اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 نقش پررنگ‌تر آذربایجان در سوریه می‌تواند به دمشق در مدیریت و موازنه روابط با ترکیه، اسرائیل، ایران و روسیه کمک کند.
 
 در تاریخ ۴ مه، هیئتی از مقامات دولتی جمهوری آذربایجان به دعوت دولت موقت سوریه وارد دمشق شد. این هیئت به سرپرستی معاون نخست‌وزیر، سمیر شریف‌اف، از سوی رئیس‌جمهور موقت سوریه، احمد الشرع، مورد استقبال قرار گرفت. دو طرف در جریان این دیدار درباره فرصت‌های همکاری در حوزه‌های کلیدی نظیر اقتصاد، انرژی، فرهنگ و آموزش گفت‌وگو کردند. این دیدار در ادامه ملاقات پیشین الشرع و رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در حاشیه «فروم دیپلماسی آنتالیا» در ترکیه انجام شد که در آن رهبران دو کشور بر ضرورت گسترش روابط دوجانبه تأکید کرده بودند.

به نوشته ، افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان جمهوری آذربایجان و سوریه در دوران پس از بشار اسد، بازتابی از بازتنظیم سیاست خارجی باکو و رویکرد عمل‌گرایانه آن در قبال خاورمیانه است. همچنین، این روند فرصتی برای آذربایجان فراهم آورده تا از فروپاشی دولتی در دمشق که پیش‌تر به سوی رقیب منطقه‌ای آن، یعنی ارمنستان، گرایش داشت، بهره‌برداری کند. از زمان سقوط حکومت اسد در دسامبر گذشته، جمهوری آذربایجان به یکی از معدود کشورهای مسلمان – در کنار ترکیه و امارات متحده عربی - تبدیل شده که با مقامات جدید اسلام‌گرای سوریه روابط رسمی برقرار کرده، کمک‌های بشردوستانه ارسال کرده و پیشنهاد همکاری در بازسازی پس از جنگ را داده است. همچنین، مقامات بلندپایه دولتی آذربایجان از جمله وزیر امور خارجه، وزیر انرژی و رئیس شرکت دولتی نفت سوکار (SOCAR) در حاشیه رویدادهای بین‌المللی دیدارهایی با مقامات سوری داشته‌اند.

افزایش حضور باکو در خاورمیانه
در سال‌های اخیر، آذربایجان حضور خود در خاورمیانه را از طریق تقویت روابط با کشورهایی نظیر عراق، عربستان سعودی، امارات، اسرائیل، عمان و سوریه به‌شدت گسترش داده است - آن هم عمدتاً از مسیر سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت‌هایی که با محوریت شرکت سوکار صورت گرفته‌اند. به‌رغم بی‌ثباتی‌ها و مخاطرات امنیتی موجود، این شرکت نفتی به‌تدریج به یکی از ابزارهای مؤثر قدرت نرم جمهوری آذربایجان در منطقه بدل شده است.

در همین حال، مقامات جدید سوریه تلاش‌هایی را برای تقویت ثبات داخلی آغاز کرده‌اند و از جمله، توافقی با نیروهای شبه‌نظامی کرد سوریه، موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» امضا کرده‌اند که به موجب آن این نیروها در ساختار نیروهای منظم دولت جدید ادغام می‌شوند. با این حال، ثبات داخلی همچنان شکننده است؛ به‌ویژه در جنوب سوریه در امتداد مرز با اسرائیل، که سال‌ها صحنه جنگ داخلی بوده است. تجاوز اخیر اسرائیل به مناطق فراتر از بلندی‌های اشغالی جولان و حملات هوایی مکرر در نزدیکی دمشق، تلاش‌های مقامات جدید برای ایجاد وحدت ملی را تضعیف کرده و همچنین برنامه‌های ترکیه برای حضور نظامی بلندمدت در سوریه را با اختلال مواجه کرده‌اند.

در این شرایط، دمشق به‌طور رسمی تمایل زیادی به گسترش شراکت با جمهوری آذربایجان نشان می‌دهد و باکو را به‌دلیل روابط راهبردی عمیقش با اسرائیل و ترکیه، یک میانجی و شریک مفید قلمداد می‌کند. اسرائیل نیز امیدوار است باکو را به پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم ترغیب کند، و مقامات سوریه آذربایجان را بازیگری مؤثر و بالقوه برای ایفای نقش میانجی میان سوریه و اسرائیل، و همچنین اسرائیل و ترکیه، می‌دانند. دولت جدید سوریه که فاقد قدرت نظامی و اقتصادی کافی است، قادر به جلوگیری از حملات اسرائیل به اهداف سوری نیست و در نتیجه، به‌دنبال حمایت قدرت‌های خارجی است.

