خراسان/در دنیایی که به‌طور فزاینده‌ای تحت سلطه تلفن‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای هوش مصنوعی قرار دارد، کارشناسان زنگ هشدار را درباره روندی نگران‌کننده به صدا درآورده‌اند: «به نظر می‌رسد توانایی شناختی انسان در اوایل دهه ۲۰۱۰ به اوج رسیده و پس از آن، رو به افول گذاشته است». به گزارش فایننشال تایمز، از افت نمرات آزمون‌ها تا کاهش توانایی در حل مسئله و تمرکز، شواهد روزافزونی وجود دارد که نشان می‌دهد توان ذهنی انسان در حال کاهش است.

این روند نزولی به دانش‌آموزان محدود نمی‌شود
داده‌های به‌دست‌آمده از ارزیابی‌های بین‌المللی و ملی تصویری هشداردهنده ارائه می‌دهند. نتایج آزمون «برنامه ارزیابی بین‌المللی دانش‌آموزان» وابسته به سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)که عملکرد دانش‌آموزان ۱۵ ساله را در خواندن، ریاضی و علوم می‌سنجد، نشان‌دهنده روند نزولی در بلندمدت است. اگرچه در ابتدا همه‌گیری کووید-۱۹ عامل اصلی این کاهش تلقی شد، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که افت عملکرد از مدت‌ها پیش، بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ آغاز شده بود. این روند به دانش‌آموزان محدود نمی‌شود. بزرگسالان هم در همه گروه‌های سنی افت مشابهی داشته‌اند، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند استدلال کلامی و منطق عددی. در تازه‌ترین ارزیابی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در سال ۲۰۲۳، کاهش نگران‌کننده‌ای در توانایی استفاده از استدلال ریاضی مشاهده شده است. در کشورهای با درآمد بالا، از هر چهار بزرگ‌سال، یک نفر (معادل ۲۵ درصد جمعیت) توانایی بررسی اعتبار عبارات عددی را ندارد؛ در آمریکا، این رقم به ۳۵ درصد می‌رسد.
مصرف منفعلانه محتوا
به نوشته نشریه ویک، در پس این روند، تغییری اساسی در نحوه مصرف اطلاعات دیده می‌شود. این کاهش همزمان با تغییر فرهنگی از متون به رسانه‌های بصری روی داده است‌ــ تغییری که کنجکاوی فعال را به مصرف منفعلانه محتوا تبدیل کرده است. بسترهای اجتماعی، پیمایش بی‌پایان و اعلان‌های مداوم محیطی را پدید آورده‌اند که در آن تمرکز عمیق جای خود را به تعامل سطحی و پی‌درپی داده است. پژوهش‌ها هم این موضوع را تایید می‌کنند. در تحقیقی از دانشگاه تگزاس در سال ۲۰۱۷ مشخص شد که وجود تلفن هوشمند، حتی خاموش در نزدیکی فرد باعث کاهش عملکرد شناختی می‌شود. کسانی که تلفن‌شان را در اتاق دیگری گذاشته بودند، در آزمون‌ها عملکرد بهتری داشتند. این پدیده به «تخلیه ذهنی» تعبیر شده است.
افزایش نگرانی‌ها به خاطر هوش‌مصنوعی
در همین حال، ظهور سریع هوش‌مصنوعی با وجود مزایا، نگرانی‌هایی هم ایجاد کرده است. به نوشته نشریه فوربز، برخلاف ابزارهایی مانند ماشین‌حساب که کار با آن‌ها هنوز به درک مفاهیم اولیه نیاز دارد، ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند کل کار را انجام دهند و به‌نوعی «به‌جای ما فکر کنند». این موضوع ممکن است به تضعیف توانایی‌های فکری کاربران منجر شود. مطالعه‌ای در دانشگاه پنسیلوانیا نشان داد دانش‌آموزانی که برای انجام تکالیف مدام از چت‌جی‌پی‌تی استفاده می‌کردند، در آزمون‌ها عملکرد ضعیف‌تری داشتند. با این حال، پژوهشگران همچنان خوش‌بین‌اند. ظرفیت ذهنی انسان از بین نرفته است، اما به‌تنهایی کافی نیست‌، باید از آن استفاده شود.