ایرنا/ کشف ۲۴ سکه تاریخی در شهرستان‌های خراسان شمالی در روزهای اخیر، زنگ خطری جدی برای متولیان میراث فرهنگی و نهادهای امنیتی به شمار می‌رود؛ آیا وقت آن نرسیده که قوانین بازدارنده‌تری برای این تخلفات در نظر گرفته شود.

۲ محموله از سکه‌های متعلق به دوره ایلخانان در کمتر از یک هفته در شهرستان‌های فاروج و اسفراین کشف شد، یکی شامل ۲۱ سکه مسی‌رنگ در خودرو آردی و دیگری سه قطعه سکه به‌همراه یک لیوان منقوش در اسفراین بود.

تکرار چنین کشفیاتی در فاصله‌ای کوتاه، هشداری جدی برای مسئولان میراث فرهنگی و امنیتی است، آیا قاچاق آثار تاریخی در خراسان شمالی به صورت سازمان‌یافته در حال گسترش است؟

پرسش مهمتر اینکه قوانین موجود تا چه حد برای مقابله با این روند بازدارنده‌ هستند؟وقتی تاریخ در صندوق عقب می‌لغزد

۱۱ تیرماه جاری کشف ۲۱ سکه در فاروج با هوشیاری مردم و اقدام پلیس خبرساز شد و مردم از کشف میراث تاریخی خود احساس خوشحالی کردند.

سرگرد حجت‌الله عطایی، فرمانده انتظامی این شهرستان گفت: ماموران در پی دریافت گزارش‌های مردمی و با هماهنگی مقام قضایی موفق به توقیف خودرویی مشکوک شدند و در بازرسی از آن سکه‌های تاریخی کشف شد.

چند روز بعد در اسفراین نیز، سرهنگ محمد روهنا از کشف سه سکه ایلخانی دیگر و یک لیوان منقوش مربوط به دوره معاصر خبر داد که متهم در یک عملیات غافلگیرانه و پس از رصد اطلاعاتی دستگیر شد.

برابر اعلام کارشناسان میراث فرهنگی، تمامی سکه‌ها متعلق به دوره ایلخانی هستند؛ سلسله‌ای که از سال ۶۳۴ تا ۷۳۴ هجری شمسی بر بخش‌هایی از ایران حکومت می‌کردند و آثار باقی‌مانده از آنان بخشی از تاریخ پر پیچ و خم مغولان ایرانی‌شده است.

مجازات‌ها چقدر جدی‌اند؟

یک کارشناس حقوقی در حوزه میراث فرهنگی می گوید: ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) صراحتا حفاری یا قاچاق اشیای تاریخی را جرم دانسته و برای آن مجازات حبس از ۶ ماه تا سه سال و جزای نقدی تعیین کرده است.

علی محمدی می افزاید: همچنین در ماده ۵۶۳ آمده که هرکس اشیای عتیقه را بدون مجوز از کشور خارج یا اقدام به فروش کند، مجرم است.

وی اضافه می کند: حکم‌های صادره سبک است و سود حاصل از فروش آثار تاریخی در بازار سیاه به مراتب بیشتر از جریمه‌های قانونی است و قاچاقچیان حرفه‌ای در بسیاری از موارد از افراد محلی ساده برای حمل اشیای تاریخی استفاده می‌کنند تا در صورت دستگیری، پرونده کوچکتر جلوه کند.

به گفته این کارشناس حقوقی؛ مجازات‌ها در قوانین فعلی کفایت نمی‌کنند و بازدارندگی لازم را ندارند و قاچاق آثار باستانی باید هم‌رده قاچاق مواد مخدر و انسان در نظر گرفته شود چون این پدیده به ریشه‌های هویتی یک ملت آسیب می‌زند.

مردم؛ نجات‌دهندگان بی‌صدا

نکته امیدبخش ماجرا اینجاست که در هر دو کشف اخیر، مردم نقش کلیدی داشته‌اند و گزارش‌های مردمی به پلیس، زنجیره قاچاق را در لحظه قطع کرده است و همین موضوع لزوم آموزش عمومی درباره اهمیت میراث فرهنگی و خطرات حفاری غیرمجاز را یادآور می‌شود.

در حالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته، کشف یک سکه تاریخی منجر به ثبت، تحلیل، پژوهش و حتی مستندسازی چندلایه می‌شود، در ایران، بسیاری از آثار تاریخی بدون آن‌که دیده شوند در چمدان‌ها، خودروها و جیب‌ها گم می‌شوند.

کشف سکه‌های ایلخانی در اسفراین و فاروج شاید فقط نوک کوه یخ قاچاق میراث در منطقه باشد، تاریخی که یا باید در موزه‌ها بدرخشد یا برای همیشه در تاریکی بازارهای زیرزمینی گم شود.

رهاورد

خراسان شمالی، استانی با قدمت بالای سکونت انسانی است؛ از آثار عصر آهن در تپه‌چمن بجنورد گرفته تا گورستان‌های تاریخی در شوقان و اسفراین و همین پیشینه باعث شده منطقه به بهشتی برای حفاران غیرمجاز تبدیل شود.

سالانه ده‌ها مورد حفاری غیرمجاز در نقاط کوهستانی، باغ‌های شخصی یا اراضی بایر انجام می‌شود که بسیاری از آن‌ها گزارش نمی‌شود و نبود تجهیزات پایش، نیروی انسانی کم و وسعت زیاد مناطق باستانی، کار حفاظت را دشوار کرده است.

تا زمانی که مجازات‌ها بازدارنده نباشند، پایش هوشمند در مناطق باستانی صورت نگیرد و آموزش عمومی درباره اهمیت میراث تقویت نشود، آثار ۷۰۰ ساله باز هم سوار خودروها خواهند شد و این‌بار شاید دیگر کسی آن‌ها را کشف نکند.