ایرنا/ در دل بافت تاریخی خوسف، شهری در خراسان جنوبی، آیین منحصربه‌فرد «بیل‌زنی» ظهر عاشورا بیش از سه قرن است که با نوای «حیدر علی» یاد طایفه بنی‌اسد و دفن شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارد.

ماه محرم، ماه حماسه، سوگ و ایمان، در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد، در این ایام، مردم سراسر کشور با شیوه‌هایی متنوع و ریشه‌دار به یاد عاشورا و قیام امام حسین(ع) به عزاداری می‌پردازند.

آیین‌هایی که هر کدام در دل خود روایتی از حماسه، عرفان و مردمی‌بودن این نهضت بزرگ را به تصویر می‌کشند. از نخل‌برداری یزد تا شبیه‌خوانی در آذربایجان و سنگ‌زنی در زنجان، هر منطقه آیین خاص خود را برای زنده نگه داشتن نام حسین(ع) دارد.

در این میان، خراسان جنوبی نیز با تنوع فرهنگی و سابقه عمیق مذهبی، مجموعه‌ای غنی از آیین‌های عزاداری را در دل خود جای داده است.

مراسم‌هایی همچون علم‌گردانی، نخل‌برداری، تعزیه‌خوانی و مشعل‌گردانی در شهرهایی مانند بیرجند، طبس، فردوس و سرایان نمونه‌هایی از ارادت مردمان این دیار به اهل‌بیت(ع) است که با زبان بومی و نمادهای محلی اجرا می‌شود.

اما در میان همه این آیین‌ها، مراسم «بیل‌زنی» در شهرستان تاریخی خوسف، جایگاهی یگانه و متفاوت دارد؛ آیینی با بیش از سه قرن قدمت که تنها در این نقطه از کشور برگزار می‌شود و در سال ۱۳۹۱ نیز به عنوان میراث معنوی ملی به ثبت رسیده است.

این مراسم خاص، با تلفیقی از حرکت‌های موزون، فریادهای هماهنگ و ابزار کشاورزی، بازنمایی حماسه‌ای است که پس از عاشورا در دشت نینوا رخ داد.

ظهر عاشورا در خوسف، بافت تاریخی شهر رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد، کوچه‌ها و خیابان‌ها پر می‌شوند از جمعیتی مشتاق و متدین که در انتظار آغاز آیین بیل‌زنی هستند.

فضای مراسم سرشار از شور و احساسات عمیق دینی است، صدای نوای «حیدر علی» در میان جمعیت به گوش می‌رسد و طنین بیل‌ها که به هم می‌خورند، فضای معنوی و خاصی به دل شهر می‌بخشد.

حضور گسترده مردم، از هر قشر و سنی، هیجان و وحدتی وصف‌ناپذیر در میان شرکت‌کنندگان و تماشاگران ایجاد می‌کند.

از آنجاییکه آیین بیل‌زنی در دل بافت تاریخی خوسف برگزار می‌شود فضای محدود و معماری خاص منطقه، جایگاه تماشای مراسم را برای همه فراهم نمی‌کند.

در این میان، زنان و کودکان به شکلی جالب و منحصربه‌فرد، از پشت‌بام‌های خانه‌های قدیمی و کاهگلی، نظاره‌گر این آیین باشکوه هستند.

آنها با چشمانی پر از احساس و دلی سرشار از عشق و احترام، از ارتفاع، جمعیت را می‌بینند و صدای نوای «حیدر علی» و طنین برخورد بیل‌ها را می‌شنوند.

این حضور از پشت‌بام‌ها نه تنها جلوه‌ای زیبا و متمایز به مراسم می‌بخشد، بلکه پیوند ویژه‌ای میان مردم و معماری تاریخی شهر ایجاد می‌کند.

از طرفی بوی خوش و معنوی سپند و عطر گلاب که برای خنک کردن عزاداران پاشیده می‌شود فضای بافت تاریخی شهر را پر می‌کند و حال و هوای خاصی به مراسم می‌بخشد.