در تاریخ ۱۱ آوریل، جمهوری آذربایجان اعلام کرد که گفت‌وگوهایی را میان اسرائیل و ترکیه در باکو برگزار کرده است. این نشست با دومین دیدار در تاریخ ۸ مه ادامه یافت که تمرکز آن بر بررسی نگرانی‌های امنیتی اسرائیل در سوریه و کاهش تنش‌ها بود. هدف این گفت‌وگوها، ایجاد سازوکار هماهنگی نظامی مشترک به‌منظور جلوگیری از درگیری‌های ناخواسته در خاک سوریه است.

حمایت آذربایجان از دولت جدید سوریه فراتر از این نیز رفته است. در تاریخ ۲۵ آوریل، باکو زمینه‌ساز دیداری میان مقامات اطلاعاتی سوریه و رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه، سرگئی ناریشکین، شد. روسیه با وجود فروپاشی اتحاد چهل‌ساله‌اش با خاندان اسد، همچنان به‌دنبال حفظ روابط و پایگاه‌های نظامی خود در سوریه است.

موانع باقی‌مانده
جمهوری آذربایجان همچنان با محدودیت‌های قابل‌توجهی برای ایجاد شراکت جامع با دولت احمد الشرع مواجه است. این محدودیت‌ها شامل تحریم‌های ایالات متحده که سرمایه‌گذاری رسمی در بخش‌های تحت کنترل دولت سوریه را دشوار می‌سازد، فروپاشی اقتصادی سوریه، و تداوم ناامنی در این کشور است؛ عواملی که باکو را از آغاز پروژه‌های بلندمدت در سوریه بازمی‌دارد. با این حال، در جریان سفرش به عربستان سعودی در تاریخ ۱۴ مه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اعلام کرد که واشنگتن تحریم‌های خود علیه سوریه را لغو خواهد کرد؛ تصمیمی که به کشوری ویران از سال‌ها جنگ داخلی، فرصتی حیاتی برای احیای اقتصاد فروپاشیده‌اش می‌دهد. چنین چرخشی در سیاست خارجی آمریکا، راه را برای تحقق اهداف آذربایجان در اجرای پروژه‌های زیربنایی حوزه انرژی در سوریه هموار می‌کند، به‌ویژه در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و میادین نفتی خشکی که سال‌ها به‌دلیل جنگ داخلی نادیده گرفته شده‌اند.

اگرچه هنوز ارقام دقیقی از حجم سرمایه‌گذاری‌ها اعلام نشده است، اما تعاملات دیپلماتیک جاری، حکایت از نقشی بالقوه و چشمگیر برای آذربایجان در تلاش‌های بازسازی سوریه دارد. به نظر می‌رسد که باکو در راستای چرخش استراتژیک خود به‌سوی خاورمیانه، مصمم به ایجاد شراکتی پایدار با سوریه است. با توجه به شکنندگی نظم منطقه‌ای، جمهوری آذربایجان در همکاری با دمشق احتمالاً تمرکز خود را بر دستورکار انرژی حفظ خواهد کرد، در حالی که سوریه نیز تلاش خواهد کرد تا سرمایه‌گذاری شرکت نفت دولتی آذربایجان، سوکار را در روند بازسازی پس از جنگ جذب کند. تمایل سوریه برای میزبانی زیرساخت‌های متعلق به سوکار، ممکن است با هدف بازدارندگی حملات هوایی اسرائیل صورت گیرد، چراکه تل‌آویو ممکن است در هدف‌گیری دارایی‌های آذربایجانی محتاط‌تر عمل کند.

چنین سناریویی می‌تواند فرمت گفت‌وگوهای سه‌جانبه آذربایجان-سوریه-اسرائیل را تقویت کند و بخشی از تلاش‌های میانجی‌گرانه باکو برای حل مناقشه مرزی میان دمشق و تل‌آویو باشد. ایفای نقش پررنگ‌تر آذربایجان در سوریه همچنین می‌تواند به دمشق کمک کند تا در روابط خود با ترکیه، اسرائیل، ایران و حتی روسیه مانور بیشتری داشته باشد. در همین حال، میانجی‌گری مؤثر میان اسرائیل، ترکیه و سوریه، ارزش راهبردی باکو را در نگاه دولت ترامپ نیز افزایش خواهد داد.