فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

وزارت خارجه باکو می‌گوید از خاک یا حریم هوایی‌اش برای تجاوز و عملیات نظامی علیه ایران استفاده نشده است. روز شنبه اما مهدی سبحانی، سفیر ایران در جمهوری آذربایجان به این موضوع اشاره کرد که‌ « اطلاعاتی دریافت کردند که برخی از ریزپرنده‌ها از برخی کشور‌های همسایه وارد ایران شدند به همین خاطر هم رئیس‌جمهور ایران از رئیس‌جمهور آذربایجان خواست تحقیقات جدی‌ای انجام دهد.» سبحانی البته به این موضوع هم اشاره کرد که بعد از مشخص شدن نتیجه بررسی‌ها در این مورد تصمیم‌گیری خواهد شد. با این وجود، جمهوری آذربایجان همچنان معتقد است که حمله‌ای از حریم هوایی‌اش علیه ایران انجام نشده اما شواهدی مبنی بر برد پرنده‌ها و جهت حمله و پرتاب آن‌ها وجود دارد که این گمانه را تقویت می‌کند. براین اساس دو احتمال در مورد حملات و تجاوزات اسرائیل از این نقطه وجود دارد؛ احتمال اول آنکه جمهوری آذربایجان در جریان تجاوزات نبوده و اسرائیل از پایگاه‌های آن‌ها سوءاستفاده کرده، احتمال دیگر هم این است که آذربایجان با اسرائیل همکاری داشته اما آن را کتمان می‌کند. در گفت‌وگو با «مهدی سیف تبریزی»، کارشناس مسائل قفقاز احتمالات این تجاوز و واکنش‌های ایران را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

