هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

سیدعطا حسنین، ژنرال بازنشسته ارتش هند- نیو ایندین اکسپرس | با توجه به خصومت دونالد ترامپ نسبت به ایران و ناسازگاری عمیق آمریکا نسبت به ایران، اینگونه تصور می‌شد که اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران در نطنز، فردو، پارچین و جاهای دیگر یکی از نخستین اولویت‌های دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ باشد.  این باور بی‌پایه هم نبود.  اسرائیل احتمالاً یک برنامه نظامی تمرین شده آماده دارد که برخی از این تاسیسات را از کار بیاندازد، هرچند چنین کاری بدون کمک آمریکا احتمالاً ممکن نخواهد بود. 

فضای استراتژیک غرب آسیا بعد از هدف قرار گرفتن کادر رهبری حماس و حزب‌الله و سقوط دولت بشار اسد به شکل قابل توجهی به نفع اسرائیل چرخیده است.  گروه‌های نیابتی ایران، به جز حوثی‌ها در یمن، که آنها هم در چارچوب عملیات راف رایدر که از ۱۵ مارس آغاز شد تحت حمله آمریکا قرار دارند، در ضعیف‌ترین وضعیت خود قرار دارند.

شبح برنامه هسته‌ای ایران برای نزدیک به ۳ دهه است که در کانون توجه بین‌المللی قرار دارد.  تنش‌های اخیر بار دیگر این جدل را زنده کرد که آیا ایالات متحده علیه تاسیسات هسته‌ای ایران حمله نظامی انجام دهد یا نه. این یک واقعیت است که دونالد ترامپ سال ۲۰۲۵ نسبت به ترامپ سال ۲۰۲۰ با شرایط راهبردی کاملاً متفاوتی مواجه شده‌است. 
 
دو جنگ همزمان در مدت زمان نسبتاً طولانی در اوکراین و غزه در جریان است، اما همچنان اثر استراتژیک این دو جنگ مشخص نشده‌است.  خصومتی که میان ایران و سعودی‌ها وجود داشت، به لطف دیپلماسی هوشمندانه چین و رویکرد اصلاح‌طلبانه محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، تا حدی از بین رفته‌است.  وزیر دفاع عربستان از ایران دیدار کرد و به نظر می‌رسد که فرآیند آشتی در حال پیش رفتن است.

روحانیان حاکم بر ایران دچار مشکلات گوناگون اقتصادی و اجتماعی هستند.  واحد پول ایران، ریال، ۹۰ درصد از ارزش خود را از سال ۲۰۱۸ که دولت آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد تاکنون از دست داده‌است.  ایران خارج از چارچوب نظام مالی بین‌المللی است که به کارت‌های اعتباری خدمات می‌دهد و به همین دلیل حتی کسب درآمد گردشگری هم برای این کشور مشکل شد.  به دلیل تحریم‌های فروش نفت ایران از 2/5 میلیون بشکه در روز به کمتر از یک میلیون بشکه رسیده‌است.  به این دلیل که صادرات انرژی بخش اعظم درآمدهای دولت را تشکیل می‌دهد، کاهش درآمد نفت باعث کسری بودجه و کاهش بودجه‌های خدمات اجتماعی شده‌است. 

تورم بالا، بخش خصوصی ضعیف و فرار سرمایه‌های خارجی باعث افزایش مزمن نرخ بیکاری، به خصوص میان فارغ‌التحصیلان جوان شده‌است.  بسیاری از ایرانیان دچار فقر شده‌اند و نارضایتی عمومی رو به افزایش گذاشته‌است.  با توجه به تنش‌های رو به رشد درون ایران، آیا سیاستگذاران آمریکایی احساس می‌کنند ایران به زودی دچار فروپاشی می‌شود؟  باید به خاطر داشت که ایران روابط اقتصادی و نظامی‌اش را با چین و روسیه تقویت کرده‌است و توافقنامه‌های راهبردی بلندمدت با آنها امضا کرده‌است تا غیاب غربی‌ها را جبران کند. 

این روابط باعث شده‌است تا جلوی فرو رفتن هر چه بیشتر ایران در باتلاق اقتصادی گرفته‌شود.  ایران در عین حال مشوق‌هایی برای خودکفایی و خلاقیت در پویایی بازارهای داخلی ارائه داده‌است.  برای هر ناظر عملگرایی تحول در موضع رهبران ایران به دلیل هر آنچه توانسته‌است برای زنده ماندن انجام دهد، روشن است.  اما وضعیت همچنان خاکستری است و هنوز به سمتی تمایل پیدا نکرده‌است که ایالات متحده بتواند به سادگی انتخاب کند جنگ یا دیپلماسی.  

