فرهیختگان/متن پیش رو در «فرهیختگان» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست

فاطمه بریمانی‌ورندی| برخی رسانه‌های غربی مدعی شده‌اند ایران و آمریکا طی مذاکرات هسته‌ای به توافقی موقت دست یافته‌اند که مطابق آن ایران در ازای کاهش میزان غنی‌سازی خود معافیت‌هایی را در زمینه تحریم‌های نفتی و بانکی دریافت می‌کند. در گفت‌وگویی که با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم ابعاد و اثرات چنین توافقی مورد بررسی قرار گرفته است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. 

به نظر شما اخبار رسانه‌های غربی مبنی‌بر رسیدن ایران و آمریکا به یک توافق موقت چقدر قابل اتکا است؟
الان در مراحل ابتدایی این مذاکرات هستیم و نمی‌توانیم خیلی از مسائل را پیش‌بینی کنیم. اینکه اصلا این توافقات موقت است یا طولانی‌مدت هم هنوز مشخص نیست اما چیزی که مشخص است عدم احیای برجام است. این مذاکرات برای یک توافق است که در آن ایران نتواند غنی‌سازی خود را بالای 60 درصد ببرد و از طرفی هم گشایشی در اقتصادش اتفاق بیفتد. هنوز در حال بحث درباره جزئیات این توافق هستند. الان نه می‌توان درباره موقت و طولانی‌مدت بودن آن اظهارنظر کرد و نه می‌توان ادعا کرد که گفت‌وگویی انجام نشده. درباره این موضوع چه روزنامه‌هایی که اخباری مبنی‌بر اتمام و انجام توافق منتشر می‌کنند و چه آنهایی که می‌نویسند خبری نیست، دروغ می‌گویند. 
خبری هست. ملاقات و مذاکره هم درحال انجام است. تا حدودی هم مذاکرات جلو رفته و وزیر امور خارجه ما هم در رسانه‌ها از مذاکرات درحال اجرا خبر دادند، اما درباره جزئیات آن هیچ اطلاعاتی وجود ندارد. 

درصورت اجرای این توافق، عواید و معایب آن برای ایران چیست؟
به نظر من درحال حاضر توافق چه موقت چه طولانی‌مدت، برای ایران سود به همراه دارد. بالاخره کشور در تحریمی است که شرایط زندگی را برای مردم سخت کرده. غنی‌سازی را که ایران انجام داده و انجام می‌دهد و کار خود را می‌کند، طرف غربی هم که با غنی‌سازی که طبق برجام باید 3 درصد باشد و طبق گفته آژانس 84 درصد است، مخالف است و مخالفتش را نیز اعلام می‌کند اما این توافق می‌تواند فرصتی ایجاد کند که هم اورانیوم غنی شده در ایران باقی بماند، هم سانتریفیوژهای جدید می‌آید. پس خیلی نمی‌توان از پشت کردن غربی‌ها به تعهدات‌شان نگران بود. چیزی که الان مهم است، پولی است که از طریق صادرات نفت وارد کشور می‌شود. اینکه بتوانیم از سوی سیستم‌های بانکی‌مان این پول را دریافت کرده و با بانک‌های خارجی ارتباط برقرار کنیم. تا زمانی که این تحریم برداشته نشود و حداقل تعدادی از بانک‌هایمان نتوانند با دنیا کار بکنند، با کشورهایی که می‌خواهند با ما کار کنند، دچار مشکل خواهیم شد.  مثلا رابطه ما با کشورهای خلیج‌فارس و امارات رو به بهبود است، آنها می‌خواهند کار بکنیم. اما با چمدان دلار که نمی‌توانیم کار بکنیم. متاسفانه ارز ما هم آنقدر نوسان دارد که این کشورها به‌راحتی قبول نمی‌کنند با ریال کار کنند. 
لذا به نظر من ما اگر بخواهیم از طریق ارتباط با کشورهای منطقه سرمایه جذب کنیم و تجارت‌مان را راه بیندازیم، باید بانک‌هایمان بتوانند کار کنند. حتی الان نفت‌مان را روسیه چهل درصد زیر قیمت می‌دهد، ما هم مجبوریم همین کار را بکنیم، درصورت رفع تحریم‌ها می‌توانیم نفت را به قیمت جهانی بفروشیم و این خودش موجب درآمد بیشتر ما می‌شود. به نظر من در هر صورت، توافق به نفع ماست و برایمان ضرری ندارد. 