با توجه به شواهد و روایت‌هایی که از جانب محلی‌ها گفته می‌شود و با در نظر گرفتن مسیر حرکت برخی پهپاد‌ها، گمانه‌هایی در مورد استفاده اسرائیل از آسمان آذربایجان برای تجاوز به ایران، وجود دارد. با در نظر گرفتن این احتمال، چه سناریو‌هایی در مورد احتمال تجاوز از آسمان کشور‌های همسایه ایران‌ هست؟ 
این را صریح و متقن می‌گویم که اسنادی نزد دستگاه‌های نظامی و امنیتی ما وجود دارد که در حملاتی که به شمال کشور یا بندر نوشهر، بابلسر و چند شهر شمالی دیگر ایران و حتی مناطق آذربایجان شرقی و غربی ایران، اتفاق افتاده است‌، پرنده‌ها و ریزپرنده‌هایی که وارد شدند، نوع پرواز و مساحتی که طی شده، نشان می‌دهد از یکی از کشور‌های همسایه ایران به این منطقه وارد شده‌اند، حتی شواهدی در آب‌های دریای خزر وجود دارد که مخزن خارجی جنگنده اف35 هم پیدا شده است. با توجه به این شرایط و شواهد، نمی‌توان گفت که هیچ کدام از این کشور‌های همسایه نقشی نداشته‌اند. اسرائیل در چند کشور شمالی ایران در کنار دریای خزر پایگاه‌های نظامی دارد، نه صرفاً جمهوری آذربایجان. چند کشور دیگر در شرق دریای خزر هم وجود دارند که اسرائیلی‌ها در آن پایگاه نظامی دارند ولی در هیچ کدام از دو کشور دیگر، پایگاه‌هایی که طول باند پروازی برای استفاده پهپادی و یا هواپیمای جنگنده را داشته باشند موجود نیست. البته شواهدی از قبل داشتیم که یکی دو فرودگاه قدیمی بازمانده از زمان شوروی که در مناطق جنوبی آذربایجان است، در اجاره 99 ساله رژیم صهیونیستی‌ قرار داشته و در حملات قبلی که به منطقه نطنز اتفاق افتاد و چند عملیات دیگر، مشخصاً سیستم راداری کشور، اعلام کرد که این پرنده‌ها از آذربایجان وارد خاک ایران شدند به اضافه اینکه بعد از جنگ دوم و سوم قره‌باغ، فرودگاه‌هایی در مناطقی مثل زنگیلان و شوشی ساخته شد که با توجه به ظرفیت جمعیتی که این مناطق دارند، منطقاً سه فرودگاه کنار یکدیگر با باند‌های بلند، قرار دارد؛ البته از سمت کشور آذربایجان اعلام شد که این فرودگاه‌ها منطق باری دارد؛ اما در شرایطی که هیچ کدام از قابلیت‌های ترانزیتی منطقه فراهم و فعال نشده و نه راه‌آهنی وجود دارد که بخواهد در این منطقه بخش باری فعال شود، فرودگاه‌ها در اولین فرصت، ساخته و عملیاتی شدند. با توجه به جمیع این شواهد، می‌توان گفت که بسیاری از حملات از سمت کشور‌های همسایه و شمالی ایران‌ اتفاق افتاده است؛ جهت پرواز، طول پرواز و حتی پرنده‌هایی که وارد ایران شدند، این قابلیت را ندارند که از اسرائیل وارد خاک ایران شوند و در شمال ایران، عملیات انجام دهند و همین مسیر را برگردند. نوع پرنده‌هایی که مورد اصابت قرار گرفته، طول عملیاتی این پرنده‌ها و گشتی که باید در این منطقه بزنند، این امکان را نمی‌دهد که این پرنده‌ها مستقیم از اسرائیل وارد خاک ایران شوند و باید از جایی نزدیک ایران وارد شوند، برمبنای همین شواهد، یکی از این کشور‌ها که این امکان را دارد و می‌تواند‌ امکانات خاصی را در اختیار رژیم صهیونسیتی بگذارد و این کشور سابقه طولانی در همکاری بسیار گسترده امنیتی و نظامی با اسرائیل دارد و بسیاری از پهپاد‌های انتحاری که اسرائیل تولید کرده در اختیار ارتش این کشور قرار دارد و دارای آمادگی‌های نظامی و آموزش‌هایی هم بوده است. آذربایجان است. جنگ دوم قره‌باغ مثال خوبی در این رابطه است که بسیاری از حملاتی که علیه ارمنستان در آن جنگ اتفاق افتاد، پهپاد‌های اسرائیلی بودند که توسط اوپراتور‌ها و اتاق‌های عملیاتی که در آذربایجان بودند، هدایت شدند و همین می‌تواند‌ در قبال ایران هم اتفاق افتاده باشد. 

با فرض پذیرش این گزاره که جمهوری آذربایجان آسمانش را در اختیار صهیونیست‌ها قرار داده، کمک به رژیم صهیونیستی برای آن‌ها چه منافعی دارد؟ 
زمانی باید از هزینه و فایده در مورد یک دولت حرف زد که یک دولت مستقل باشد و براساس هزینه‌‌ - فایده برای کشور و براساس منافع ملی خودش عمل کند. نظر من این است که آذربایجان را نمی‌توان یک کشور و دولت مستقل معرفی کرد. کشور و دولت فعلی آذربایجان، به عنوان ابزار و مهره در نقشه‌هایی که ضدجمهوری اسلامی‌ تبیین شده، قرار گرفته و کار ویژه جمهوری آذربایجان، ناامن کردن جمهوری اسلامی ایران است با پروژه‌ها و برنامه‌های مختلف. به همین خاطر، نمی‌توان این را در نظر گرفت که اگر ایران‌ بخواهد اقدامی انجام دهد، آذربایجان در این اقدام به دنبال سود و منفعت و ضرر و زیان اقتصادی است، چون پروژه‌هایی برای او تعریف شده و باید برمبنای آن پروژه‌ها عمل کند. در واقع سود آن از جایی دیگر تأمین می‌شود و او باید این پروژه‌ها را انجام دهد. 

