روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

هدا احمدی| تهران، وزارت کشور، سال ۱۴۰۴؛ محلی که دومین نشست سراسری استانداران در حضور رئیس‌جمهور برگزار شد، فضای آن علاوه بر اینکه اداری و رسمی بود، رنگی از سیاست خارجی و آینده دیپلماسی ایران را هم به خود گرفته بود. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری که این روزها تلاش می‌کند تصویر متفاوتی از سیاست‌ورزی را در کشور ترسیم کند، در جمع مدیران عالی استان‌ها از راهبرد گفت‌وگو با جهان سخن گفت اما نه گفت‌وگویی بی‌قید‌وشرط.جمله‌ای کلیدی در صحبت‌های او برجسته‌تر شد: «در مذاکره با آمریکا در چارچوب مشخص‌ شده و با حفظ منافع ملی آماده توافق هستیم».

این جمله در ظاهر ساده اما در معنا سنگین است. چراکه نه از درِ رودربایستی وارد مذاکره می‌شود و نه خیال دارد، منافع کشور را پشت درِ اتاق‌های مذاکرات جا بگذارد. پزشکیان به ‌صراحت تاکید کرد: اگر طرف مقابل حاضر به گفت‌وگوی برابر نباشد، ایران راه خودش را خواهد رفت.
در جای‌جای سخنان او، نوعی توازن میان صلح‌طلبی و عزت ملی دیده می‌شد. از یک‌سو تاکید بر روابط سازنده با کشورهای همسایه و اسلامی، از سوی دیگر هشدار به کسانی که خیال فشار و قلدری دارند. او گفت: «ما سر دعوا نداریم اما زور و قلدری را هم نمی‌پذیریم».
در این سخنرانی، پزشکیان نگاهی هم به زخم‌های گذشته داشت؛ ترور نخبگان ایرانی، از دانشمندان گرفته تا متفکران فرهنگی و مذهبی که تنها جرم‌شان توانمندی و آرمان‌خواهی بود. او این ترورها را نشانه‌ای دانست از آنکه دشمن، پیشرفت ایران را برنمی‌تابد.
در پایان، رئیس‌جمهور بار دیگر بر اعتماد به توان ملی تاکید کرد: «با تقوا و اتکا به داشته‌های خود می‌توانیم کشور را بسازیم». این جمله شاید همان جایی باشد که دیپلماسی با خودباوری گره می‌خورد. بنابراین در فضای سیاسی امروز ایران، این پیام روشن‌تر از همیشه است: ایران آماده مذاکره است اما نه هر مذاکره‌ای؛ و آماده توافق است اما نه هر توافقی. راهبرد مشخص است؛ چارچوب روشن و منافع ملی خط قرمز.