با این حال به نظر می‌رسد که همچنان مذاکرات در مورد وضعیت کلی ایران، یعنی تحریم‌ها، برنامه هسته‌ای و دیگر مسائل، ترجیح داشته‌باشد.  این وضعیت به دلایل مختلف برای اردوگاه آمریکا و اسرائیل هم بهتر است. هم ترامپ و هم بنیامین نتانیاهو، به‌رغم ادبیات تند و آرایش تندروانه، انگیزه‌های زیادی دارند که مذاکرات را به حمله مستقیم به تاسیسات هسته‌ای ایران ترجیح بدهند.

  از جمله این عوامل، این واقعیت اهمیت دارد که تاسیسات هسته‌ای ایران بسیار پراکنده هستند، به لحاظ دفاعی تقویت شده‌اند و در نمونه فردو زیر زمین قرار دارند. حتی یک حمله موفق هم، به‌رغم ادعاهایی که از سوی برخی سیاستگذاران آمریکایی و اسرائیلی مطرح می‌شود، تنها ممکن است که پیشرفت ایران را برای مدت چند سال به تاخیر بیاندازد و برنامه هسته‌ای ایران را کاملاً نابود نکند. 

ایران می‌تواند برنامه هسته‌ای‌اش را بازسازی کند و احتمالاً این بار با مخفی‌کاری و قاطعیت بیشتر آن را پیش ببرد و از حمایت چین و روسیه هم بهره‌مند شود.  هدف قرار دادن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران ممکن است این مخاطره را در پی داشته‌باشد که جنگ سوم بی‌نتیجه و طولانی را در منطقه‌ای به راه بیاندازد که آثار استراتژیک و اقتصادی آن تقریباً برای جهان غیرقابل تحمل است. 

هرچند هیچ‌یک از کشورهای عربی و جنوب خلیج فارس برای حمایت از حمله نظامی مشترک هوایی آمریکا و اسرائیل و قرار دادن آسمان‌شان در اختیار آنها اعلام آمادگی نکرده‌اند، چنین حمله‌ای می‌تواند باعث اقدامات تلافی‌جویانه و همچنین ائتلاف‌های غیرقابل پیش‌بینی ژئوپلیتیک شود.  ممکن است علیه نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه حملاتی انجام شود، به زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی یا به خطوط دریانوردی در دریای سرخ حمله شود که به شدت بر تجارت بین‌المللی و جابه‌جایی نفت در دوره‌ای که اقتصاد جهانی با چالش‌های بزرگی مواجه است، تاثیر خواهد گذاشت.  یک حمله می‌تواند باعث یک جنگ چندجبهه‌ای شود که نه آمریکا و نه اسرائیل الان تمایلی به آن ندارند.  کارزار تبلیغات انتخاباتی ۲۰۲۴ دونالد ترامپ بر محور «اول آمریکا» استوار بود.  

بنیان راهکار سیاست خارجی او بر مبنای عدم مداخله در خارج از مرزها بود.  او به شدت از سلفش جو بایدن، به دلیل وارد کردن آمریکا به تعهداتی مشابه جنگ بدون تلاش برای اجتناب از آنها انتقاد می‌کرد.  جنگ با ایران می‌تواند بازارها را به شدت تضعیف کند، ثبات اقتصادی را به هم بزند و قیمت نفت را بالا ببرد، مسائلی که برای رای‌دهندگان آمریکایی اهمیت دارد. 

برای نتانیاهو، اسرائیل با شکاف داخلی و خستگی از جنگ مواجه است.  جنگ با ایران می‌تواند باعث تحت فشار قرار گرفتن منابع نظامی اسرائیل و به خطر افتادن روحیه ملی شود.  همانطور که اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک نوشته: «برای ترغیب ایران به همکاری، ایالات متحده باید آماده باشد که به ازای تحول ملموس در میزان تامین مالی و تسلیحاتی گروه‌های نیابتی از سوی ایران، تحریم‌ها را کاهش دهد.»  

ترامپ احتمالاً درک خواهد کرد که رویکرد دیپلماتیک ظریف می‌تواند دستاورد بسیار بیشتری نسبت به هیاهویی که دولتش ایجاد کرده‌است، داشته‌باشد.  ریسک‌ها، هزینه‌ها و عدم قطعیت‌هایی که به وسیله جنگ ایجاد می‌شود، باعث شده‌است که تعامل دیپلماتیک به یک گزینه نخست جذاب‌تر تبدیل شود.  یک حمله پیش‌دستانه بدون حمایت بین‌المللی اتحاد دچار چالش ناتو را بیش از پیش از بین خواهد برد، هماهنگی ایران، روسیه و چین را بیشتر خواهد کرد و زمینه‌ساز اعتراض جهانی خواهد شد.  دیپلماسی می‌تواند زمان بخرد تا حمایت داخلی و بین‌المللی برای فشار بر ایران بیشتر شود و شرایط به شکلی تغییر کند تا ایران وادار به مصالحه یا کاهش تنش شود.