روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

احمد اقتداری محل رجوع خاص‌وعام درباره خلیج‌فارس است. حدوداً ۴۴ سال داشت که به درخواست انجمن آثار ملی برای نوشتن درباره نواحی جنوبی ایران با هواپیما عازم بوشهر شد. او از بسیاری از جزایر جنوبی ایران بازدید کرد تا به میناب و جاسک رسید. بقیه راه اما جاده‌ای برای عبور خودرو نداشت بنابراین کوله بر دوش انداخت و با شلواری کوتاه، پوتینی بر پا و یک دوربین‌های عکاسی به تحقیق و عکسبرداری پرداخت و حاصل آن روزهایش در سال ۱۳۴۸ شد کتاب «آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان». او در ماموریتی از سوی دولت ایران به عربستان، عراق و لبنان اعزام شد و پژوهش‌های ارزنده‌ای درباره تاریخ در این کشورها داشت. سازندگی به مناسبت ششمین سالگرد درگذشت این مورخ و جغرافی‌دان ایرانی در بیست‌وهفتمین روز فروردین به اهمیت او در مطالعات تاریخی خلیج‌فارس پرداخته است.

آغاز مسیر
همان سالی که مجلس شورای ملی در ماده‌واحده‌ای بر انقراض سلسله قاجار مهر تایید زد، احمد اقتداری در «گراش» فارس به دنیا آمد. پدرش مرتضی قلی‌خان اقتداری و مادرش انیس‌خانم اقتداری از نوادگان فتحعلی‌خان بیگلربیگی گراشی، حاکم لارستان و بنادر خلیج‌فارس در دوره‌ قاجار بودند. پدربزرگ او حسنعلی‌خان گراشی‌لارستانی از مشروطه‌خواهان فارس بود که به شهادت رسید. مدتی به مکتب‌خانه‌ شهر لار رفت اما بعد از تاسیس مدرسه دولتی توسط علی‌اصغرخان حکمت‌شیرازی در سال ۱۳۱۱ در این شهر، او را از مکتب گرفتند و به مدرسه رفت. شهریور ۱۳۲۰ که خاک ایران توسط متفقین تصرف شد، سال آخر تحصیل او در دانش‌سرا بود. ارتش هیتلر تا نزدیکی‌های قفقاز آمده بود و متفقین در تلاش رساندن اسلحه از راه ایران برای کمک به شوروی بودند. در گفت‌وگویی که سال ۹۵ با روزنامه ایران داشته به خاطراتی از آن زمان اشاره کرده است: «به یاد دارم یکی از دبیران دانش‌سرا مرحوم دکتر مهدی حمیدی‌شیرازی که بعدها شهرت فوق‌العاده در شاعری یافت، روزی در کلاس قصیده‌ای که خود سروده بود را خواند که با این بیت آغاز می‌شد: سخت آشفته‌ام امسال ز فروردینا / یعنی از آمدن سرخ گل و نسرینا. او که آن زمان تازه فارغ‌التحصیل شده بود، این شعر را برایمان خواند و همه بر حال زار ایران گریستیم».