دولت به دنبال پیروزی یا شکست نمایشی نیست
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو سایق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با سازندگی تاکید کرد: آقای پزشکیان به‌ درستی عنوان کردند که «ما به هر قیمتی توافق نمی‌کنیم» اما به نظر می‌رسد رویکردی میانه‌رو اتخاذ شده است. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که دولت ایشان راهی معتدل و عمل‌گرایانه در پیش گرفته است. در ارزیابی عملکرد ایشان در مذاکرات اخیر باید به چند نکته کلیدی اشاره کرد. به اعتقاد فلاحت‌پیشه، سیاست خارجی دولت پزشکیان بخشی از تعهدات انتخاباتی اوست. در واقع، اگر نتیجه دیگری در انتخابات رقم می‌خورد، شاید کشور مسیر متفاوتی را در پیش می‌گرفت. دولت پزشکیان بر سه‌گانه‌ای تکیه دارد که شامل: تنش‌زدایی در سیاست خارجی، اصلاحات در سیاست داخلی و بهبود شرایط اقتصادی است. دو مولفه‌ اول و سوم، یعنی سیاست خارجی و اقتصاد به ‌شدت به یکدیگر مرتبط‌اند. از همین‌رو دولت تلاش کرده، جلوی گسترش تنش‌ها را بگیرد و همزمان پیام روشنی به مردم و جامعه جهانی بدهد. دولت پزشکیان بر این باور است که مذاکره نباید به هر قیمتی انجام شود؛ رویکردی که در داخل ایران، ایالات‌متحده و حتی رژیم اسرائیل مخالفانی جدی دارد که مذاکره را یا شکست می‌دانند یا برای شکست آن تلاش می‌کنند. اما دولت فعلی به دنبال پیروزی یا شکست نمایشی نیست بلکه به دنبال حفظ توانمندی‌های هسته‌ای و دفاعی کشور در عین رفع تحریم‌هاست. این معادله‌ای منطقی است که هر دولتی جایگزین هم باشد احتمالاً نمی‌تواند راهی جز آن در پیش بگیرد.
این فعال سیاسی همچنین درباره عملکرد عراقچی به‌ ویژه در دوران اخیر مذاکرات گفت: او باتجربه‌ترین دیپلمات ایران در زمینه‌ مذاکرات هسته‌ای است؛ چه در مذاکرات اولیه‌ برجام، چه در مذاکرات احیای آن و چه حتی در دوره‌ای از تعاملات غیررسمی با دولت ترامپ. در نشست مسقط، عراقچی دقیقاً نقش یک دیپلمات حرفه‌ای را ایفا کرد: تبادل متونی که از بن‌بست زودهنگام جلوگیری کند. این رویکرد باعث شد دو طرف از فاز «هیولا‌سازی» یکدیگر عبور کنند؛ فازی که حاصل سال‌ها تنش و واسطه‌گری‌های جانبدارانه قدرت‌های شرق و غرب بود. فلاحت‌پیشه در پایان تاکید کرد که با توجه به ناکامی‌های داخلی و اقتصادی، سیاست خارجی اکنون به‌ تنهایی می‌تواند، امید را به بخش قابل‌توجهی از جامعه بازگرداند. اگر دولت بتواند در این حوزه موفق عمل کند نه ‌تنها اعتماد رای‌دهندگان قبلی خود را بازمی‌گرداند بلکه آن ۵۰ درصدی که از صندوق رای قهر کرده‌اند را نیز می‌تواند برای آینده امیدوار کند. گشایش در سیاست خارجی، گشایش در سیاست داخلی و اقتصادی را نیز به ‌دنبال خواهد داشت. این مسیری است که پزشکیان باید با جدیت آن را ادامه دهد.

بهترین موضع‌گیری پزشکیان
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با رویکردی تحلیلی نسبت به موضع‌گیری رئیس‌جمهور در قبال مذاکرات اخیر به سازندگی گفت که باور دارد، هوشمندانه‌ترین اقدامی که مسعود پزشکیان در جریان این مذاکرات انجام داد، سکوت و عدم مداخله مستقیم بود. هرچند بسیاری ممکن است این سکوت را به‌ عنوان بی‌عملی یا انفعال تلقی کنند اما این رفتار یک تصمیم کاملاً حساب ‌شده و آگاهانه است. وی افزود: «خیلی‌ها وقتی در چنین موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند، می‌خواهند خودشان را وسط بیندازند، با مصاحبه، با حضور در اخبار، با ژست‌های سیاسی؛ تا بگویند ما هم هستیم، ما هم نقش داریم. اما پزشکیان حتی چنین وانمودی هم نکردند. نه شعار داد، نه از آن ادبیات تکراری علیه آمریکا استفاده کردند، نه خواستند از مذاکرات بهره‌برداری سیاسی کنند. این یعنی بلوغ سیاسی». زیباکلام همچنین درباره نقش عباس عراقچی گفت: آقای عراقچی و همکاران‌شان هم تا اینجا عملکرد قابل قبولی داشتند. نه هیاهو کردند، نه ژست‌های پوپولیستی گرفتند و نه دنبال مظلوم‌نمایی یا قلدری بودند. خیلی متین و حرفه‌ای رفتار کردند. من شخصاً به تیم مذاکره همچنین‌ به آقای پزشکیان برای نوع برخوردشان نمره خوبی می‌دهم.

روند مذاکرات منطقی است
سیدمصطفی هاشمی‌طبا، کاندیدای پیشین ریاست‌جمهوری نیز به سازندگی درباره روند مذاکرات و سخنان پزشکیان چنین گفت: اطلاعی بیش از آنکه در مطبوعات و رسانه‌ها منتشر می‌شود نداریم. ایران همیشه آماده توافق بوده است اما توافقی درست و سخنان پزشکیان و روندی که دولت او در پیش گرفته نیز چیزی غیر از این نشان نمی‌دهد. مذاکرات روال معمول را در پیش گرفته است. برخلاف ژست‌ها و حرف‌های ترامپ اتفاقاً مذاکره مسیری منطقی و معمولی دوطرفه را می‌پیماید که ما هم امیدواریم، نتیجه‌ خوبی داشته باشد.