مهر/ یک معمار گفت: ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه و فقدان نگاه کل‌نگر در طراحی شهری، هویت معاصر اصفهان را به تدریج از میدان خارج کرده‌اند.

 فریدون فراهانی، معمار و نویسنده کتاب «تولد یک شهر»، در آئین رونمایی از این اثر که شامگاه چهارشنبه در شهر کتاب اردیبهشت اصفهان برگزار شد، با اشاره به سیر شکل‌گیری این کتاب، آن را حاصل پیوستگی و تأمل بر مسائل شهر از منظر معماری، طراحی شهری و حتی جامعه‌شناسی دانست. این مراسم به میزبانی علی خدایی، نویسنده و منتقد برگزار شد.

۳۰ مقاله با پیوستگی موضوعی و نگاه تحلیلی به شهر

فراهانی در آغاز سخنان خود با اشاره به روند تدوین کتاب گفت: «کتاب “تولد یک شهر” در واقع مجموعه‌ای است از ۳۰ مقاله که در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ در هفته‌نامه “صبح اندیشه” به‌صورت منظم و هر دو هفته یک‌بار منتشر می‌شد. این مقالات عمدتاً با موضوعات مرتبط با شهر، چه از منظر معماری و چه از منظر اجتماعی و کیفیت فضایی، نگاشته شدند و بعد از مدتی تصمیم گرفتم تعدادی از این نوشته‌ها را که پیوستگی موضوعی بیشتری دارند، کنار هم قرار دهم و به صورت یک اثر مستقل منتشر کنم.»

وی افزود: «عنوان “تولد یک شهر” نیز پیشنهاد خانم سلطانی‌پور، سردبیر وقت هفته‌نامه بود که به خوبی با مضمون مقالات هم‌خوانی داشت. تلاش کردم تا خواننده با مرور این مجموعه، تصویری کلی و تحلیلی از تأثیر معماری و فضای شهری بر جریان زندگی در شهر به‌دست آورد.»

هویت شهر، مسأله‌ای مغفول در سیاست‌گذاری‌ها

این معمار و طراح شهری در ادامه با اشاره به برخی مضامین مقالات کتاب تصریح کرد: «برخی نوشته‌ها به مسائل روز شهر مانند بحران نماهای شهری یا خشکی زاینده‌رود پرداخته‌اند. برای نمونه در مجموعه مقالات “حکایت اصفهان و بی‌مهری به زنده‌رود” اشاره کرده‌ام که حتی زمانی که زاینده‌رود آب داشت، آن‌گونه که باید از این ظرفیت برای ارتقای کیفیت زندگی و هویت شهری استفاده نکردیم.»

وی با اشاره به مقالاتی درباره میدان نقش جهان و تردد خودروها در این فضای تاریخی در سال‌های گذشته گفت: «سؤال این بود که چرا باید اتوبوس از چنین میدانی عبور کند؟ مقاله‌ای که در آن زمان منتشر شد، بازتاب پیدا کرد و بعداً شنیدیم که در تصمیمات شورای شهر هم بی‌تأثیر نبوده است. این نشان می‌دهد که نوشتار حرفه‌ای در حوزه معماری می‌تواند به مثابه ابزاری در مسیر تصمیم‌سازی عمل کند.

کتابی درسی برای دانشگاه‌ها و هندبوکی برای مدیران شهری

فراهانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به کاربردهای آموزشی کتاب اظهار داشت: «این کتاب بعدها در دانشگاه سوره تهران برای درس “مسائل شهرسازی ایران” و در دانشگاه پارس برای درس “منظرسازی” تدریس شد. ساختار کتاب به‌گونه‌ای طراحی شده که هم دانشجویان و هم مدیران شهری بتوانند از آن به‌عنوان منبع تحلیلی و کاربردی بهره‌مند شوند.»

