هم میهن/ متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

برایان کاتولیس- پژوهشگر ارشد اندیشکده موسسه خاورمیانه| دونالد ترامپ با انتشار پیام شکایت‌آمیز آنلاین در شبکه اجتماعی خودش در مورد استمرار حملات روسیه به اوکراین، بار دیگر خودش را راحت کرد. همه به یاد دارند که دونالد ترامپ چگونه در دوران تبلیغات انتخاباتی‌اش ادعا می‌کرد می‌تواند در عرض ۲۴ ساعت جنگ اوکراین را تمام کند. اولویت سیاست خارجی هفته‌های نخست ریاست‌جمهوری او هم عملی کردن همین وعده بود.

اما این تلاش‌ها به نتیجه نرسید و جنگ همچنان ادامه دارد. بحران اثرگذاری در سیاست خارجی آمریکا امر جدیدی نیست. هیچ‌یک از مذاکرات اخیر رؤسای‌جمهور آمریکا، هر یک به نوعی، نتوانسته‌است به جاه‌طلبی‌های جهانی بیان شده دست پیدا کند اما شکست‌های متعدد در جبهه‌های مختلف می‌تواند آثار منفی بیرونی بر حوزه‌های دیگر بر جای بگذارد. همزمان با اینکه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای ترامپ زبان‌درازی می‌کند، دشمنان و رقبای آمریکا در سراسر جهان با دقت تماشاگر رخدادهایی هستند تا ببینند گام بعدی آمریکا چه خواهد بود.

خاورمیانه منطقه‌ای کلیدی در رقابت‌های جهانی است و در حال حاضر دو چالش استراتژیک مهم (ایران و منازعه اسرائیل و فلسطین) در آن جریان دارد. ناتوانی‌های ترامپ در مسائل سیاست خارجی می‌تواند بر این موضوع تاثیر بگذارد که دوستان و دشمنان تا چه اندازه اقدامات او را در منطقه جدی خواهند گرفت.

خبر سرخوردگی ترامپ از برقراری آتش‌بس و به زانو درآوردن پوتین، در هفته‌های اخیر به رسانه‌ها درز پیدا کرده‌بود. او هفته پیش به خبرنگاران گفته‌بود: «من نمی‌دانم واقعاً چه بلایی سر پوتین آمده‌است.» بعد از این اظهارات او در شبکه‌های اجتماعی نوشت که رهبر روسیه «کاملاً دیوانه شده‌است.» بعد از اینکه این اظهارات هم به جایی نرسید، ترامپ سراغ زخم‌زبان‌های مشهور خودش رفت و در بیانیه‌های رسانه‌ای و پست‌های شبکه‌های اجتماعی علیه روسیه اظهارات تحریک‌آمیز بیان کرد. قدرت زخم‌زبان زدن، در واقع یک قدرت نرم منفی است که از طریق تمسخر شدید و استفاده از بازی‌های زبانی در جدل‌های آنلاین به‌ویژه بین رهبران جهان و دولت‌ها به کار گرفته‌می‌شود و ترامپ استاد این کار است.

اما مشکل اصلی با قدرت زخم‌زبان ترامپ این است که اگرچه این زخم‌زبان‌ها می‌تواند باعث پرت شدن حواس افکار عمومی شود و برای او تیترهای خبری و توجه رسانه‌ها را به ارمغان بیاورد، اما غالباً نمی‌تواند نتایج ملموس و واضحی در جهان واقعی بر جای بگذارد. اظهارات تحریک‌آمیز او نمی‌تواند مشکلات ریشه‌ای و زیربنایی که باعث جنگ و منازعه شده‌است را حل و فصل کند و این رویارویی‌ها حل‌نشده ادامه پیدا می‌کنند.

این موضوع را هم می‌توان در جنگ اوکراین مشاهده کرد و هم در جنگ تجاری که خود ترامپ آن را آغاز کرد. ترامپ در جریان جنگ تجاری، فعلاً کوتاه آمده‌است و برای تعرفه‌های تعیین‌شده برای دو پیشران اصلی اقتصاد جهانی یعنی چین و اروپا، موقتاً کلید توقف را فشار داده‌است، اما همچنان شبح افزایش قیمت‌ها و هزینه‌های زندگی در مقابل جامعه آمریکا قرار دارد. رضایت افکار عمومی از ترامپ پس از آنکه در ماه آوریل به شدت سقوط کرد، در ماه مه اندکی احیا شد که احتمالاً به دلیل اعلام توقف موقت در جنگ تجاری و اخبار مثبتی بود که از سفر او به خاورمیانه مخابره شد.

بر اساس یک پژوهش جدید یکی از ویژگی‌های مهم رای‌دهندگان حامی ترامپ این است که آنها خیلی با دقت جزئیات خبرها و گزارش‌ها را دنبال نمی‌کنند اما در طول زمان این جزئیات به تدریج وارد خودآگاه جمعی می‌شوند و در طول زمان میزان رضایت از دونالد ترامپ، بر مبنای نتایجی خواهد بود که او از اقدامات و بیانیه‌هایش گرفته‌است. اقدام مهم بعدی ترامپ بودجه هزینه و مالیات بزرگی است که او تلاش می‌کند در کنگره تصویب کند.

