هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

منصوره محمدی| رابطه میان اسلام و مردم در طول تاریخ ایران، رابطه‌ی ناسازگاری نبوده است و همین مسئله باعث شده تا در قرون آتی که دولت – ملت‎ها تعریف شدند و موضوع ملت و ملی‌گرایی به میان آمد؛ با تقویت عنصر ملیت و طرح مباحث مرتبط با ملی‎گرایی، عده‎ای در طول تاریخ معاصر به نزدیک‌سازی دین و ملی‌گرایی و جلوگیری از تخطئه هر کدام توسط دیگری بپردازند. در پی تحولات ایران معاصر هرازگاهی هر کدام از آنها دست بالا را داشتند و در برهه‌هایی نیز به تقویت یکدیگر پرداختند.  رابطه تقابلی و حذفی میان دین و ملیت پس از کودتای 28 مرداد 1332 یکی از موضوعاتی بود که منجر به ظهور جریان‌های سیاسی ملی – مذهبی شد.
 
در دوران پهلوی، متاسفانه ملی‌گرایی به عنوان ابزار نظام سیاسی حاکم در جهت گسترش اقتدار سیاسی خود مورد استفاده قرار گرفت و در جریان انقلاب اسلامی ایران نیز  ملی‌گرایی از سوی برخی انقلابیون مورد حمله قرار گرفت. حال آنکه هر دو  رویکرد واکنش‌هایی را در میان روشنفکران و اندیشمندان ملی و مذهبی و همچنین سنت‎گرایان ایرانی ایجاد کرد. در نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که همزمان با جنگ تحمیلی هشت‌ساله ایران و عراق بود، دین نقش بسیار مهمی در معنا دادن به جنگ و حفظ تمامیت ارضی کشور داشت.

چنانچه دین در این دوران جایگاه بالایی در ادبیات و موسیقی حماسی جنگ داشت و در انسجام ملی ایرانی‌ها نیز اثرگذار بود. مفهوم «عاشورا» یک الگوی مقدس برای ایرانی‌‌ها بود و جنگ با عراق به مثابه ادامه راه امام حسین تبیین می‌شد. در آن سال‌ها به دلیل عملکرد زاویه‌دار حکومت پهلوی در قبال دین در دوران پهلوی، کم‎کم مبارزه سیاسی با باورهای مذهبی در هم آمیخت و در سال‎های پس از پیروزی انقلاب و دوران جنگ نیز استفاده از نمادهای اسلام به سرعت مورد قبول رزمندگان و مردم قرار می‌گرفت.

در آن بین همه چیز دست به دست هم داد تا در جامعه ما واقعه عاشورا عنوان نماد مقاومت در برابر ظلم بارها و بارها مطرح و بازسازی شود و هویتِ ملی ایرانی و هویت مذهبی او به خوبی سازگار شود. گریزی بر وصیت‌نامه شهدای هشت سال دفاع مقدس گواهی بر این مسئله است که حفاظت از خاک ایران، با تکیه بر مذهب رنگ می‌گرفت. 

در یک مقاله علمی و پژوهشی که توسط گودرز تافته و سجاد زارعی انجام شد، تاثیر ارزش‌های دینی و اخلاقی بر اصول جنگ در دوران دفاع مقدس بررسی شد. نتایج این پژوهش نشان داد سه شاخص دینی روحیه شهادت‌طلبی، ایثار و اطاعت‌پذیری به عنوان تاثیرگذارترین شاخص‌های دینی در دوران جنگ هشت‌ساله شناخته و تاثیر ارزش‌های دینی و اخلاقی بر اصول جنگ در دفاع مقدس مورد پذیرش قرار گرفت. این رویکرد در دوران جنگ هشت‌ساله نتایج مثبتی به همراه داشت.

اگرچه رویکردی که پس از انقلاب اسلامی شروع شده بود و دینداری را یکی از اولویت‌ها قلمداد می‌‌کرد، پس از پایان جنگ به‌ویژه از سوی حکومت پیگیری و تشدید شد اما با پایان جنگ به تدریج دین‌داری به آن شکلی که در تعریف حکومت بود رنگ باخت و حتی تا آنجا پیش رفت که با وجود آنکه در جمع معترضان و منتقدان نحوه حکمرانی در کشور شخصیت های مذهبی و معتقد دینی کم نبودند؛ در نگاه برخی از افراد جامعه دین‎داری در نقطه مقابل انتقاد و اعتراض به حکومت به شمار آمد.

اگرچه هنوز هم برای بخش قابل توجهی از مردم حتی آنان که در عرف، مذهبی تلقی نمی‎شوند؛ مراسم‎های مذهبی- آیینی مانند دهه اول محرم جایگاه ویژه‎ای دارد اما امسال و پس از 12 روز جنگ به نظر می‎رسد در کنار وجهه مذهبی، این مراسم باردیگر مقوم جنبه ملی‎گرایی و وطن‌پرستی سال‎های منتهی به انقلاب و سال‎های 8 سال جنگ  ایران و عراق نیز باشد. با پایان جنگ دوازده روزه میان ایران و اسرائیل و در پی  همبستگی ملی ایجادشده میان ایرانیان، این سوال مطرح است که آیا فرصت پیش‌آمده درباره انسجام ملی به احیای رابطه ملت، ملیت و دین که ریشه‌ای عمیق در میان اعتقادات ایرانیان دارد و سازگاری آنها پیشتر هم به اشکال گوناگون رخ داده است؛ می‎‌انجامد؟