همشهری آنلاین/ پیش از آنکه به مخزن کوچک کیت‌های نمونه‌گیری بزاق ویژه تست‌های تبارشناسی، کمی آب دهان بیاندازند و بعد چند میلیون تومان هزینه کنند تایکی دو ماه بعدترش در دفترچه آنالیز همان تست بخوانند:«اجداد شما، چهل نسل قبل از مدیترانه به فلات ایران کوچ کرده اند»، اغلب پُز «بچه ناف تهرون» بودن را می‌دادند.

حالا امابه دلایل ادا و اطواری و با پشتوانه علمی تست تبارشناسی، دستشان در افاده بازتر شده‌است. آزمایشی با قیمت میانگین 20 میلیون‌تومان که این روزها جزو خدمات آزمایشگاهی پرطرفدار آزمایشگاه‌های محدود ژنتیک در مرکز و شمال پایتخت است و متقاضیان آن ضمن اثبات خوش‌ژنی به دنبال رد و نشانی از نژادهای دیگر از سرزمین‌های دور در رشته‌های در هم تنیده مولکول‌های دی‌ان‌ای‌هایشانند.

خودم خانی‌آبادنو، اجدادم آمریکای‌شمالی
تعداد آزمایشگاه‌هایی که تکنسین‌هایشان مدام مولکول‌های دی‌ان‌ای آنها که دنبال رد و نشان ایل و تبارشان هستند، زیر و رو می‌کنند، انگشت‌شمار است. در مقابل اما شمار آنها که پیگیر نشان جغرافیایی اجدادی ، روابط خویشاوندی با دیگر ملیت‌ها، ردگیری مسیر مهاجرتی ژن‌های مادری و پدری و یافتن سلبریتی هم‌ژن خود هستند، بسیار و رو به‌فزونی‌ست. همان‌ها کهپیشتر سرشان با اپلیکیشن‌های موبایلی ویژه تشخیص ملیت، گرم بود و از بازشناسی چهره‌یشان به قرار 35 درصد ایتالیایی، 20 درصد آلمانی و مابقی نیز نژادهای دیگر، حسابی به‌وجد می‌آمدند.

برخی از آنها، این روزها مشغولِ انجام آزمایش گران و مهیجِ اصل و نسب‌شناسی‌اند؛ باخبر شدن از اینکه اگر از چند نسل قبل بومی محله خانی‌آبادنو بوده‌اند، خیلی قبل‌تر از آن، اجدادی بالادست آمریکای شمالی یا حتی جزیره دورافتاده موتوئو داشته‌اند و جالب‌تر اینکه درصدی ژن نهفته نئاندرتال دارند.40 دهه پیش تست تبارشناسی بیشتر به کار دانشمندان و پژوهشگران حوزه باستان‌شناسی و انسان‌شناسی می‌آمد. کمی بعد بتدریج در دسترس عام و عمومی قرار گرفت که سر سبیل شاه نقاره می‌زدند. با فعالیت شرکت‌های پزشکی خصوصی، نسل‌شناسی فراگیرتر هم شد. آزمایشی که نه سخت و دردناک است و نه خون و سوزن و سرنگ و گارو لازم دارد؛ فقط سواب دهانی (کیت نمونه‌گیری بزاق) و کمی آب دهان نیاز است.

سفرِ قسطی با دی‌ان‌ای تا سرزمین نئاندرتال‌ها
از سر تبلیغات اینترنتی«نقد و اقساط، ایل و تبارت را بشناس» یکی از معدود آزمایشگاه‌های ژنتیک کشور است که وسوسه به جان بسیاری از افراد حتی آنها که توش و توان مالی‌شان قد نمی‌دهد، می‌افتد تا نمره تلفن آزمایشگاه را بگیرند. کمی بعد از وسوسه،گوش به اپراتوران خوش‌صدای آزمایشگاه می‌سپارند:«ما هلدینگ تجهیزات و خدمات تخصصی آزمایشگاهی هستیم که چکاپ تبارشناسی را برای اولین‌بار به طور تخصصی با روش ژنوتایپینگ (خُرد کردن ساختمان دی‌ان‌ای) انجام می‌دهیم. پیکِ آزمایشگاه به هر نشانی که تشریف داشته‌باشید سواب دهانی می‌آورد و آسان و سریع کمی از آب‌دهانتان را استخراج می‌کند. از نتایج آنالیز دی‌ان‌ای شما یک دفترچه دیجیتال با نام داستان نیاکان‌تان تهیه می‌شود شامل اینها که پیشینه نژادتان چیست؟ قومیت و ملیت‌تان چه ترکیب دارد؟ خط مهاجرت ژن مادری و پدری‌تان از کدام کشورها گذشته‌است؟ چند درصد ژن نئاندرتال دارید؟ و با کدام سلبریتی‌ها هم‌ژن هستید؟ 2 تا 3 ماه زمان می‌برد و همه‌یشان تقدیم‌تان می‌شود 22 میلیون‌تومان. شرایط اقساط هم داریم که بعد از پرداخت آخرین قسط، دفترچه دیجیتال برای‌تان ارسال می‌شود.»

