دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

واتیکان روز دوشنبه اعلام کرد پاپ فرانسیس، پاپ آرژانتینی که بار دیگر وضعیت اسفناک حاشیه‌نشین‌ترین افراد جهان را در مرکز توجه کلیسای کاتولیک روم قرار داد، در سن ۸۸سالگی درگذشت. فرانسیس که فردی کاریزماتیک و خوش‌برخورد بود، در زمانی که سرخوردگی فزاینده‌ای نسبت به کلیسا، نهادی درگیر در رسوایی‌های مالی و جنسی، وجود داشت، موفق شد جذابیت کاتولیسیسم را گسترش دهد.
 
به گزارش الجزیره، پاپ در طول دوران پاپی خود از سال۲۰۱۳ تا ۲۰۲۵، برخی از لایه‌های ابهام واتیکان را کنار زد و با دغدغه‌های مردم عادی ارتباط برقرار کرد. او مجددا بر وضعیت فقرا و زندانیان تاکید کرد. فرانسیس سوءاستفاده کلیسا از قدرت در تعامل با سایر ادیان را محکوم کرد. لحن فرانسیس نشان‌دهنده فاصله اساسی با سلف خود، بندیکت شانزدهم بود که معتقد بود پرورش پرشورترین رهروان کلیسا، راه تقویت این نهاد است. اما تغییر نظر فرانسیس هرگز به تغییرات اساسی در دکترین کلیسا درباره مسائل بحث‌برانگیز منجر نشد. در بیشتر موارد، او با پاپ‌های قبلی هم‌عقیده ماند و قاطعانه با ازدواج همجنس‌گرایان، کشیش شدن زنان و ازدواج کشیشان مخالفت کرد. با این حال، گام‌های او برای باز کردن کلیسا نسبت به برخی مسائل، خشم سنت‌گرایان را برانگیخت، در عین حال که عدم تغییرات اساسی در زمان او انتقاد مترقیان را برانگیخت.

 کثرت‌گرایی مذهبی و نابرابری
فرانسیس با نام اصلی خورخه ماریو برگولیو در سال۱۹۳۶ در بوینوس آیرس، پایتخت آرژانتین، از والدین مهاجری که از دیکتاتوری فاشیستی بنیتو موسولینی در ایتالیا گریخته بودند، متولد شد. او به‌عنوان تکنسین شیمی آموزش دید، در صنعت فرآوری مواد غذایی کار کرد و قبل از اینکه در سال۱۹۶۹ کشیش شود، مدت کوتاهی در یک کلوب شبانه در کوردوبا نگهبان بود. دوران کودکی او در بوینوس‌آیرس، او را در معرض کثرت‌گرایی مذهبی و نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی قرار داد؛ دو عاملی که کارشناسان معتقدند تعهد او به گفت‌وگوی بین ادیان و انتقاد صریح از سرمایه‌داری و مصرف‌گرایی را توضیح می‌دهد. 

مراسم تشییع جنازه در مقابل کلیسای سنت پیتر برگزار شد و جیووانی باتیستا رِه، رئیس کالج کاردینال‌ها، رهبری مراسم را برعهده داشت. سپس پیکر پاپ به کلیسای سنت ماری ماژور در رم منتقل و به خاک سپرده خواهد شد. او تنها در ۳۶سالگی، رئیس فرقه‌ یسوعی‌های آرژانتین، یک فرقه کشیش‌های کاتولیک رومی شد. کارشناسان و زندگی‌نامه‌نویسان می‌گویند که در آن زمان، او فردی سخت‌گیر و منضبط بود. در آن زمان، الهیات رهایی‌بخش، تفسیری چپ‌گرایانه از انجیل که بر دغدغه فقرا و گروه‌های ستمدیده متمرکز بود، در میان یسوعی‌ها در آمریکای لاتین محبوب بود؛ اما فرانسیس این ایدئولوژی را نپذیرفت.

 جنگ کثیف
دوران تصدی فرانسیس همزمان با سال‌های جنگ کثیف آرژانتین بود که از سال۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳ ادامه داشت، هفت سال دیکتاتوری نظامی وحشیانه. ده‌ها هزار نفر شکنجه، کشته و ناپدید شدند. نقش کلیسای آرژانتین در آن سال‌ها همچنان محل مناقشه است؛ چراکه فرانسیس هرگز آشکارا رژیم را محکوم نکرد. او به‌عنوان اسقف اعظم بوینوس‌آیرس، سمتی که در سال۱۹۹۸ به عهده گرفت، گفت که از ابعاد آنچه در اواخر دهه۱۹۷۰ اتفاق می‌افتاد، آگاه نبوده است؛ موضعی که توسط منتقدان و نزدیکانش رد می‌شود و استدلال می‌کنند که  امکان ندارد که او در آن زمان از آن بی‌اطلاع بوده باشد. 

او در مراسمی در سال۱۹۹۹ گفت: «بیایید دعا کنیم. برای سکوت همدستانه‌ بخش عمده‌ای از جامعه و کلیسا.» نقل قولی که برخی آن را به‌عنوان اعتراف تعبیر کردند. در دوران اسقفی‌اش، او به منتقد صریح بی‌عدالتی اجتماعی و نابرابری اقتصادی تبدیل شد. او یک‌بار در یک خطبه گفت: «کلیسا نمی‌تواند در مواجهه با اقتصاد بازار بی‌روح، سرد و حسابگر، فقط بنشیند و انگشتش را بمکد.»

