حدود یک هفته پیش بود که ژنرال دیوید آلوین، رئیس ستاد مشترک نیروی هوایی آمریکا، یک آگهی جذب نیروی جدید منتشر کرد که در آن صحنه‌ای کوتاه از یک هواگرد پنهان‌کار ناشناس دیده می‌شود که روی باند تاریکی در حال حرکت است.

تحلیلگران معتقدند این ممکن است یکی از هواپیماهای آزمایشی برنامه NGAD (نسل بعدی برتری هوایی) باشد؛ برخلاف رندرهای شناخته‌شده بوئینگ F-۴۷، این هواپیما فاقد کانارد (پیش‌بال) است و سطوح دم عمودی‌ای دارد که با اکثر تصاویر مفهومی رسمی NGAD متفاوت است. تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که این هواپیما نمونه اولیه‌ای از لاکهید مارتین یا نمونه‌ای غیر نهایی برای اهداف تبلیغاتی باشد.

ورود به عصر جدید: از نسل پنجم تا ششم

نیروهای هوایی جهان در حال گذر از نسل پنجم جنگنده‌ها به نسل ششم هستند.

نسل پنجم شامل جنگنده‌هایی مثل F-۲۲ و F-۳۵ آمریکا، J-۲۰ و J-۳۵ (چین) و Su-۵۷ (روسیه) است. این نسل ویژگی‌هایی از جمله پنهان‌کاری، ترکیب حسگرها و آگاهی محیطی بالا را به همراه دارند؛ اما حالا همه نگاه‌ها به دهه ۲۰۳۰ میلادی و ظهور نسل ششم جنگنده‌ها دوخته شده است.

در همین راستا آمریکا، چین و روسیه برنامه‌های خود را برای جنگنده‌های نسل ششم اعلام کرده‌اند. کشورهای دیگری مثل ژاپن، بریتانیا، ایتالیا، فرانسه، آلمان و اسپانیا نیز در حال همکاری در پروژه‌های چندملیتی هستند.

ویژگی‌های نسل پنجم؛ پایه‌ای برای آینده

اگر بخواهیم ویژگی‌های اصلی نسل پنجم جنگنده‌ها را فهرست‌وار مورد بررسی قرار دهیم، این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• طراحی پنهان‌کار با مواد جاذب رادار
• مانور پذیری بالا و توانایی پرواز مافوق صوت بدون پس‌سوز (سوپِرکروز)
• رادار AESA، حسگرهای مادون‌قرمز و سیستم‌های مدیریت نبرد ترکیبی
• نقش گره اطلاعاتی در میدان نبرد، با ارتباط لحظه‌ای با سایر واحدها

بدین ترتیب می‌توان گفت نسل پنجم صرفاً جنگنده نیست، بلکه بخشی از یک شبکه رزمی به شمار می‌رود که می‌تواند مأموریت‌های شناسایی، تهاجمی و فرماندهی را هم‌زمان انجام دهد.

نسل ششم: پرش فناورانه و مفهومی

اما جنگنده‌های نسل ششم بر پایه مفاهیمی کاملاً جدید توسعه می‌یابند و ویژگی‌های به مراتب قوی‌تری دارند که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• پنهان‌کاری چند طیفی: طراحی‌های بدون دم و استفاده از مواد جدید برای کاهش اثرات راداری، حرارتی و الکترواپتیکی
• معماری باز و دیجیتالی: استفاده از شبیه‌سازی گسترده، ماژول‌های قابل ارتقا و نرم‌افزارهای پیشرفته
• هوش مصنوعی و خودمختاری: کمک به تصمیم‌گیری خلبان یا حتی کنترل کامل پهپادهای همراه
• خلبان مجازی و کابین واقعیت افزوده
• موتورهای تطبیقی، سلاح‌های لیزری و موشک‌های مافوق‌صوت

بسیاری از طرح‌ها "قابل هدایت توسط انسان یا خودکار" هستند که انعطاف‌پذیری زیادی برای مأموریت‌های پرخطر ایجاد می‌کنند.

بدین ترتیب می‌توان گفت که جنگنده‌های نسل ششم نه‌فقط یک هواپیما، بلکه "سیستم سیستم‌ها" هستند. یعنی:

• همراهی جنگنده سرنشین دار با چند پهپاد رزمی مستقل (MUM-T)
• استفاده از این UCAV ها برای شناسایی، حمله، فریب دشمن یا جنگ الکترونیک
• هدایت همه این اجزا توسط خلبان یا هوش مصنوعی، با لینک‌های داده ایمن و هوشمند

با این تفاسیر، میدان نبرد به یک شبکه یکپارچه از دارایی‌های هوایی، زمینی، فضایی و سایبری تبدیل خواهد شد.

