شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

روز پنجشنبه، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای پیشنهادی از سوی سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) علیه ایران به تصویب رساند که با ۱۹ رأی موافق، ۳ رأی مخالف (روسیه، چین، بورکینافاسو) و ۱۱ رأی ممتنع همراه شد. این قطعنامه، برای اولین‌بار در دو دهه اخیر، ایران را به نقض تعهدات پادمانی متهم کرد و ادعا نمود که تهران از سال ۲۰۱۹ همکاری کامل با آژانس در خصوص مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در سایت‌های ادعایی ارائه نکرده است.

با این حال، در میان این تنش‌ها، خبر برگزاری دور ششم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان، در روز یکشنبه هفته آینده، امیدی تازه به احیای دیپلماسی هسته‌ای بخشیده است.

واکنش قاطع، اما سازنده ایران
در پاسخ به این قطعنامه، وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که تهران ناچار به واکنش متقابل است. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، دستور راه‌اندازی یک مرکز جدید غنی‌سازی در مکانی امن و جایگزینی سانتریفیوژهای نسل اول در فردو با ماشین‌های پیشرفته نسل ششم را صادر کرد. این اقدامات، اگرچه نشان‌دهنده عزم ایران برای دفاع از حقوق هسته‌ای خود است، اما بیانیه مشترک تأکید کرد که این گام‌ها در چارچوب توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای و با حفظ همکاری با آژانس انجام می‌شود. این رویکرد، نشانه‌ای از تعادل ایران بین دفاع از حقوق خود و آمادگی برای دیپلماسی است.

امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، پیش‌تر با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت، اتهامات اروپا را رد کرده و تروئیکای اروپایی را به نقض تعهدات برجامی، به‌ویژه عدم رفع تحریم‌ها پس از «روز انتقال» در اکتبر ۲۰۲۳، متهم نمود. این موضع نشان می‌دهد که ایران قطعنامه را سیاسی و فاقد مبنای حقوقی می‌داند، اما همچنان درهای گفت‌وگو را باز نگه داشته است.

فرصتی برای بازگشت به دیپلماسی
با وجود تصویب قطعنامه، اعلام برگزاری دور ششم مذاکرات در مسقط نشان‌دهنده اراده طرفین برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پیش‌تر تأکید کرد که اگر تمرکز بر رفع مؤثر تحریم‌ها و اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران باشد، توافق نه‌تنها ممکن، بلکه به‌سرعت قابل‌دستیابی است. مذاکرات اخیر در رم (۲۳ مه) نیز با پیشنهادات میانجی‌گرانه عمان همراه بود که به گفته عراقچی، می‌تواند موانع را برطرف کند.

در سایه تشدید تنش ها، اکنون بیش از هر زمان دیگری نقش میانجی‌گری عمان، به‌عنوان میزبان مذاکرات، حیاتی به نظر می رسد. وزیر خارجه عمان روز پنج‌شنبه تأیید کرد که دور ششم مذاکرات در مسقط برگزار خواهد شد، که نشان‌دهنده اعتماد طرفین به این میانجی بی‌طرف است. عمان پیش‌تر نیز با میزبانی پنج دور مذاکره، زمینه‌ساز پیشرفت‌هایی شده که می‌تواند به توافقی محدودتر از برجام ۲۰۱۵ منجر شود، توافقی که به گفته دیپلمات‌ها، ممکن است شامل محدودیت‌های جدید بر برنامه هسته‌ای ایران در ازای رفع بخشی از تحریم‌ها باشد.

چالش‌ها و امیدها
تصویب قطعنامه با حمایت تنها ۱۹ کشور از ۳۵ عضو شورای حکام، نشان‌دهنده فقدان اجماع جهانی است. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه، این قطعنامه را فاقد «حمایت گسترده» خواند و هشدار داد که فشارهای یک‌جانبه غرب می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. با این حال، ایران با حفظ همکاری با آژانس و تأکید بر دیپلماسی، نشان داده که آماده تعامل سازنده است، مشروط بر احترام به حقوقش.

مذاکرات مسقط فرصتی طلایی برای کاهش تنش‌ها و بازسازی اعتماد است. با توجه به اظهارات مقامات ایرانی و حمایت عمان، می‌توان امیدوار بود که این دور از گفت‌وگوها به پیشرفت ملموسی منجر شود، به‌ویژه اگر آمریکا و اروپا از رویکردهای سیاسی فاصله گرفته و به رفع تحریم‌ها متعهد شوند. ایران، با تکیه بر حقوق بین‌المللی و اصل برابری هسته‌ای، همچنان مسیر دیپلماسی را ترجیح می‌دهد و مسقط می‌تواند نقطه عطفی در این مسیر باشد.