همزمان با روز جهانی زبان چینی در سازمان ملل (20 آوریل)، وزارت آموزش گرجستان اعلام کرد که زبان چینی به عنوان یکی از گزینه‌های زبان خارجی دوم در برنامه آموزشی مدارس این کشور گنجانده خواهد شد. این تصمیم در شرایطی اتخاذ می‌شود که اهمیت زبان چینی در جهان به طور مداوم در حال افزایش است.

این یک اقدام کاملاً قابل پیش‌بینی و منطقی به نظر می‌رسد، زیرا تقاضا برای یادگیری زبان چینی در سراسر جهان به سرعت در حال رشد است و افرادی که به این زبان تسلط دارند، تقریباً در تمام کشورها از مزیت‌های شغلی قابل توجهی برخوردار می‌شوند.

الزامات ژئوپلیتیک و اقتصادی

اهمیت زبان چینی به ویژه برای کشورهایی که در مسیر پروژه‌های بزرگ تجاری و حمل‌ونقلی چین قرار دارند، دوچندان است. گرجستان، همراه با دیگر کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی که در مسیر «کریدور میانی» (بخشی از ابتکار کمربند و راه چین) واقع شده‌اند، در خط مقدم گسترش نفوذ زبانی و فرهنگی چین قرار می‌گیرند و نیاز به نیروی کار مسلط به زبان چینی در این کشورها به شدت احساس می‌شود.

برنامه وزارت آموزش گرجستان

وزارت آموزش گرجستان در بیانیه خود هدف از این اقدام را «ارائه انتخاب‌های متنوع به دانش‌آموزان» و «کمک به توسعه مهارت‌های ارتباطی نوجوانان به حداقل دو زبان خارجی» در کنار تقویت زبان گرجی عنوان کرده است. 

طبق برنامه درسی ملی گرجستان، زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی اول از کلاس اول تا دوازدهم اجباری است. زبان خارجی دوم از کلاس پنجم به صورت اختیاری ارائه می‌شود و مدارس موظفند حداقل دو گزینه (مانند فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ترکی و ...) را به دانش‌آموزان پیشنهاد دهند.

این وزارتخانه متعهد شده که در صورت انتخاب زبان چینی توسط دانش‌آموزان، استانداردهای لازم آموزشی شامل برنامه‌های درسی، کتب و آموزش معلمان را فراهم کند. در حال حاضر زبان چینی تنها در 15 مدرسه گرجستان به صورت فوق برنامه تدریس می‌شود، اما با توجه به «افزایش تقاضا»، قرار است با همکاری گروه چین‌شناسی دانشگاه دولتی تفلیس، استاندارد ملی آموزش این زبان تدوین شود.

واکنش‌ها در گرجستان: استقبال عمومی و کاهش انتقادات اپوزیسیون

برخلاف انتظار، اعلام این خبر با «درک عمومی» در جامعه گرجستان مواجه شد. حتی اپوزیسیون طرفدار غرب این کشور که پیشتر در تابستان 2023، همزمان با اعلام برقراری «مشارکت استراتژیک» میان تفلیس و پکن، به شدت از این نزدیکی انتقاد کرده و آن را مغایر با «انتخاب اروپایی» گرجستان دانسته بود، این بار واکنش ملایم‌تری نشان داد. البته برخی چهره‌های اپوزیسیون همچنان ابراز نگرانی کردند که این اقدام نشان‌دهنده تمایل دولت برای تقویت روابط با چین در بحبوحه تیرگی روابط با غرب است. در مقابل، به نظر می‌رسد والدین گرجی به این درک رسیده‌اند که تسلط بر زبان چینی می‌تواند فرصت‌های شغلی به مراتب بهتری را برای فرزندانشان نسبت به زبان‌های اروپایی فراهم کند.

تأخیر در اجرا و نیاز مبرم بازار کار

اعلام اولیه برنامه آموزش زبان چینی در مدارس توسط نخست‌وزیر وقت گرجستان در تابستان 2023 با واکنش‌های منفی غرب و اپوزیسیون داخلی روبرو شد. 

به نظر می‌رسد دولت «رویای گرجستان» برای جلوگیری از دامن زدن به تنش‌ها در یک سال پرتلاطم گذشته (که شاهد اعتراضات گسترده اپوزیسیون با شعار «همگرایی اروپایی» بود)، اجرای این برنامه را مسکوت گذاشت. اما این تعلل به قیمت «از دست رفتن زمان» تمام شده است.

زبان چینی زبانی دشوار است و یادگیری آن مستلزم زمان طولانی است. دانش‌آموزانی که از کلاس پنجم شروع به یادگیری می‌کنند، تا پایان دوره دبیرستان تنها به سطح پایه خواهند رسید و نیازمند ادامه تحصیل در دانشگاه برای کسب تسلط کافی هستند.

این بدان معناست که تربیت نیروی کار متخصص و مسلط به زبان چینی در گرجستان حداقل 7 تا 10 سال زمان خواهد برد، در حالی که نیاز به این نیروها «همین امروز» احساس می‌شود. تعداد متخصصان، بازرگانان و گردشگران چینی در گرجستان رو به افزایش است، اما تعداد شهروندان گرجی مسلط به زبان چینی بسیار اندک است و تقاضا به مراتب از عرضه پیشی گرفته است.

مقایسه با روند منطقه‌ای

گرجستان در این روند تنها نیست. تقریباً تمامی کشورهای پساشوروی، به ویژه آنهایی که در مسیر کریدور میانی قرار دارند و به دنبال جذب سرمایه‌گذاری و تجارت با چین هستند، فعالانه در حال گنجاندن زبان چینی در برنامه‌های آموزشی خود می‌باشند.

روسیه: زبان چینی از سال 2019 به آزمون سراسری ورودی دانشگاه‌های این کشور اضافه شده و بیش از 100 مدرسه در مسکو این زبان را تدریس می‌کنند. در مقایسه، گرجستان به شدت عقب مانده است.

ازبکستان: اجرای پروژه‌های بزرگ «کمربند و راه» مانند راه‌آهن ازبکستان-قرقیزستان-چین، منجر به کمبود شدید نیروی کار مسلط به زبان چینی در این کشور شده است. سال گذشته، به ازای هر آگهی استخدام نیازمند زبان چینی، تنها 0.6 رزومه متقاضی وجود داشت که نشان‌دهنده بحران جدی در این زمینه است. شهروندان ازبک مسلط به چینی به راحتی در کشور خود شغل پردرآمد پیدا می‌کنند.

قزاقستان: روابط قزاقستان با چین نیز در حال توسعه است. سال گذشته توافقنامه همکاری در زمینه آموزش زبان چینی امضا شد. 5 مؤسسه کنفوسیوس در این کشور فعال هستند و برنامه‌هایی برای تأسیس دپارتمان‌های زبان چینی در دانشگاه‌ها و ارائه آن به عنوان زبان دوم خارجی وجود دارد. رویدادهای فرهنگی متعددی نیز برای ترویج زبان و فرهنگ چینی برگزار می‌شود. حدود 4000 دانشجوی قزاق در چین و بیش از 1000 دانشجوی چینی در قزاقستان تحصیل می‌کنند و شعبه دانشگاه زبان و فرهنگ پکن در آستانه، مدرس و مترجم زبان چینی تربیت می‌کند.

با توجه به این روند منطقه‌ای و روابط رو به رشد تفلیس و پکن، انتظار می‌رود همکاری‌های نزدیکی میان گرجستان و چین نیز در زمینه ترویج آموزش زبان چینی شکل گیرد.