ایرنا/ وقتی یک جامعه در لحظات بحرانی به جای خشونت، راه گفت‌وگو، بخشش و همدلی را انتخاب می‌کند، معنای عمیق سرمایه اجتماعی عینیت می‌یابد، مردم خراسان شمالی در بزنگاه‌هایی چون نجات یک نوجوان بیمار و بخشش قاتل، ثابت کردند که اخلاق جمعی هنوز در این سرزمین زنده است.

در روزگار شتاب‌زده‌ای که صدای انسانیت گاه در هیاهوی فردگرایی و رقابت‌های بی‌امان خاموش می‌شود، هنوز در گوشه‌ای از شمال‌شرق ایران، قلب‌هایی می‌تپد که با رنج دیگری می‌لرزد، چشم‌هایی که با اشک یک مادر خیس می‌شود و دستانی که بی‌منت به یاری هم‌نوع برمی‌خیزد.

خراسان‌شمالی، این استان کوچک اما پرمهر، امروز نه تنها بر پایه مرزهای جغرافیایی، که به‌عنوان میدان بازنمایی دوباره انسانیت ایرانی شناخته می‌شود.

مردم خراسان‌شمالی در سال‌های اخیر بارها ثابت کرده‌اند که «جامعه» هنوز یک واژه زنده است؛ واژه‌ای که در کنش‌های جمعی، مشارکت‌های بی‌دریغ و همدلی‌های بی‌پایان معنا پیدا می‌کند.

گویی در این خطه از ایران، دل‌ها هنوز به‌هم وصل‌اند، گوش‌ها هنوز صدای نیاز را می‌شنوند و چشم‌ها هنوز به اشارت اندوه، خیس می‌شوند.

نمونه‌های این مهربانی، فقط خاطره‌هایی گذرا نیستند؛ بلکه نشانه‌هایی از ذخیره‌ی پنهان سرمایه اجتماعی هستند که در بزنگاه‌ها سر برمی‌آورد؛ از جمله آن روز که خبر کوتاهی در یک کانال محلی پیچید؛ «نوجوانی بیمار به دستگاه تنفسی نیاز دارد.» همین چند خط کافی بود تا موجی از کمک، نذر، دلسوزی و تدارک شکل گیرد؛ گروه‌های مردمی، خیران، معلمان، کارمندان و حتی کودکان قلک‌هایشان را شکستند تا «نفس» این نوجوان دوباره جریان یابد.

در یکی از آخرین نمونه‌ها، خبر نیاز یک نوجوان بیمار به دستگاه تنفسی با یک اطلاع‌رسانی محدود در فضای مجازی به سرعت واکنشی عظیم را در پی داشت.

خیران، گروه‌های مردمی و فعالان اجتماعی بدون درنگ دست به کار شدند و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، تجهیزات لازم برای حفظ جان او را فراهم کردند، این یک رویداد ساده نیست بلکه نشانه‌ای واضح از فعال بودن سرمایه اجتماعی پنهان در میان مردم این دیار است.

همچنین تجربه جمع‌آوری ۳۰ میلیارد ریال برای جلوگیری از اجرای حکم اعدام یک جوان، بار دیگر جامعه را به واکنش جمعی واداشت و جوانی که در یک خشم آنی، مرتکب قتل شده بود اما اشک‌های مادر و پدرش، قلب‌های بی‌شمار را تکان داد و عزم‌ها را جزم کرد تا بخشش بر انتقام غلبه یابد.

این کنش بزرگ اجتماعی تنها یک حرکت احساسی نبود؛ بلکه نوعی کنش اخلاقی جمعی بود که در تحلیل جامعه‌شناختی آن را تجلی «وجدان جمعی» می نامند.

نقش رسانه‌ها در تقویت همدلی مردم

از سوی دیگر در این رخدادها نمی‌توان نقش رسانه‌های محلی، کانال‌های تلگرامی و فعالان رسانه و فضای مجازی را نادیده گرفت به گونه ای که آنها نه‌ تنها انتقال‌دهنده اخبار بلکه تسهیل‌گر همدلی، دعوت‌کننده به مشارکت و گاهی واسطه‌ اعتماد عمومی بوده‌اند.

رسانه‌ها با هدایت افکار عمومی می‌توانند موضوعات خاص را به مساله‌ اول مردم بدل کنند که در خراسان شمالی، این موضوعات انسانی به موقع برجسته شدند و مردم را وارد میدان کردند.

در تحلیل عمیق‌ این کنش‌های مردمی باید گفت که جامعه خراسان‌شمالی واجد ذخیره‌ای از اعتماد، تعلق و اخلاق جمعی است و این سرمایه اجتماعی برخلاف تصور رایج، لزوما در دل نهادهای رسمی شکل نگرفته بلکه محصول پیوندهای سنتی، دینی، خویشاوندی و مهمتر از همه ارتباطات افقی میان مردم است.

راهکار تبدیل این همدلی ها به ساختار پایدار

برای آنکه این پدیده‌های اجتماعی زودگذر نباشند و به بخشی از ساختار پایدار جامعه بدل شوند، چند راهکار ضروری است که در گفت و گویی با مجید پورخیاط به آن می پردازیم.

ایجاد و تقویت نهادهای میانجی

جامعه شناس خراسان شمالی در این باره می گوید: باید نهادهای میانجی همچون انجمن‌های خیریه، گروه‌های داوطلب، کانون‌های محلی و حتی رسانه‌های بومی از سوی دولت و بخش خصوصی حمایت شوند تا بتوانند نقش خود را در تسهیل مشارکت ایفا کنند.

مجید پورخیاط می افزاید: آموزش رسانه‌ای و سواد ارتباطی، افزایش مهارت‌های مردم در استفاده از رسانه‌ها، تحلیل اخبار و مشارکت هدفمند در فضای مجازی می‌تواند قدرت جمعی را هدفمندتر و اثربخش‌تر کند.

ثبت، تحلیل و بازتاب تجربه‌های موفق

وی می گوید: رسانه‌ها و دانشگاه‌ها می‌توانند با مستندسازی این تجربه‌ها، آن‌ها را به دانش اجتماعی قابل انتقال تبدیل کنند.

این کارشناس علوم اجتماعی تصریح می کند: همچنین فرهنگ مسوولیت اجتماعی باید از طریق مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌های محلی و برنامه‌های فرهنگی نهادینه سازی شوند به گونه ای که مسوولیت‌پذیری، نوع‌دوستی و همدلی به عنوان ارزش‌های محوری ترویج شوند.

پورخیاط ادامه می دهد: استفاده از ظرفیت روحانیت، هنرمندان و چهره‌های محلی نیز می‌توانند نقش موثری در تداوم این مشارکت‌ها ایفا کنند.

سخن آخر

اگرچه سیاست‌گذاران و مدیران اجرایی باید سازوکارهایی برای حمایت ساختاری از این پویش‌ها فراهم کنند اما آنچه که جامعه‌ ما را زنده نگه داشته همان روح همدلی، همدردی و انسان‌گرایی مردمی است.

خراسان شمالی امروز نه تنها یک استان بر اساس مرزبندی جغرافیایی، بلکه میدان بازنمایی دوباره جامعه ایرانی است؛ جامعه‌ای که هنوز می‌توان به آن امیدوار بود، اگر دیده و تقویت شود.

پاسخ مردم این دیار به رنج دیگران نه تنها اشک و همدردی، بلکه کنش و نجات جان ها است و این همان چیزی است که جامعه را جامعه می‌کند.

خراسان‌شمالی با ۱۰ شهرستان و یک میلیون نفر جمعیت واقع در شمال شرق کشور است.