ایرنا/ تامین ایمنی بازار تاریخی تبریز به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده جهان، به دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی، هویتی، اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تلاش برای ارتقا و افزایش میزان تاب آوری این اثر بی مانند تاریخی، پاسداشت تاریخ و تمدن ملی محسوب می شود.

این مکان تاریخی و اقتصادی با یک کیلومتر مربع وسعت به تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۹۷ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران و در سال ۲۰۱۰ با شماره ۱۳۴۶ به عنوان یکی از میراث جهانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و بر همین مبنا حفاظت و سامان‌دهی و نگهداری وضع موجود آن با رویکردهای امنیتی و ایمنی‌بخش بسیار مهم و ضروری است.
وجود حدود پنج هزار و ۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌ بازار، یازده باب دالان، پنج باب حمام و ۱۲ باب مدرسه در بازار تاریخی تبریز این مکان را به مهمترین مرکز داد و ستد مردم تبریز، آذربایجان شرقی و منطقه شمال غرب کشور تبدیل کرده است.
با توجه به چنین ارزش و جایگاه مدیران و مسئولان امور باید تدابیر و اقدامات لازم و مقتضی برای بروز حوادث مختلف طبیعی و غیرطبیعی در این مکان اتخاذ نمایند تا در صورت احتمال بروز چنین اتفاقاتی، آمادگی کافی برای جلوگیری از گسترش حوادث و از بین رفتن این اثر بی همتا حاصل شود.
بر همین اساس مانور تخصصی مدیریت بحران با مشارکت مستقیم حدود ۱۵ دستگاه اجرایی و بیش از ۴۸۰ نفر نیروی عملیاتی از سوی مدیریت بحران استانداری، شهرداری تبریز و همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در بازار تاریخی تبریز برگزار شد که هدف از آن ارزیابی سطح آمادگی برای واکنش سریع در زمان وقوع زلزله در یکی از حساس‌ترین بافت‌های تاریخی آذربایجان‌شرقی بود.
این رزمایش میدانی در بافت تاریخی بازار جهانی تبریز ویژه مقابله با سناریوی زلزله و آتش‌سوزی از محل ستاد مرکزی آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تبریز و در مسیر بازار تبریز با مشارکت گسترده دستگاه‌های امدادی، خدماتی و شهری برگزار شد که طی آن ۱۰ دستگاه اصلی از جمله استانداری آذربایجان‌شرقی، شهرداری تبریز، سازمان آتش‌نشانی، جمعیت هلال‌ احمر، اورژانس، نیروی انتظامی، اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، اداره برق، گاز و آب منطقه‌ای در کنار سایر نهادهای پشتیبان حضور فعال داشتند.
سنجش آمادگی و هماهنگی بین‌دستگاهی در یکی از پیچیده‌ترین بافت‌های تاریخی- شهری تبریز از اهداف دیگر این مانور بود که نه‌ تنها به دلیل ساختار معماری متراکم بازار اهمیت خاصی داست، بلکه از منظر میراث‌ فرهنگی نیز ارزشمند بود.
سناریوی وقوع زلزله با فرض مسدود شدن مسیرها، نجات مصدومان فرضی و تخلیه اضطراری شبیه‌سازی شد و نیروهای عملیاتی ضمن انجام تمرین‌های نجات، جست‌وجو و تثبیت سازه، فرآیندهای هماهنگی میدانی را مورد ارزیابی قرار دادند.
مدیریت بحران در بافت‌های تاریخی نیازمند نگاه ویژه است
فرماندار شهرستان تبریز با اشاره به سیاست‌های کلان مدیریت بحران، بر ضرورت تدوین سناریوهای بومی متناسب با شرایط بناهای تاریخی تاکید و اظهار کرد: هدف از برگزاری این مانور ارتقای حساسیت عمومی و افزایش میزان آمادگی تخصصی در برابر حوادث طبیعی است.
داوود گرشاسبی با تاکید بر جایگاه راهبردی تبریز در حوزه میراث‌ فرهنگی، یادآور شد: در راستای سیاست‌های ابلاغی ملی و استانی، سناریویی با محوریت افزایش تاب‌آوری بناهای تاریخی در برابر زلزله و دیگر مخاطرات طبیعی برای شهرستان تبریز تدوین و اجرا گردید و باید چنین مانورهایی در طول سال برزار شود.
وی با اشاره به ظرفیت‌های ویژه تبریز در حوزه میراث‌ تاریخی و فرهنگی، یادآور شد: در حال حاضر تعداد ۲ هزار و ۲۵۰ اثر تاریخی در آذربایجان شرقی ثبت ملی شده‌اند که بخشی از آن‌ها در بافت مرکزی تبریز واقع شده و از این‌رو، طراحی سناریوهای ویژه برای حفاظت از این آثار یک ضرورت عملیاتی و راهبردی است.
گرشاسبی به ساختمان مرکزی تاریخی و قدیمی سازمان آتش‌نشانی تبریز اشاره و اضافه کرد: این سازمان خود در محل برج تاریخی یانقین مستقر است که موضوعی است که تلفیق عملکرد روزآمد با پیشینه تاریخی را در تبریز نشان می‌دهد و همین ویژگی باعث می‌شود که در مدیریت بحران تلفیق بین حفاظت از جان، عملکرد عملیاتی و صیانت از میراث‌فرهنگی به‌ صورت هم‌زمان مدنظر قرار گیرد.