از عدلیه تا شهرداری
در سال ۱۳۲۸ اولین سال برگزاری کنکور در دانشکده حقوق و علوم سیاسی و علوم اقتصادی دانشگاه تهران، نام خود را در تابلو اعلانات دانشکده در میان آگهی پذیرفته‌شدگان کنکور دید. او در پاسخ به این پرسش که چرا تحصیلات عالیه انتخاب کرده‌اید و چرا در کنکور دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی نام‌نویسی کرده‌اید، نوشته بود: «چون من جوانی روستایی و فقیرم و مشتاق شهرت و قدرت و ثروتم و می‌دانم که ابزار دست سیاستمدار،قانون است و احراز مقامات رفیع و رتبه‌های منیع جز با دستیاری قانون میسر نیست، من خدمت مفید آموزگاری را رها کرده‌ام تا بازیچه دست قانون شوم، یا قانون را به بازی گیرم، والا نه قصد خدمت دارم و نه سودای عبادت». بنابراین تحصیلات در رشته حقوق را از سر گذراند و قدم در راه عدلیه، قانون و وکالت دادگستری گذاشت. پیش از آن مدتی آموزگاری را تجربه کرده بود و در سال ۱۳۲۷ با ابلاغ وزارتی به سمت رئیس اداره فرهنگ لارستان منصوب شد و زمانی که برای سرکشی به حوزه‌های فرهنگ بستک و لنگه همچنین افتتاح مدرسه در گاوبندی رفته بود به قدری از بی‌توجهی دولت مرکزی به نواحی ساحلی خلیج‌فارس و ظلم رنجیده بود که نامه تند و پرخاشگرانه‌ای به وزیر فرهنگ نوشت. سال ۱۳۳۲ که کودتای ۲۸ مرداد به وقوع پیوست، پروانه کارآموزی وکالت درجه یک برای اقتداری صادر شد. پس از تصویب نخستین قانون انتخابات شهرداری‌ها توسط محمد مصدق در مجلس، نخستین شهردار انتخابی شهر لار شد اما همزمان با کودتای ۲۸ مرداد استعفا داد و به تهران آمد.

آثاری ارزنده
احمد اقتداری از سال ۱۳۴۳ به مدت ۵ سال در معاونت سازمان جلب سیاحان مشغول به کار شد اما به دلیل اختلاف با معاون نخست‌وزیر کناره‌گیری کرد. تا همان زمان چندین کار تالیفی درباره فرهنگ لارستانی، لارستان کهن و خلیج‌فارس داشت بنابراین به سفارش انجمن آثار ملی برای نوشتن از نواحی جنوبی ایران، تحقیق را آغاز کرد و عازم بوشهر شد. او از بندر گناوه، بندر دیلم، شبانکاره و سعدآباد بازدید کرد سپس عازم دشتستان و تنگستان، اهرم، خورموج، کنگان، طاهری، نابند، عسلویه، شبیکوه، گاوبندی، بندر لنگه، بندر خمیر، بندرعباس، میناب و جاسک و در نهایت چابهار و بندر تیس شد و چون بقیه جاده اتومبیل‌رو نبود با پای پیاده رفت و حاصل آن روزهایش شد، کتاب «آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان» در سال ۱۳۴۸. کتاب «خوزستان و کهگیلویه و ممسنی» کتاب دیگری بود که در سال ۱۳۵۹ سفارش آن را دریافت کرد. مجموعه آثار او در سفرهایش به جزایر جنوبی به تالیف کتاب‌ دیار شهریاران و تهیه چهار هزار قطعه عکس از آثار تاریخی انجامید. او در کتاب «خلیج‌فارس؛ از دیرباز تاکنون» برای خلیج‌فارس ۲ تعبیر «دریای پرماجرای ایرانی» و «گاهواره تمدن» را به کار برده ‌است. او معتقد بود، خلیج‌فارس به این دلیل که همیشه در تاریخ خود، محل نبرد قوای نظامی بوده، «پرماجرا» است. تصحیح بندرعباس و خلیج‌فارس، صید مروارید در خلیج‌فارس، تحشیه سرگذشت کشتیرانی ایران، آثار باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان، لارستان کهن و فرهنگ لارستانی، نشر فرهنگ ایران زمین، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، تصحیح تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر و روابط آنها با ایران، محمدعلی‌خان سدیدالسلطنه، تصحیح و تحشیه و پیوست‌ها از احمد اقتداری، تهران، دنیای کتاب، کاروان عمر، یکصد‌‌وپنجاه مقاله در زمینه ایران‌شناسی و خلیج‌فارس، دیار شهریاران، تصحیح باغستان لارستانی، از دریای پارس تا دریای چین، آیین دریانوردی کهن در اقیانوس هند و خلیج‌فارس و تحشیه ارجان و کهگیلویه از دیگر آثار این جغرافی‌دان ایرانی است. او درنهایت فروردین سال ۹۸ دچار شکستگی استخوان از ناحیه لگن شد و چند روز پس از جراحی سرانجام در صبح سه‌شنبه ۲۷ فروردین در بیمارستان از دنیا رفت.

نیره خادمی