باشگاه خبرنگاران/ از ابتدای مرداد ۱۴۰۴، سازمان ثبت احوال بر اساس بند ث ماده ۱۱۳ برنامه هفتم، گواهی انحصار وراثت را به‌صورت الکترونیکی و ظرف ۲۰ روز صادر و ابلاغ خواهد کرد.

صدور گواهی انحصار وراثت که پیش‌تر به دلیل پیچیدگی‌های اداری زمان‌بر بود، با اجرای بند ث ماده ۱۱۳ برنامه هفتم پیشرفت به تحولی اساسی نزدیک می‌شود. سازمان ثبت احوال از مرداد ۱۴۰۴ این گواهی را به‌صورت تمام‌الکترونیکی صادر می‌کند. در همین راستا آیین‌نامه اجرایی این بند طی تاریخ ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ به تصویب هیئت وزیران رسید. این آیین‌نامه چارچوبی دقیق برای فرآیند‌های اعلام فوت، صدور، ابلاغ گواهی و اعتراض به آن ارائه کرده است. این گزارش جزئیات این فرآیند را تشریح می‌کند.

از این رو، اعلام فوت از این پس به‌صورت برخط توسط نهاد‌هایی همچون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان پزشکی قانونی انجام خواهد شد. ماده ۴ آیین‌نامه اجرایی، این نهاد‌ها را مکلف کرده که اطلاعات فوت را فوراً به ثبت احوال ارسال کنند. انتظار می‌رود ثبت‌احوال نیز زیرساخت‌های لازم برای دریافت این داده‌ها را فراهم سازد. با این تغییر، فرآیند‌های کاغذی حذف شده، سرعت خدمات‌دهی افزایش یافته و شفافیت تقویت می‌شود. این شیوه با ارائه سیستمی کارآمد، خطا‌های انسانی را کاهش داده و اعتماد عمومی به خدمات دولتی را بهبود می‌بخشد.

مراحل جدید صدور گواهی انحصار وراثت

صدور گواهی انحصار وراثت غیرقطعی ظرف ۲۰ روز، بر پایه داده‌هایی نظیر پایگاه اطلاعات خانواده، آرای قضایی، اطلاعات بارداری همسر متوفی، وصیت‌نامه‌ها و عقدنامه‌های رسمی انجام می‌شود. ماده ۷ آیین‌نامه، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه را موظف کرده آرای قطعی مانند نفی یا اثبات نسب را به‌صورت برخط به ثبت‌احوال ارسال کند.

سازمان ثبت اسناد و املاک نیز امکان استعلام وصیت‌نامه و عقدنامه‌ها را فراهم می‌کند و وزارت بهداشت اطلاعات بارداری و وجود حمل را به منظور امکان اثربخشی در تعداد وراث درج می‌کند. استفاده از پایگاه‌های داده یکپارچه، دقت در شناسایی وراث را افزایش می‌دهد و از اختلافات حقوقی ناشی از اطلاعات ناقص، جلوگیری می‌کند. با این حال، موفقیت این سیستم به هماهنگی بین‌دستگاهی و کیفیت زیرساخت‌های دیجیتال بستگی دارد.

همچنین پس از صدور گواهی غیرقطعی، سازمان ثبت احوال آن را به‌صورت برخط به وراث و ذی‌نفعان، ابلاغ می‌کند. با وجود این در صورت اعتراض، ماده ۱۲ آیین‌نامه امکان ثبت اعتراض ظرف ۱۰ روز در هیئت حل اختلاف ثبت احوال را فراهم کرده است. معترضان به رأی هیئت نیز می‌توانند ظرف ۲۰ روز به دادگاه صالح مراجعه کنند. حتی پس از قطعیت گواهی، اعتراض با استناد به مدارک جدید مانند رأی اثبات و یا نفی نسب امکان‌پذیر است. این مکانیزم اعتراض، حقوق وراث و ذی‌نفعان را تضمین می‌کند.

گواهی انحصار وراثت چگونه قطعی می‌شود؟

گواهی انحصار وراثت در سه حالت قطعی می‌گردد. ابتدا در صورتی که ظرف ۱۰ روز از ابلاغ گواهی، هیچ اعتراضی ثبت نشود، گواهی قطعی خواهد شد. در وهله بعد چنانچه به رأی هیئت حل اختلاف نیز ظرف ۲۰ روز اعتراضی صورت نگیرد، گواهی بر اساس رأی هیئت قطعی می‌شود؛ و نهایتاً در صورت اعتراض به رأی هیئت و صدور رأی قطعی توسط دادگاه، گواهی بر اساس رأی دادگاه قطعی می‌گردد.

در ادامه پس از قطعیت، گواهی به‌صورت برخط به نهاد‌هایی نظیر قوه قضاییه، سازمان ثبت اسناد، بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی و سازمان بورس ارسال می‌شود. در صورت اصلاح گواهی، نسخه جدید به وراث و ذی‌نفعان ابلاغ خواهد شد. ارسال برخط گواهی به نهاد‌های مرتبط، فرآیند‌های بعدی مانند انتقال اموال یا مالیات بر ارث را تسریع می‌سازد و هماهنگی بین‌دستگاهی را تقویت می‌کند. این رویکرد، گامی کلیدی در تحقق دولت الکترونیک است و می‌تواند هزینه‌های اجرایی دولت و شهروندان را کاهش دهد.

صدور الکترونیکی گواهی انحصار وراثت تحولی مهم در کاهش بوروکراسی و تسهیل امور شهروندان محسوب می‌شود. این فرآیند امکان دریافت گواهی بدون نیاز به مراجعه حضوری و صرف زمان طولانی را فراهم می‌کند که این موضوع موجب سرعت بخشیدن به امور اداری و کاهش هزینه‌های مرتبط با رفت‌وآمد می‌شود. همچنین، افزایش شفافیت و دسترسی آسان‌تر به حقوق قانونی وراث از دیگر مزایای این سیستم است. با اجرای این طرح، شهروندان می‌توانند بدون پیچیدگی‌های اداری، درخواست خود را به صورت الکترونیکی ثبت کرده و گواهی مورد نیاز خود را در کمترین زمان دریافت کنند، که این خود گامی مهم در مسیر توسعه خدمات دیجیتال دولتی محسوب می‌شود.

باتوجه به اینکه طبق گفته هاشم کارگر، رئیس سازمان ثبت‌احوال، قرار است از مردادماه ۱۴۰۴ این گواهی به صورت غیرحضوری و الکترونیکی صادر شود؛ امید می‌رود در فرصت پیش‌رو مراحل و شیوه‌نامه اجرایی این موضوع با مشورت کارشناسان به نحو احسن پیش رود و طبق زمان‌بندی اعلام شده، این تحول شگرف طی یک ماه و نیم باقی‌مانده محقق شود.