 سنت‌شکنی
در سال۲۰۱۳، جهان کاتولیک با استعفای پاپ بندیکت شانزدهم که سنت چند صد ساله حفظ وظایف پاپی تا زمان مرگ را زیر پا گذاشت، شوکه شد. در رقابتی تنگاتنگ، فرانسیس که پیش از این در سال۲۰۰۵ در مجمع عمومی پاپ‌ها در جایگاه دوم قرار گرفته بود، انتخاب شد. با او، کلیسا اولین پاپ غیراروپایی خود را  پس از۱۲۸۲ سال انتخاب کرد -آخرین پاپ گرگوری سوم بود که در سال۷۳۱ از سوریه انتخاب شد - و همچنین اولین رهبر کاتولیک‌ها از آن زمان از جنوب جهان بوده که امروزه محل سکونت اکثر مسیحیان در سراسر جهان است.

 لحن متفاوت فرانسیس
فرانسیس بلافاصله پس از انتخاب خود لحن پاپی خود را تعیین کرد. وقتی پس از انتخاب شدن، روی بالکن بزرگ ایستاد و با جمعیت عظیم حاضر در میدان سنت‌پیتر روبه‌رو شد، سنت تبرک دادن به جمعیت را زیر پا گذاشت و در عوض از مردم خواست برایش دعا کنند. او از نقل مکان به آپارتمان پاپ اعظم در طبقه بالای کاخ واتیکان خودداری کرد و ترجیح داد در اقامتگاه ساده‌تر بماند. او ترجیح می‌داد به جای مرسدس بنز با یک فیات رفت و آمد کند. او در سال۲۰۱۳ در جمع کشیشان گفت: «چوپانانی با بوی گوسفند باشید» و خواستار دوری از زرق و برق و شکوهی شد که اغلب با سلسله مراتب بالای کشیشان همراه است.

او در اولین سفر خود به خارج از رم به‌عنوان پاپ، به لامپدوسا، جزیره‌ای ایتالیایی و نقطه ورود کلیدی مهاجران و پناهندگانی که سعی در رسیدن به اروپا داشتند، سفر کرد. او تاجی از گل را به دریا انداخت تا یاد افرادی را که در دریای مدیترانه جان خود را در راه رسیدن به اروپا به خطر انداخته بودند، گرامی بدارد. فرانسیس از طرح دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال۲۰۱۷ برای ساخت دیوار در امتداد مرز مکزیک و سخنرانی‌های او که مسلمانان را هدف قرار می‌داد، انتقاد کرد.

مارکو پولیتی، متخصص واتیکان و نویسنده کتاب «پاپ فرانسیس در میان گرگ‌ها: داستان درونی یک انقلاب» گفت: «در آثار پاپ فرانسیس، این پیام که «همه برادر و خواهر هستند» بسیار قوی است، در کنار اصرار بر اینکه خداوند به دنبال کثرت‌گرایی مذهبی است.»  پولیتی گفت: چنین کثرت‌گرایی به رویکردی فراگیرتر نسبت به سایر ادیان تبدیل شد و به «جنگ فرهنگی پاپ‌های قبلی» پایان داد.

  از واتیکان تا شبه جزیره عربستان
روابط بین کلیسا و مسلمانان در سراسر جهان زمانی رو به وخامت گذاشت که سلف فرانسیس، بندیکت شانزدهم، در سپتامبر۲۰۰۶ سخنرانی‌ای ایراد کرد که به‌عنوان پیوند دادن اسلام به خشونت تلقی شد. فرانسیس اولین پاپی بود که تا به حال به شبه‌جزیره عربستان سفر کرد. در فوریه۲۰۱۹، هواپیمای او در امارات متحده عربی فرود آمد و در آنجا با احمد الطیب، امام مسجد الازهر قاهره ملاقات کرد. آنها با هم سندی را امضا کردند که بنیادگرایی را رد می‌کرد و مردم را تشویق می‌کرد که در دیگری «برادری و عشق ورزیدن» را ببینند. پاپ پیش از این، در سال۲۰۱۶، در واتیکان نیز با الطیب ملاقات کرده بود. در اقدامی دیگر، فرانسیس در سال۲۰۱۵، بخشنامه «حمد و ستایش از آن تو باد» (Laudato si’) را منتشر کرد که در آن از جهان خواست تا به تهدید تغییرات اقلیمی رسیدگی کنند و در عین حال بر لزوم بازنگری در تعادل اقتصادی بین جهان صنعتی و جهان در حال توسعه تاکید کرد.

 مشکل سوءاستفاده‌های جنسی در کلیساها
موضوع سوءاستفاده‌های جنسی انجام‌شده توسط مقامات کلیسا، دوران پاپ بندیکت شانزدهم را تحت‌الشعاع قرار داد؛ دورانی که پاپی او موجی از رسوایی‌ها را به خود دید. فرانسیس در سال۲۰۱۹ با لغو قانون «پنهان‌کاری پاپی» درباره پرونده‌های مربوط به خشونت جنسی، رسیدگی به موضوع سوءاستفاده را آغاز کرد. این به آن معنا بود که شهادت‌های جمع‌آوری‌شده در فرآیند شرعی، سرانجام در اختیار مراجع قانونی قرار می‌گرفت. 

در همان سال، پس از آنکه خود پاپ اعتراف کرد ادعاهای معتبر سوءاستفاده جنسی در شیلی را رد کرده است، قانونی را وضع کرد که قوانین روشنی را برای گزارش سوءاستفاده جنسی از کودکان توسط مقامات کلیسا ترسیم می‌کرد و به صراحت اجازه لاپوشانی نمی‌داد. چهارسال بعد، آن قانون به‌روزرسانی و تقویت شد تا دسته قربانیان را به بزرگسالان آسیب‌پذیر گسترش دهد؛ درحالی‌که افراد عادی که برای کلیسا کار می‌کنند نیز اکنون ممکن است با مجازات روبه‌رو شوند. اما مدافعان و منتقدان قربانیان می‌گویند فرانسیس به اندازه کافی برای تضمین عدالت پیش نرفته است.