هوش مصنوعی، که در اصل به تقلید رفتار هوشمندانه انسان توسط ماشین‌ها اشاره دارد، برای نخستین‌بار در دهه ۱۹۵۰ میلادی مطرح شد. از آن زمان تاکنون، این فناوری به سرعت رشد کرده و شاخه‌های مختلفی مانند یادگیری ماشین، بینایی ماشین، تحلیل گفتار و پردازش زبان طبیعی را شامل شده است. در سال‌های اخیر، توجه به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های تخصصی مانند دندانپزشکی افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، میزان مقالات علمی منتشرشده درباره کاربردهای هوش مصنوعی در دندانپزشکی در پایگاه‌های علمی معتبر رشد قابل‌توجهی داشته است. این افزایش توجه، نشان‌دهنده اهمیت و پتانسیل بالای استفاده از فناوری‌های هوشمند در این رشته تخصصی است.

یکی از دلایل اصلی توجه به این موضوع، توانایی هوش مصنوعی در تشخیص دقیق، سریع و خودکار مشکلات دهان و دندان است. برای مثال، سیستم‌های هوشمند می‌توانند تصاویر رادیولوژی دندان‌ها را بررسی کرده و بدون دخالت انسان، پوسیدگی‌ها، شکستگی‌ها و حتی ضایعات خطرناک‌تر مانند تومورها را شناسایی کنند. همچنین، در زمینه برنامه‌ریزی درمانی، این فناوری قادر است با تحلیل حجم بالایی از داده‌ها، بهترین گزینه‌های درمانی را پیشنهاد دهد. همه این توانایی‌ها باعث شده‌اند که دندانپزشکان، محققان و حتی دانشجویان این رشته، به طور جدی به نقش مکمل هوش مصنوعی در فعالیت‌های حرفه‌ای خود بیندیشند.

در همین راستا، دنیا صدری، پژوهشگر گروه آسیب‌شناسی دهان، فک و صورت در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران، به همراه پنج نفر از همکاران دانشگاهی خود، مطالعه‌ای مروری درباره کاربردهای گوناگون هوش مصنوعی در دندانپزشکی انجام داده‌اند. هدف آن‌ها بررسی مطالعات پیشین و دسته‌بندی کاربردهای این فناوری در حوزه‌های مختلف دندانپزشکی، از جمله آموزش، تشخیص و درمان بود. این پژوهش تلاش کرد تا تصویری کلی از وضعیت موجود ارائه دهد و زمینه‌ای برای بررسی بیشتر فراهم کند.

برای انجام این تحقیق، پژوهشگران به سراغ پایگاه‌های علمی بین‌المللی رفتند. آن‌ها مقالات منتشرشده بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ را بررسی کرده و با استفاده از واژه‌های کلیدی مرتبط با هوش مصنوعی و دندانپزشکی، ۱۲۳ مقاله را شناسایی کردند. پس از غربالگری و حذف موارد غیرمرتبط، در نهایت ۴۳ مقاله انتخاب و به دقت تحلیل شدند. این روش به آن‌ها کمک کرد تا تصویری جامع از روند استفاده از هوش مصنوعی در دندانپزشکی به دست آورند.

نتایج این تحقیق نشان می دهند که هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار قابل‌اعتماد در بسیاری از شاخه‌های دندانپزشکی، از جمله رادیولوژی، ارتودنسی و درمان‌های جراحی و ترمیمی مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال، سیستم‌های هوشمند در تشخیص پوسیدگی‌ها، شکستگی‌های ریشه، ضایعات استخوانی، بیماری‌های غدد بزاقی و نیاز به درمان‌های ارتودنسی نقش مهمی ایفا می‌کنند. همچنین دقت عملکرد برخی از این سیستم‌ها در مواردی حتی از متخصصان انسانی نیز بالاتر گزارش شده است.

در بخش دیگری از این پژوهش مشخص شد که هوش مصنوعی نه‌تنها در درمان، بلکه در آموزش دندانپزشکی نیز تأثیرگذار بوده است. استفاده از واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) در آموزش‌های پیش‌بالینی و تمرین‌های عملی، باعث ارتقای مهارت‌های حرکتی دانشجویان شده است. همچنین ربات‌های شبیه‌ساز بیمار و ابزارهای دیجیتال مانند اسکنرهای سه‌بعدی می‌توانند به دانشجویان بازخورد دقیق و بی‌طرفی از عملکردشان بدهند.

از دیگر یافته‌های مهم این تحقیق، نیاز به آموزش دندانپزشکان و دانشجویان برای استفاده از این فناوری است. با اینکه پتانسیل بالایی برای استفاده گسترده از هوش مصنوعی وجود دارد، اما موانعی مانند هزینه بالای تجهیزات و پیچیدگی‌های فنی، مانع از اجرایی شدن سریع آن در کشورهایی مانند ایران شده است. پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که برگزاری کارگاه‌های آموزشی و آشنایی با فناوری‌های نوین، می‌تواند به رفع این موانع کمک کند.

قابل ذکر است مقاله علمی پژوهشی برگرفته از این تحقیق در فصلنامه «تحقیق در علوم دندانپزشکی» منتشر شده که زیر نظر دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران فعالیت می‌کند. این نشریه به چاپ مطالعات علمی و پژوهشی در زمینه دندانپزشکی می‌پردازد و در راستای توسعه علمی این حوزه نقش مؤثری دارد.