حسین فراشی، یک باستان شناس اداره میراث فرهنگی ابرکوه با اشاره به ضرورت نگهداری از سکونتگاه، تونل‌ها و راهروهای زیرزمینی که در زیر بستر سنگی و خانه‌های تاریخی شهر ابرکوه قرار دارد، اظهار کرد: در رابطه با ماهیت و کاربرد اصلی این مسیرهای زیرزمینی در نگاه اول می‌توان گفت آبراه‌هایی بوده است که برای انتقال آب قنوات حفر شده است.

وی افزود: با توجه به این‌که شهر ابرکوه بر روی یک بستر سنگی قرار داشته و این بسترها مانعی برای انتقال و هدایت آب بالادست به مزارع پایین‌دستی محسوب می‌شد، به ناچار راهروها و تونل‌های زیرزمینی را بدین منظور حفر کردند.

این باستان‌شناس اداره میراث فرهنگی ابرکوه گفت: مردم قدیم ابرکوه در زمان حفر مسیرهای انتقال آب، در خانه‌هایی که بر سر راه این تونل‌ها قرار داشت، پله‌هایی برای دسترسی به این مسیرها می‌ساختند تا ضمن کنترل و مدیریت روند انتقال آب، خودشان هم بتوانند از آب قنات استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: گذر آب از این راهروها که در زیر بستر سنگی شهر قرار داشت، در فصول گرم سال فضایی خنک و پر از آرامش را فراهم می‌کرد که به نظر می‌رسد همین موضوع باعث شد رفته‌رفته ایجاد هُلُرهایی (سالن‌هایی) بزرگ با طاقچه‌هایی در اطراف آن به این مجموعه زیرزمینی اضافه شود تا مردمان دیار کویری ابرکوه بتوانند به عنوان استراحتگاه و شاید هم محلی برای سکونت در روزهای داغ تابستان، از آن استفاده کنند.

مسئول باستان‌شناسی اداره میراث فرهنگی ادامه داد: گفته می‌شود کاربرد دیگر این مجموعه زیرزمینی مخفیگاه و یا پناهگاه در زمان وقوع جنگ و یا حمله بیگانگان بوده است.
فراشی تصریح کرد: در حال حاضر این راهروها و سکونتگاه‌های زیرزمینی در فاز اول به بهره‌برداری رسیده و عموم مردم می‌توانند از آن بازدید نمایند. ضمن این‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۶۰ هکتار از مجموع ۱۷۰ هکتار بافت تاریخی شهر ابرکوه، به این کانال‌ها اختصاص دارد.

وی ابراز کرد: بعد از خشک شدن برخی از قنات‌ها، ساخت‌وسازهای متعددی در سطح شهر انجام شده که فاضلاب‌های آن‌ها در این مسیرهای زیرزمینی قرار داده شده و متأسفانه به همین علت، امکان بازگشایی تمام مسیر وجود ندارد و در حال حاضر تنها بخشی از آن حفاری شده است.
این مسئول تصریح کرد: هر چند کار مشکلی را پیش رو داریم و خاک‌برداری و انتقال آن به بیرون بسیار دشوار است؛ اما روند حفاری و بازگشایی تونل‌ها همچنان در حال انجام است تا حتی‌المقدور بتوانیم مسیرهای قابل دسترسی را باز کنیم.
فراشی در پایان خاطرنشان کرد: به منظور بازدید گردشگران و در کنار آن حفظ وضعیت بکر بودن این مجموعه زیرزمینی، کلاه‌های ایمنی دارای چراغ‌قوه تعریف شده است؛ چراکه استفاده از سیستم روشنایی امروزی، جذابیت این مسیرها را از بین برده و دیگر نمی‌توان حس حضور به سبک سازندگان آن را به بازدیدکننده القا کرد.