با توجه به اظهارات طرف آمریکایی این‌طور به نظر می‌رسد که تمایلی از جانب کاخ سفید برای احیای برجام وجود ندارد. آیا احتمال دارد ایران هم از احیای برجام کوتاه آمده و به دنبال توافق جدید باشد؟
ممکن است ایران به توافق دیگری تن بدهد، حتی ممکن است از برجام صرف نظر کند چون بالاخره ایرانی که غنی‌سازی 60 درصد دارد، حالا با گذشت زمان نمی‌خواهد به برجامی که دنبال غنی‌سازی 3 درصد است، متعهد شود. از آن طرف هم ایران از مهرماه می‌تواند سلاح بخرد و بفروشد. اینها مسائلی است که قابل بحث است و ممکن است هم ایران و هم آمریکا به این نتیجه برسند که برجام را رها کنند و به سراغ توافق درازمدت بروند. 
ایده دیگری هم مطرح است، ممکن است طرفین بخواهند توافقات را مرحله‌ای کنند. تا انتخابات آمریکا یک توافق موقت داشته باشند، بعد از انتخابات مذاکرات را درصورت روی کار آمدن مجدد دموکرات‌ها برای توافق درازمدت ادامه دهند که این ایده هم بدی نیست. 
اما چیزی که حالا مهم است، گشایش اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایران است. تا نتوانیم از طریق بانک‌هایمان با شرکت‌های خصوصی دیگر کشورها کار کنیم، نمی‌توانیم از توافق با کشورهای جنوب خلیج‌فارس، چین و پاکستان و... خوشحال باشیم.
هدف آمریکا از دستیابی به هرگونه توافقی با ایران ولو موقت را چه می‌دانید و چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که درصورت گشایش، ایران می‌تواند از محدودیت‌ها فرار کند. مثلا الان هم ایران به‌طور کامل تحریم است اما با سیستم بانکی که کاملا قفل است و کشتی‌هایی که تحت نظر هستند، حداقل یک و نیم میلیون بشکه نفت می‌فروشد. اگر گشایشی اتفاق بیفتد، هم بانک‌ها تسهیلات بیشتری قائل می‌شوند و هم ایران بهتر می‌تواند نفت بفروشد.  مساله جالب توجه این است که الان اولویت آمریکا انتخابات است، می‌خواهند مورد هجمه و حمله جمهوری‌خواهان قرار نگیرند که ادعا کنند در زمان آنها غنی‌سازی ایران پایین بود و در چهارسال دموکرات‌ها به گفته آژانس، این غنی‌سازی به 84 درصد رسیده؛ جمهوری‌خواهانی که به دنبال دستاورد دموکرات‌ها هستند. به همین جهت می‌توان ادعا کرد که آمریکا هم برای این توافق جدی است. ایران هم راضی است برای گشایش در اقتصاد و بازگشت پول‌هایش توافقی صورت بگیرد. 

در سوال قبل اشاره کردید که آمریکا از این توافق به دنبال اهداف سیاسی و انتخاباتی ‌است، آیا این توافق برای آمریکا سود اقتصادی هم خواهد داشت؟ 
خیر، آمریکا از نظر اقتصادی هیچ سودی نخواهد برد. شاید می‌توان گفت که نود درصد هدفش انتخاباتی است. الان اروپا در آژانس علیه ایران بیانیه داده، علیه موشک هایپرسونیک موضع گرفته اما آمریکا اعلامیه نداده چون آمریکا می‌داند مذاکراتی درحال انجام است که به نفعش است تا به سرانجام برسد چراکه آمریکا می‌خواهد دستاوردی برای انتخابات داشته باشد. 