هم‌ژن با ملکه ویکتوریا و ایتالیایی‌های پاستاخور
پایان هر هفته، فیلم‌هایی کوتاه با عنوان «رضایت مشتری» در وب‌سایت آزمایشگاهی دیگربارگذاری می‌شود تا لینک تبلیغات‌شان ازلاین چکاپ‌های هیجان‌انگیز نسل‌شناسی خالی نماند. فیلم‌هاییاز مشتریانی که نتایج ژنئالوژی‌شان به دلشان نشسته و پیداست به زودی یا آن را تاج به سر خود و یا چوب به سر دیگران خواهند کرد. در یکی از فیلم‌های بسیار دیده شده، مشتری دختر جوانی‌ست که خط بهخط از دفترچه دیجیتال«تاریخچه ریشه» خود را با ذوق برای دوست همراهش می‌خواند و پیوسته تکرار می‌کند:«دیدیادا و اطوارام الکی نبوده...با ملیت اروپای غربی76 درصد مطابقت نژادی دارم، ببین تو رو خدا ملکه ویکتوریا هم‌ژن منه، وای این دیگه باور کردنی نیست اجدادم 700 سال ساکن قلمروهای استرالیا بودن...» و با جمله «چکاپ تبارشناسی شاید گرون باشه ولی ارزشش رو داره» فیلم تبلیغاتی به پایان می‌رسد. مسئول‌فنی آزمایشگاه هزینه چکاپ تبارشناسی آزمایشگاه‌شان را 15 میلیون‌تومان اعلام می‌کند و درباره نوسان قیمت این آزمایش نیز می‌گوید:«تعداد گزارش‌های تفسیری چکاپ زیاد باشد، کیت‌های نمونه‌گیری وارداتی باشند و یا نمونه خارج از کشور آنالیز شود، قیمت چکاپ افزایش می‌یابد.»

طاقچه بالای دلار برای کیت‌های آبِ دهانی
«نمونه‌گیری در محل» را دیگر آزمایشگاه ژنتیک اسم و رسم‌دار شهر در تبلیغات خدمات خود گنجانده‌است. آمد و شدهای زیاد دارد و بیشتر اوقات روز، مشتریانی مشتاق و کنجکاو در کاناپه‌های سالن انتظار آن فرو رفته‌اند تا به نوبت از چند و چون چکاپ‌های تبارشناسی سر درآورند. زن و مردی میان‌سال، جزو مشتریانند که خانم مشاور آزمایشگاه سیر تا پیازِ تست رگ و ریشه‌شناسی از شکستن کروموزوم و مقایسه با بیش از 120 نژاد در 150 کشور تا توالی‌یابی با الگوریتم‌های ژنیتیکی جمعیت مرجع را برایشان شرح داده و حالا آنها پی دو دو تا چهارتا کردن دخل و خرجشانند.

زن، همان اول، آخرین راه را پیشنهاد می‌دهد:«تا دلار گرون‌تر نشده فعلا پول چکاپ رو از پس‌اندازمون برداریم...نشنیدی مشاور چی گفت، گفت دلار بالا بره، هزینه کیت و تجهیزات اتوزومی و میتوکندری چکاپ هم بالا می‌ره!» 3 زن جوان انتهای سالن انتظار اما حساب و کتاب‌شان جور است و فقط معطل مانده‌اند علاوه بر چکاپ تبارشناسی، چکاپ سلامت (بیماری‌یابی) را نیز انجام دهند یا نه. خانم مشاور به جمع‌شان می‌پیوندد:«نمونه‌گیری هر یک از چکاپ‌ها در آدرسی که بدهید، انجام می‌شود. نوبتگیری چکاپ‌ها اصلا هم زمان‌بَر نیست؛ امروز درخواست دهید فردا در خدمت‌تان هستیم.» مشتری‌های دیگر، مرددند و هنوز تصمیم قطعی نگرفته‌اند. برخی‌شان البته از شرایط مالی دشوار است که نمی‌توانند تصمیم قطعی بگیرند. هرچند که خانم مشاور به آنها وعده تخفیف در این آزمایش و آزمایش‌های بعد را می‌دهد.