رویکرد سیاست خارجی ترامپ، گاهی تنه به تنه سیاست‌های عصر «حوزه نفوذ» می‌زند که در قرن نوزدهم میلادی در میان قدرت‌های جهانی رایج بود، اما همین سیاست هم با رویکردهای دمدمی‌مزاج او به حکمومت‌داری دچار اختلال می‌شود. تصمیم اخیر ترامپ به تعدیل نیروهای شورای امنیت ملی، نهادی که اصلی‌ترین نهاد هماهنگ‌کننده بین نهادهای مختلف آمریکا در سیاست‌گذاری محسوب می‌شود، باعث می‌شود که او بیش از پیش در اجرای اهداف سیاست خارجی‌اش به صورت موثر و معنی‌دار دچار مشکل شود.

فقدان خروجی‌های قابل توجه در جبهه دیپلماسی با روسیه در سراسر جهان و به‌ویژه خاورمیانه این سیگنال را ارسال کرده‌است که دونالد ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش تا چه اندازه می‌تواند به اهداف اعلام‌شده نزدیک شود. نتیجه سیاست‌های خاورمیانه‌ای سه ماه نخست ریاست‌جمهوری ترامپ مخلوطی از دستاوردهای خوب و بد بود. هرچند سفر ماه مه او به منطقه با مجموعه بزرگی از بیانیه‌ها و خبرهای اقتصادی و تجاری همراه شد، اما هیچ پیشرفتی در ایجاد ثبات بیشتر در منطقه به دست نیامد.

در محاسبات پیچیده خاورمیانه امروز، دو متغیر اصلی که حل‌نشده باقی مانده‌اند، ایران و منازعه اسرائیل و فلسطین هستند و هنوز معلوم نیست که دولت ترامپ دقیقاً چه مسیری را برای مواجهه با آنها انتخاب می‌کند. در مورد ایران، گفت‌وگوها در مورد یک توافق بالقوه همچنان ادامه دارد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که هنوز نمی‌تواند در مورد نتیجه این مذاکرات پیش‌بینی کند، اما تاکید کرده‌است که استمرار مذاکرات یک نشانه مثبت است.

به نظر می‌رسد که ترامپ فعلاً یک توافق را به یک اقدام نظامی ترجیح می‌دهد و بر اساس گزارش‌ها او به اسرائیل هشدار داد‌‌است که اقدامی انجام ندهد که یک توافق احتمالی را از بین ببرد اما به نظر نمی‌رسد که موضوع فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه، بخشی از گفت‌وگوهای جاری باشد. درحالی‌که اسرائیل همچنان مشغول درگیری با متحدان ایران در یمن، حوثی‌ها، است، ترامپ ماه پیش با آنها به یک توافق دست یافت که دیگر به کشتی‌های آمریکایی حمله نکنند.

منازعه اسرائیل و فلسطین، آسیب‌پذیرترین بخش از رویکرد کلی دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ به خاورمیانه است؛ زمانی که ترامپ کار خود را در کاخ سفید آغاز کرد، آتش‌بس در غزه میان اسرائیل و حماس شکل گرفته‌بود، اما نزدیک به دو ماه است که این آتش‌بس از بین رفته‌است. اسرائیل در یک عملیات نظامی که از نیمه‌های ماه مارس آغاز شد، اعلام کرد که می‌خواهد کنترل ۷۵ درصد از نوار غزه را در اختیار بگیرد و بر اساس گزارش‌ها اخیراً یک رهبر دیگر حماس را هم کشته‌است.

اما هزینه‌های بشری و اثر انسانی این عملیات‌ها روز به روز بیشتر می‌شود و همزمان تلاش‌های نیمه‌کاره برای رساندن غذا و مواد ضروری به فلسطینیان غزه نمی‌تواند نیازهای آنها را برآورده کند. این تلاش‌ها بعد از ماه‌ها محاصره کامل بشردوستانه غزه، بار دیگر از سر گرفته‌شده‌است. گفت‌وگوها در مورد یک آتش‌بس جدید و مبادله اًسرا و گروگان‌ها همچنان ادامه دارد، اما روشن نیست که دولت ترامپ بتواند به یک دستاورد پایدار برسد که به جنگ پایان دهد و بقیه گروگان‌ها را آزاد کند.

ما هنوز هم در ماه‌های نخست دور دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ هستیم اما فقدان نتایج روشن و مثبت از تلاش‌های رئیس‌جمهور برای پایان دادن به جنگ روسیه علیه اوکراین، نشانه مثبتی در مورد دیگر جاه‌طلبی‌های او برای حل و فصل منازعه‌های خاورمیانه که آمریکا و شرکایش را امن‌تر و مرفه‌تر کند، ندارد.