هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مسعود سپهر، استاد علوم سیاسی دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با هم‌میهن می‌گوید قرار گرفتن ایران در یک نقطه عطف تاریخی منجر به این شده است که حاکمیت عدم همراهی با جریان تندرو پیش رو را در برنامه خود قرار دهد؛ هرچند که هیچ‌وقت حرکت حذفی و خشن در مقابل جریان تندرو رخ نخواهد داد. 
 
‌نظر شما درباره رابطه حاکمیت و تندروها با توجه به شرایطی که در کشور حاکم است و قرار گرفتن تندروها روبه‌روی برخی تصمیمات حاکمیتی چیست؟ 

آنچه که به عنوان قدرت در ایران شناخته می‌شود محصول تمام ۴۶ سالی است که از انقلاب اسلامی گذشته است و این گروه تندرو در نقاط و مناصب حساس وارد شده‎اند و همچنان نیز حضور دارند و به تدریج ابزارهای مختلف قدرت در زمینه‎های مختلف را در اختیار خود گرفتند. اما حضور این گروه یک واقعیت است و طبیعتاً با توجه به اینکه ساختار قدرت نیز به همین ترتیب حفظ شده است و توانستند با حضور در مواضع مختلف به استمرار قدرت کمک کنند، دست بالا را دارند.

بنابراین الان دو سناریو در مورد اینکه چه اتفاقی برای گروه تندرو رخ دهد پیش رو است؛ شرایط جدید داخلی به دلیل ناترازی‌ها و شرایط بین‌المللی از نظر نقطه عطفی که در روابط بین‌الملل در حال شکل‌گیری است، این گروه یا خودشان را با شرایط تطبیق می‌دهند و در این صورت می‌توانند نقش مهمی هم داشته باشند و استمرار پیدا کنند، و یا وارد درگیری با وضعیت جدید می‌شوند و حاضر به پذیرش موقعیت جدید نخواهند بود؛ در این صورت باید آینده سختی را برای کشور پیش‌بینی کرد. مهمترین نکته‌ای که اکنون انتظار می‌رود این است که هسته سخت قدرت با کم‌هزینه‌ترین و مسالمت‌آمیزترین شکل ممکن، پوست‌اندازی کند.

‌با توجه به شرایط موجود و تمایل حاکمیت برای نمونه انجام مذاکرات، یا در لایحه عفاف و حجاب عقب‌نشینی از اجرا، اما ادامه مخالفت تندروها، آیا این شرایط پوست‌اندازی فراهم می‎کند و بخشی از تندروها را که این روزها مخالفت‌ها و سروصدای زیادی دارند را حذف می‌کند؟ 

فکر نمی‌کنم برای اکثر قریب به اتفاق تندروها مسئله ایدئولوژیک خیلی مهم باشد. همانطور که می‌گویند حفظ نظام از اوجب واجبات است و خود را مساوی با نظام می‌دانند، ترجمه‌اش برای این گروه همین می‌شود که حفظ خودمان نیز از اوجب واجبات است. بنابراین انعطاف‌پذیری بخش بزرگی از اینها که به دنبال منافع خود هستند زیاد است و کسانی هم که با تعصب بسیار با موضوع برخورد می‎کنند، مقاومت نخواهند کرد. 

‌این انتخابی است که تندروها دارند، حاکمیت در مقابل این گروه چه انتخابی خواهد داشت؟ 

حاکمیت نیز همین فرایند را خواهد داشت. در واقع زمانی که این گروه همراه نشوند، عده‌ای مخالفت‌هایی خواهند داشت و به نظرم با اعلام نارضایتی حاکمیت از مواضع خود کوتاه خواهند آمد. تجربه تاریخی نشان داده است که اتفاق خیلی مهمی رخ نخواهد داد و انعطاف‌پذیری بدنه بسیار زیاد است و می‌شود این انضباط را به آن‌ها تحمیل کرد تا زیاد تنش و هیاهو ایجاد نکنند.

‌الان این سوال وجود دارد که وقتی این بخش از حاکمیت راضی شده است یکسری از کارها از قبیل مذاکرات را انجام دهد چرا در مقابل، تندروها هنوز معترضند و فعالانه حضور دارند؟ 

اینها برمبنای تعصب و احساس تکلیفی که سال‌ها به آن‌ها تلقین شده‌است این اقدامات را انجام می‌دهند و آن‌هایی که عقلای نظام هستند هم ناراحت نمی‌شوند چراکه معتقدند اگر یک صدا شنیده شود، وضع در مذاکره سخت‌تر خواهد شد اما زمانی که لازم باشد به خوبی می‌شود انضباط را بر آن‌ها تحمیل کرد. در حال حاضر چنین ضرورتی ندارد، چراکه هم در فضای داخلی دست آن‌ها خالی خواهد شد و هم در فضای خارجی؛ به هر حال وجود این گروه برای حاکمیت به عنوان پشتیبان اصلی کاملاً حیاتی است و کسی نمی‌خواهد با راندن این گروه خودش را یکباره تنها کند.

‌پس همین رویکرد را نیز می‌توان برنامه حاکمیت در مواجهه‌ با تندروها دانست؟ برخی استدلال می‌کنند که تندروها در ادامه از هسته سخت قدرت حذف خواهند شد. آیا در عرصه سیاست می‌توان اینگونه پیش رفت؟ 

نه. من هیچ اعتقادی به برخورد حذفی به معنای شدید و خشن ندارم. یک ضرب‌المثل فارسی داریم که کارد دسته خودش را نمی‌برد. در مجموع در این موضوعات هیچ مرحله‌ای سخت‌تر از پذیرش قطعنامه پس از جنگ تحمیلی نداشتیم. خیلی‌ها در جبهه‌ها اعتراض کردند و فریاد زدند، درحالی‌که ایمان آن‌ها نیز هزار برابر از طرفداران فعلی قوی‌تر بود، اما دیدیم زمانی که باید پذیرش اتفاق می‌افتاد، رقم خورد. الان نیز همین شرایط را داریم.

‌در گذشته در جریان مذاکرات برجام صدای تندروها خیلی بلند بود، اما الان این صدا خیلی بلند نیست و بخشی از آن را به دلیل عدم همراهی آن بخش از حاکمیت که قبلاً اشاره شد، نسبت می‌دهند؛آیا با این موضوع موافقید؟ 

تصور می‌کنم ما در شرایط داخلی و بین‌المللی در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم و چاره‌ای جز این امر وجود ندارد. هم از نظر داخلی و هم از نظر بین‎المللی و منطقه‌ای اگر با کارت‌هایی که در اختیار داریم بازی نکنیم، اعتبار ما می‌سوزد؛ در عین حال که خود آمریکا نیز همانطور که ترامپ بارها اشاره کرده تمایلی ندارد برخورد شدید و یا جنگ دیگری اتفاق بیفتد. در واقع اینجا نقطه‌ای است که همه به هم رسیده‌اند اما قبلاً اینگونه نبود.

‌در مورد اجرای لایحه عفاف و حجاب نیز بخشی از حکومت که قبلاً همراهی می‎کرد از یک جایی همسو با تندروها حرکت نکرد... 

بله، آن‌هم به همین صورت است و مطمئن باشید که به نقطه برگشت‌ناپذیر رسیده است. الان در اتفاقات بسیاری می‌بینیم مسئله پیش رفته است، اما دیگر اسم آن را نمی‌آورند و خوب است که جامعه نیز این مسئله را درک کند و به آن انگشت وارد نکند که منجر به سر باز کردن غده دیگری شود. این کار بیش از هر چیز دیگری می‌تواند در پیشرفت تاخیر ایجاد کند.