۵ در آستانه روز جهانی نجوم بهاری هستیم.

نخستین بار در سال ۱۹۷۳ توسط داگ برگر، رئیس وقت انجمن نجوم شمال کالیفرنیا، این روز پیشنهاد شد و هدف او این بود که تلسکوپ‌ها را به مکان‌های عمومی بیاورند تا مردم عادی بتوانند به راحتی آسمان را رصد کنند.

رصد عمومی آسمان با تلسکوپ، سخنرانی‌های علمی درباره نجوم، نمایشگاه‌های عکس‌های نجومی، کارگاه‌های آموزشی در مدارس و فرهنگسراها و معرفی پروژه‌های علمی مانند «جهان در شب» یا «ستاره‌ها بدون مرز» از جمله فعالیت‌هایی است که در این روز برگزار می‌شود.

ایران تاریخچه‌ کهنی در علم نجوم دارد. از رصدخانه‌ مراغه تا دانشمندانی چون خواجه نصیرالدین طوسی و عبدالرحمن صوفی. در سال‌های اخیر نیز انجمن نجوم ایران، خانه‌های نجوم و گروه‌های آماتوری در سراسر کشور، به ترویج این علم پرداخته‌اند. 

روز جهانی چشم دوختن به آسمان

علت این شیوه‌ انتخاب روز نجوم، این است که هلال ماه به‌صورت نیمه (تربیع اول) در آسمان، قابل مشاهده و شرایط مناسبی برای رصد آن با تلسکوپ و آموزش نجوم فراهم باشد. در شامگاه این روز، رصدخانه‌ها، گروه‌های نجومی و علاقه‌مندان به نجوم، برنامه‌هایی مانند رصد آسمان، سخنرانی، نمایشگاه و کارگاه‌های آموزشی برای عموم برگزار می‌کنند تا موجب ارتقای آگاهی عمومی از آسمان شب و جذابیت‌های دنیای نجوم شوند.

بنا به اعلام کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، فعالیت‌های ترویجی مرتبط با هفته نجوم سال ۱۴۰۴ از ۱۸ تا ۱۵ اردیبهشت برگزار می‌شود و جمعه ۱۲ اردیبهشت، روز نجوم است.

خسرو جعفری‌زاده، مسئول کارگروه ترویجی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تقارن روز نجوم امسال (۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴) با آیین گرامیداشت روز معلم موجب شد شعار این روز مهم در تقویم فعالیت‌های نجومی، مبتنی بر آموزش و ترویج علم نجوم در ایران تعیین شود تا گروه‌های مختلف در سراسر کشور بتوانند با برنامه‌ریزی در هفته نجوم، برنامه‌های متنوعی را با توجه به شعار روز نجوم در ایران تدارک ببینند.

وی ادامه داد: شعار هفته و روز نجوم سال ۱۴۰۴ «آسمان شب، آموزش و ترویج علم» تعیین شده است و برای روزهای هفته نامگذاری صورت نگرفته است تا گروه‌ها بتوانند با ابتکار بیشتر، برنامه‌ریزی لازم را برای برگزاری مراسم هفته نجوم انجام دهند. از تمام انجمن‌ها و گروه‌های نجوم در سراسر ایران دعوت می‌شود تا ضمن ثبت‌نام در سامانه «فرم آنلاین» به نشانی  https://survey.porsline.ir/s/zTLMLgcm، هماهنگی لازم برای برگزاری برنامه‌های هفته نجوم را با کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران انجام دهند تا اطلاع‌رسانی و فراخوان عمومی آن در سطح کشور به بهترین نحو ممکن انجام پذیرد.

مسئول کارگروه ترویجی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران به جزئیات بیشتری از برگزاری روز نجوم در تهران اشاره و اظهار کرد: در تهران دو یا سه مرکز اصلی و فعال برای برگزاری مراسم روز نجوم خواهیم داشت. فعالان نجوم تهران با حضور در مراکزی همچون گنبد مینا و رصدخانه زعفرانیه، عموم مردم را با دانش نجوم آشنا خواهند کرد. در طی شب نیز در مراکز تعیین شده برنامه رصد آسمان شب با تلسکوپ را خواهیم داشت. برآورد ما این است که حدود ۵۰ تلسکوپ در مراکز مختلف شهر تهران فعال خواهند بود و به این ترتیب هزاران نفر از مراجعان به این مراکز می‌توانند فرصت آشنایی با نجوم را پیدا کنند.

در این فراخوان تمامی گروه‌ها، مراکز و افراد از سراسر کشور می‌توانند مشارکت فعال داشته باشند.