همکاری‌های بین‌المللی و فشارهای مالی

به دلیل هزینه‌های سرسام‌آور توسعه، بسیاری از کشورها برای توسعه جنگنده‌های نسل ششمشان به سراغ همکاری‌های چندملیتی رفته‌اند که ازجمله آن‌ها می‌توان به پروژه FCAS (همکاری مشترک کشورهای فرانسه، آلمان و اسپانیا) و پروژه GCAP/Tempest (همکاری مشترک کشورهای بریتانیا، ژاپن و ایتالیا) اشاره کرد.

این مشارکت‌ها موجب تقسیم هزینه‌ها و تسهیم تخصص فنی می‌شود. به‌علاوه همه طراحی‌ها از ابتدا با قابلیت همکاری میان‌ملیتی انجام می‌گیرند.

پیشرفت‌های کلیدی فناوری

برخی ویژگی‌های مشترک در پروژه‌های نسل ششم عبارت‌اند از:

• هوش مصنوعی در کابین یا پهپادها
• ادغام حسگرها و مدیریت داده از منابع داخلی و خارجی
• مقاومت سایبری از مرحله طراحی
• استفاده از سلاح‌های انرژی مستقیم برای دفاع سریع
• ساختار ماژولار برای تنظیم مأموریت و پنهان‌کاری

با این اوصاف و با بهره‌گیری از جنگنده‌های نسل ششم، تاکتیک‌های جنگ هوایی نیز دگرگون خواهند شد و انتظار می‌رود که شاهد چنین تغییراتی باشیم:

• به‌کارگیری جنگنده‌های نسل ششم در مأموریت‌های حیاتی با ریسک بالا
• انجام گشت‌های بازدارنده طولانی‌مدت با دامنه گسترده
• اجرای عملیات چندبُعدی هماهنگ میان هوا، فضا، سایبر
• استفاده از یک جنگنده به‌عنوان مرکز فرماندهی متحرک
• بهره‌گیری از خلبان‌های کمتر و افزایش نقش پهپادها

به دلیل هزینه بالا، این جنگنده‌ها احتمالاً به‌صورت محدود تولید می‌شوند اما در عملیات کلیدی، نقشی تعیین‌کننده خواهند داشت.

جمع‌بندی ویژگی‌های جنگنده‌های نسل ششم

اگر بخواهیم به‌طور مختصر نسل ششم جنگنده‌ها را توصیف کنیم، باید بگوئیم که این نسل از جنگنده‌ها، نماد آینده نبردهای هوایی هستند که با گذر از ویژگی‌های نسل پنجم نظیر پنهان‌کاری، آگاهی محیطی و ترکیب حسگرها، در نسل جدید، بر روی ارتقای هوش مصنوعی، شبکه‌سازی و تعامل انسان-ماشین متمرکز خواهند بود.

ویژگی‌های بارز جنگنده‌های نسل ششم شامل پنهان‌کاری چند طیفی، پهپادهای همراه هوشمند، موتورهای تطبیقی، سلاح‌های لیزری، کابین‌های واقعیت افزوده و معماری دیجیتال باز است. در نسل جدید این جنگنده‌ها یک شبکه گسترده شامل پهپادها، ماهواره‌ها، سیستم‌های زمینی و داده محور، به‌عنوان مرکز، نقش فرماندهی و هماهنگی را بر عهده خواهند داشت.

کشورهایی ازجمله آمریکا، چین و روسیه پیشتاز توسعه جنگنده‌های نسل ششم هستند؛ اما مشارکت‌های چندملیتی در اروپا و آسیا نیز در جریان است و هم‌زمان، کشورهای درحال‌توسعه به سراغ پهپادهای پنهان‌کار برای جهش‌های فناورانه رفته‌اند.

با توجه به هزینه‌های بالا، کاربرد این جنگنده‌ها بیشتر در مأموریت‌های حیاتی خواهد بود و در ترکیب با سایر سیستم‌ها، برتری هوایی را برای دهه‌ها تضمین می‌کنند.

۲۲۷۲۲۷