صدای نوای «حیدر علی» همراه با حضور پرشور جوانان و نوجوانان در آیین‌های زنجیرزنی و نخل‌گردانی، شور و عشق ویژه‌ای به عزاداری اضافه می‌کند.

این حضور باانگیزه نسل جدید، پیوندی زنده میان گذشته و حال ایجاد کرده و آیین‌ها را همچنان پویاتر و جذاب‌تر نگه می‌دارد.

این آیین سه‌ قرنه که هر سال با شور و احترام برگزار می‌شود، نه تنها یک مراسم عزاداری بلکه نمادی زنده از هویت فرهنگی و تاریخی خوسف است.

همچنین مردم و گردشگران زیادی با چشمانی پر اشک و قلب‌هایی پر از ایمان در این مراسم شرکت می‌کنند و هر لحظه آن را تجربه‌ای معنوی و فراموش‌نشدنی می‌دانند.

آری، در آن ظهر گرم عاشورا، خوسف میزبان داستانی است که از دل تاریخ آمده و همچنان زنده است.

به گفته علی صالحی، مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خوسف، آیین بیل‌زنی برگرفته از روایت تاریخی طایفه بنی‌اسد است.

طایفه‌ای که پس از عاشورا، با بیل و ابزار ساده کشاورزی برای خاک‌سپاری پیکرهای شهدا وارد میدان شدند و در غم غربت شهیدان، سندی از وفاداری و انسانیت را به یادگار گذاشتند.

مردم خوسف که اغلب کشاورزند این آیین را نه‌ فقط به‌ عنوان یک مراسم مذهبی، بلکه به‌عنوان نوعی طلب برکت و یمن برای زمین‌های خود می‌دانند.

در این روز، نوای «حیدر علی» از دل بافت تاریخی شهر بلند می‌شود و برخورد بیل‌ها در دایره‌هایی منظم، صدایی از تاریخ را در فضای عاشورایی شهر طنین‌انداز می‌کند.

بیل‌زنی روایتی متفاوت از عاشورا با نوای «حیدر علی»

مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خوسف گفت: مردم و گردشگران می‌توانند برای آشنایی با آیین عزاداری بیل‌زنی در این مراسم متفاوت و منحصربه‌فرد دینی در قلب بافت تاریخی خوسف حضور یابند.

علی صالحی با بیان اینکه این مراسم در سال ۹۱ به شماره ۵۰۸ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است، اظهار کرد: بیل‌زنی تنها مراسم ماه محرم در خراسان جنوبی است که نمونه آن در هیچ کجا وجود ندارد.

وی افزود: آیین بیل‌زنی خوسف همزمان با نخل‌گردانی در ظهر عاشورا بعد از اقامه نماز عصر در قتلگاه واقع در بافت تاریخی برگزار می‌شود.

مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف گفت: برای برپایی این مراسم در هر یک از دو هیأت خوسف دو دسته ۱۵ نفری تشکیل و هر یک از نفرات بیل به دست، دایره‌وار و به هم چسبیده بیل‌هایشان را به‌طرف آسمان می‌گیرند.

وی ادامه داد: در هنگام حرکت هر یک از نفرات به هوا پریده و تیغه بیلش را به بیل‌های دیگر می‌زند و همه باهم یک‌صدا حیدر علی می‌گویند.

صالحی تأکید کرد: مراسم بیل‌زنی نوعی شبیه‌سازی از طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست که پس از واقعه عاشورا با بیل و ابزار دیگری که در دست داشتند شهدای دشت نینوا را بعد از ۳ روز در میان حزن و اندوه به خاک سپردند.

وی با اشاره به اینکه شغل اغلب مردم این منطقه کشاورزی است، یادآور شد: مردم اعتقاد دارند بیل‌زنی در عصر عاشورا مایه برکت محصولات کشاورزی آنان در سال زراعی می‌شود.