در سطح کلان‌تر برخی از این کشور‌ها که احتمال می‌رود‌ تجاوز از سمت آن‌ها انجام شده باشد، چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟ 
آن‌طور که از نوع حملات دیده می‌شود، شاید تبریز و منطقه آذربایجان به لحاظ عملیاتی، مقداری عقب افتاد و ظرفیت عملیاتی‌شان تخلیه شد، اما در پروژه کلان‌تر این حدس را می‌زنم که شاید شاهد این باشیم که تحرکاتی از جانب آذربایجان و ترکیه برای تصرف منطقه سیونیک اتفاق بیفتد، با فرض اینکه‌ نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی در این منطقه تضعیف شده و با تنش‌هایی که اتفاق افتاده و چالش‌هایی که برای جمهوری اسلامی وجود دارد و با در نظر گرفتن این موضوع که ما در شرایط صلح مسلح قرار داریم، ترکیه و آذربایجان می‌توانند‌ در منطقه سیونیک، عملیات انجام دهند و این منطقه را اشغال کنند و تحلیلشان این است که جمهوری اسلامی به دلیل اینکه نمی‌خواهد جبهه جدیدی برای خود ایجاد کند، مجبور است این اشغال را بپذیرد. به‌نظر می‌رسد آذربایجان، اسرائیل و ترکیه روی این موضوع، حساب ویژه‌ای باز کردند و اقداماتی که در منطقه تبریز انجام شد، این گمانه را تقویت می‌کند که در حمایت و برای غیرعملیاتی کردن نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب ایران بوده باشد با این هدف که از عکس‌العمل سریع در قبال تحرکات آذربایجان، ناتوان شویم. به‌نظر می‌رسد‌ چنین کلان پروژه‌ای برای منطقه جنوب ارمنستان در نظر گرفته شده است. 

با فرض تایید شدن این تجاوز از آسمان آذربایجان، اقدامات و پاسخ‌های متقابل ایران، چه خواهد بود؟ 
جمهوری اسلامی بار‌ها برقواعد حسن همجواری تأکید داشته و بار‌ها به کشور‌هایی که پایگاه‌های نظامی اسرائیل‌ در آن‌ها قرار دارد، اعلام کرده که هر اقدامی در این پایگاه‌ها علیه منافع و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران رخ دهد، ایران مختار است به هر صورت که صلاح می‌داند، در مقابل این اقدامات پاسخگو باشد. قاعدتاً این اتفاق را راجع به عراق و قطر هم داشتیم، اما همین موضوع در مورد آذربایجان هم می‌تواند‌ اتفاق بیفتد. اسرائیل، حداقل نزدیک به 3یا4 پایگاه هوایی در خاک آذربایجان در اختیار دارد آن هم در کنار مرز ایران. دو فرض محتمل است، یا آذربایجان از استفاده‌ای که اسرائیل از خاکش و آسمانش علیه ایران انجام می‌دهد، خبر دارد یا خبر ندارد و اسرائیل خودمختار از این آسمان استفاده می‌کند. در هر دو صورت، این موضع رافع مسئولیت جمهوری آذربایجان و امکاناتی که به اسرائیل داده نیست و باید پاسخگو باشد. جمهوری اسلامی هم می‌تواند به صورت حقوقی به مجامع حقوقی بین‌المللی اقامه دعوا کند و هم می‌تواند به صورت مقتضی اگر لازم دید به صورت نظامی پایگاه‌های اسرائیل در خاک آذربایجان را مورد حمله قرار دهد. این حق ماست که از منافع و تمامیت ارضی‌مان به هرشکلی که می‌توانیم، دفاع کنیم و فرقی بین جمهوری آذربایجان با قطر، عراق و کشور‌های حاشیه خلیج فارس، وجود ندارد. آذربایجان هم باید این را بداند که صبر جمهوری اسلامی حدی دارد و تا یک زمانی می‌تواند‌ برخی مسائل را به خاطر حسن همجواری نادیده بگیرد.