وی با اشاره به اینکه بازار تاریخی و مسقف تبریز با بیش از ۳۰۰ هزار مترمربع اعیانی بزرگ‌ترین بازار تاریخی به‌هم‌پیوسته مسقف در جهان است که حدود ۶ هزار واحد صنفی در آن فعال‌ است و روزانه نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر از این فضا بهره‌مند می‌شوند، گفت: مانور مدیریت بحران بازار تبریز از مرحله هشدار تا تخلیه اضطراری، امداد در شرایط آثار آسیب‌ دیده و بازیابی بعد از بحران را شامل می‌شد که این ساختار با نگاه تخصصی و متناسب با ویژگی‌های معماری و تاریخی بازار تبریز تنظیم شده است.
گرشاسبی بر لزوم نگاه ویژه به مدیریت بحران در بافت‌های تاریخی تاکید کرد و افزود: مدیریت بحران در شرایط آثار آسیب‌دیده با شرایط عادی تفاوت‌های جدی دارد و لازم است اصول آن بر پایه تحلیل‌های معماری، مصالح سنتی، محدودیت‌های دسترسی و ارزش‌های میراثی تدوین شود که در این راستا آموزش تخصصی و طراحی سناریوهای اختصاصی بسیار مهم و اثرگذار است.
تطبیق فضاهای معماری با نیازهای واکنش اضطراری، پایداری بازار تاریخی تبریز را تقویت می‌کند
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی نیز برگزاری مانور ایمنی بخشی به بازار تبریز را مهم خواند و با تاکید بر ضرورت استمرار چنین برنامه‌هایی، گفت: برنامه‌ریزی برای بروز بحران های احتمالی وظیفه‌ای مستمر و فراتر از مانورهای نمایشی است.
احمد حمزه زاده یادآور شد: تبریز با داشتن پیشینه لرزه‌خیزی نیازمند سناریوهای دقیق و اجرای تمرین‌های واقعی و تحلیل ساختار فضایی در مواجهه با بحران است.
وی با بیان اینکه مانور میدانی در بازار تبریز تنها تمرینی فیزیکی نیست، یادآور شد: این تمرین آزمونی برای ظرفیت‌سنجی، شناسایی گلوگاه‌ها و تقویت ارتباطات در لحظات بحرانی است و این اقدامات در نهایت به افزایش تاب‌آوری شهری و حفظ ایمنی جان شهروندان و میراث فرهنگی منجر خواهد شد.
حمزه زاده ظرفیت‌های ذاتی معماری بازار تاریخی تبریز و نقش آن در مدیریت بحران را بسیار مهم و برجسته دانست و گفت: تطبیق هوشمندانه فضاهای معماری با نیازهای واکنش اضطراری، مسیر پایداری این میراث زنده را هموار می‌کند.
وی ادامه داد: معماری بازار تبریز تنها یک الگوی تجاری تاریخی نیست، بلکه شبکه‌ای از پیوندهای کالبدی، عملکردی و اجتماعی است که در صورت بازخوانی دقیق، می‌تواند به‌ عنوان زیرساختی مکمل برای مدیریت بحران عمل کند.
حمزه زاده با اشاره به ساختار متراکم، متصل و چندلایه ای بازار تبریز، اظهار کرد: در معماری بازار تبریز، توالی تیمچه‌ها، سراها، راسته‌ها و حیاط‌های داخلی، الگویی منعطف برای هدایت جمعیت، کنترل حرکت و سازماندهی واکنش‌های اضطراری فراهم می‌آورد، مشروط بر آنکه این ظرفیت‌ها از منظر بحران تحلیل و طراحی مجدد شوند.
وی افزود: در شرایط بحرانی همچون زلزله، سازوکارهایی مانند دسترسی سریع، وجود فضاهای باز، مسیرهای گریز و نقاط تجمع ایمن نقش حیاتی ایفا می‌کنند و در این میان معماری سنتی بازار با بهره‌گیری از نورگیرها، حیاط مرکزی و محورهای حرکتی متقاطع توانسته بخشی از این نیازها را به‌طور ضمنی پوشش دهد.
حمزه زاده با تاکید بر اهمیت به‌روزرسانی سناریوهای عملیاتی مدیریت بحران متناسب با کالبد بازار، گفت: نباید به معماری به‌عنوان عنصری ایستا نگریست، بلکه باید کارکردهای اضطراری را در بطن ساختارهای تاریخی بازتعریف کرد، چه بسا برخی تیمچه‌ها می‌توانند به پایگاه‌های موقت امداد و نجات تبدیل شوند و مسیرهای سنتی با کدگذاری‌های نوین نقش راهبری بحران را ایفا کنند.
 بازار تبریز بزرگترین و مهمترین بازار سرپوشیده جهان متشکل از تیمچه ها، دالان ها، سراها، کاروان سراها، حمام ها، مساجد و مدارس مختلفی است که در سال ۲۰۱۰ در جریان نشست سی و چهارم یونسکو در فهرست میراث تاریخی جهان به ثبت رسید.
زمان ساخت این بنای بی همتا به دوره زندیه می رسد که به جهت قرار گرفتن تبریز بر سر چهارراه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بود.