ما تجربه‌ای در گذشته داشتیم مبنی‌بر اینکه آمریکا بعد از توافقات ژنو با انتشار گزاره برگ تلاش کرد تا توافقات را به نفع خود تمام کند، ممکن است این اتفاق برای این توافق موقت هم تکرار شود؟
الان گزاره‌هایی در رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی و حتی داخلی مطرح شده، اما چیزی که من از رسانه‌های آمریکایی دیدم، این است که آنها می‌خواهند مذاکرات را فعلا تکذیب کنند. ایران این موضوع را چند بار اعلام کرده و اصلا وزیر امور خارجه در رسانه رسمی از مذاکرات و انتقال پیام صحبت کرده، اما آمریکا حتی این ادعای ایران را هم تکذیب می‌کند. در اینکه گفت‌وگویی وجود دارد ما نباید شک کنیم اما ممکن است بعضی رسانه‌های خارجی با هدف خاصی یک خبر یا گزارشی را منتشر کنند. مثلا روزنامه هاآرتس در اسرائیل وقتی از جزئیات توافقات ایران و آمریکا خبر منتشر می‌کند، به دنبال این است که جمهوری‌خواهان کنگره را حساس کند تا جلوی این توافق را بگیرد؛ چراکه توافق میان ایران و آمریکا به ضرر جمهوری‌خواهان و اسرائیل است.  چیزی که الان مشخص است این است که آمریکا دلش می‌خواهد بی‌سروصدا پیش برود؛ چراکه با انتشار اخبار مربوط به جزئیات توافق مخالفان توافق داخل آمریکا تحریک می‌شوند. از طرف ایرانی هم خواسته تا اتمام مذاکرات، اخباری از جزئیات توافق منتشر نکند. 

با توجه به ادعاهای وزیرخارجه درباره لغو شدن تحریم‌ها از مسیر برجام ما می‌توانیم این توافق موقت را مکملی برای احیای دوباره برجام در نظر بگیریم؟
وقتی یک توافقی صورت می‌گیرد یعنی شما یک حرکت مثبت چه موقت و چه غیرموقت داشته‌اید. این توافق تنش‌ها را کم می‌کند، بعد از اینکه این توافق موقت دوره‌اش تمام می‌شود، کاهش تنش‌ها فضا را برای ادامه مذاکرات برای توافقات بعدی فراهم می‌کند اما وقتی هیچ توافقی نمی‌شود، تنش بالاست. ایران، آمریکا را به خروج از برجام متهم می‌کند و تهدید به ادامه غنی‌سازی با درصد بالاتری می‌کند. آمریکا هم ایران را متهم به عدم اجرای متن برجام می‌کند. این فضا خودش تنش‌زاست. درصورت کنترل شدن این تنش‌ها می‌توانیم برای گام بعدی مذاکراتی تصمیم بگیریم. 

یعنی معتقدید این توافق موقت می‌تواند موجب تنش‌زدایی بین دو کشور شود و شاید در آینده فضا را برای احیای برجام فراهم کند؟ 
بله، این توافق موجب ایجاد فضای مثبتی می‌شود. حالا ممکن است بعد آن موجب احیای برجام شود یا فضا را برای توافق درازمدت فراهم کند. در رابطه با برجام باید به این نکته توجه کرد که حالا خیلی از زمان تنظیم سندش گذشته و با گذر زمان کار سخت‌تر می‌شود چون متون و تبصره‌هایی دارد که مختص به زمان خاصی بوده. بعد از گذر زمان نمی‌توان همه بندها را اجرا کرد حالا ممکن است هم بشود اما ضرر و فایده‌ای برای طرفین در پی خواهد داشت. 
البته شاید بتوان آن را احیا کرد اما بعید می‌دانم. البته احتمال اینکه توافقات موقت یا درازمدت دیگری اتفاق بیفتد بیشتر است. البته بدیهی است هر کدام که بشود، به نفع ایران است.