وی افزود: «تلاش کردم زبان نوشتار ساده، همراه با مثال‌های واقعی و ارجاع به مشکلات ملموس در شهرهای ایران باشد تا این کتاب بتواند هم در سطح دانشگاهی و هم در سطح مدیریت شهری مورد استفاده قرار گیرد. به همین دلیل، کتاب به بسیاری از شهرداری‌ها اهدا شد و بازخوردهای مثبتی، به‌ویژه از شهرهای کوچک‌تر که در مسیر رشد و توسعه هستند، دریافت کردیم.»

مقاومت اصفهان در برابر نمای شبه‌رومی

این معمار با انتقاد از برخی روندهای معماری در شهرهای ایران گفت: «یکی از معضلات معماری معاصر، رواج “نمای شبه‌رومی” است که در سال‌هایی به‌نوعی اپیدمی بدل شد. خوشبختانه اصفهان یکی از معدود شهرهایی بود که در برابر این موج ایستاد و اجازه نداد بافت تاریخی‌اش قربانی این سیل تقلیدی شود.»

وی تأکید کرد: «نمای شبه‌رومی امروز در برخی شهرها همچون کارشناس‌ها به‌گونه‌ای اجرا شده که گویی وارد یک شهر ایتالیایی شده‌ایم؛ البته نه با همان کیفیت! اما اصفهان، به‌رغم ادامه این روند در برخی نقاط، موفق شد هویت خود را در بسیاری از مناطق حفظ کند.»

چهارباغ؛ از ظرفیت تاریخی تا تهدیدهای معماری معاصر

فراهانی در ادامه به اهمیت محور چهارباغ در ساختار فضایی اصفهان پرداخت و گفت: «در کتاب، مقالاتی درباره چهارباغ آورده‌ام. آن زمان هنوز چهارباغ عباسی پیاده‌راه نشده بود و در آن مقالات بر ظرفیت بی‌نظیر این محور برای شهر تأکید کرده‌ام. اما باید توجه داشت که پیاده‌راه شدن نباید تنها محدود به چهارباغ میانی باشد و دیگر بخش‌ها نیز باید با حفظ هویت فضایی‌شان به این سمت بروند.»

وی همچنین با اشاره به تخریب میراث معماری صنعتی در چهارباغ بالا اظهار کرد: «ساخت‌وسازهایی که امروز در این محور صورت می‌گیرد، در تضاد با هویت تاریخی و کیفیت فضایی آن است. معماری‌هایی که در آن اجرا می‌شود، نه تنها همخوانی با گذشته چهارباغ ندارد، بلکه در برخی موارد بر ضد روح شهر عمل می‌کند.»

معماری‌هایی که بر ضد شهر ساخته می‌شوند

فراهانی در جمع‌بندی انتقادات خود، به نمونه‌هایی از معماری‌های معاصر اصفهان اشاره کرد و گفت: «ساختمان‌هایی که امروز در خیابان باغ‌گلدسته و تقاطع آن با آمادگاه ساخته شده‌اند، در آینده مشخص خواهد شد که چه آسیب‌هایی برای فضای شهری به بار آورده‌اند. معماری باید در راستای شهرسازی باشد، نه در تقابل با آن.»

وی افزود: «فاصله خیابان آمادگاه با میدان نقش جهان بسیار کم است، اما بنایی که آنجا ساخته شده یک معماری جعبه‌ای است که هرچند ممکن است طراحی آن زیبا باشد، اما جای آن در این منطقه نیست. چنین بناهایی اگر در مناطق تازه‌توسعه مانند شمال اصفهان یا حوالی خیابان کاوه ساخته می‌شدند، می‌توانستند بسیار مفیدتر و کاراتر باشند.»

فراهانی در پایان تأکید کرد: «آنچه امروز در معماری شهر اصفهان شاهد هستیم، گاه بر ضد توسعه منطقی شهر و در تقابل با هویت آن است. حتی اگر معمار، فردی مطرح باشد، این نکته را نباید فراموش کند که معماری باید در خدمت کیفیت فضایی، تاریخ و فرهنگ یک شهر باشد.