اندیشه پویا/ متن پیش رو در «اندیشه پویا» منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست.

بخشی از مصاحبه با محمد فاضلی، جامعه شناس در ادامه آمده است.

«محمد فاضلی: من اگر بخواهم جمع بندی ای از تحولاتی که از سر گذراندیم ارائه کنم به چند نکته می توانم اشاره کنم اول، جدی و مهم شدن بدن بود. یادم است وقتی در دولت آقای روحانی منشور حقوق شهروندی نوشته می‌شد یکی از بحث های چالش برانگیز در آن منشور اشاره به حق مالکیت شهروند بر تمامیت بدنش بود. بحث بود که اگر این را به رسمیت بشناسیم اصلا داستان تجسس بدنی چه میشود؟ مهم شدن بدن یک امر فراطبقاتی است. نکته ی دوم شباهت اتفاقاتی که در پاییز ۱۴۰۱ تجربه کردیم با زلزله ی احتمالی تهران است در گزارش پیمایش فرهنگ سیاسی مردم ایران در سال ۱۳۹۷ نیز ما به صراحت نوشته بودیم که همه ی شاخص‌ها نشان می‌دهد بین جمعیت ۱۸ تا ۳۵ سال و جمعیت ۳۵ سال به بالا گسست بزرگی رخ داده است. مهم ترین نتیجه گیری آن گزارش این بود که با نسل جوان تری مواجهیم که متمایز از نسلهای قبل است. اما این شباهتش با زلزله چیست؟ تهران روی گسل‌هایی ساخته شده و امروز بر اساس شواهد همه می‌دانند که زلزله اتفاق می افتد اما هیچ کس نمیتواند بگوید زمان دقیق زلزله چیست به شکل مشابهی آن پیمایش فرهنگ سیاسی مردم نشان می‌داد که گسلی فعال شده اما بعید می‌دانم کسی این کار را در تهران کرده در بقیه ی سیاستگذاری ها هم می‌کند؛ ساخت و ساز ناامن روی گسل‌ها انواعی از گسل‌ها در جامعه ی ایران وجود دارد گسل جنسیتی، گسل مذهبی، گسل دینی، گسل مدرن و نامدرن، گسل طبقاتی، گسل فقیر و ثروتمند همه ی این گسل ها هست اما دائم ساخت و ساز روی این گسل ها انجام می شود. اگر زلزله ی هشت ریشتری در تهران بیاید اگرچه خرابی‌های بافت فرسوده بیش تر خواهد بود. به گمانم از شمال تا جنوب شهر خراب می‌شود و زلزله ی تهران فراطبقاتی عمل خواهد کرد. زلزله ی اجتماعی پاییز ۱۴۰۱ هم فراطبقاتی عمل کرد چون بر مجموعه ای از گسل ها قرار داشت این گسل ها چه بودند؟ من در مقاله ای در همین اندیشه ی پویا از مفهوم «چیز باختگان نامیده در توضیح اعتراض‌های ۱۳۹۶ استفاده کردم حکمرانی در ایران «چیز باخته» تولید می کند تولید چیز باخته به چه معناست؟ یعنی ما با مکانیسمی مواجهیم که در نتیجه ی آن عده ای هستند که در دانشگاه ستاره دار شده اند. و تحصیل خود را باخته اند، هم از طبقه ی پایین و هم از طبقه ی بالا کسانی هستند که بدن خود را باخته اند. یعنی مالکیت بر تمامیت بدن خود را با پوشش اجباری از دست داده اند عده ای احساس می‌کنند که ادراک شان از آزادی را باخته اند و سلیقه ای خاص به آنها تحمیل شده است. عده ی زیادی را من میشناسم که متشرع و محجبه ی سفت و سخت هستند اما حق انتخاب آزادانه ی حجاب برای دیگران را به رسمیت می‌شناسند؛ آنها هم از یکسو احساس تعرض به باورهایشان می‌کنند و باورهایشان را باخته اند و از سوی دیگر حیثیت شان را باخته اند چون بخشی از جامعه فکر می‌کند به خاطر آنهاست که این امور به ما تحمیل می‌شود. در این فضاء حتی ثروتمندان سالم هم باخته اند. چون اگر ثروتمند سالمی باشید. که با کارافرینی و نوآوری به ثروتی رسیده اید و رانت خوار هم نباشید، در ساختار حکمرانی فعلی در چشم مردم با رانت خوار کثیف برابر شمرده می‌شوید. بچه هایی در فضای استارت آپی ایده ای آورده اند ایده شان گرفت و ثروتمند شدند اما متهم به این هستند که با حکومت در ارتباط هستند. آن ها هم باخته اند. یکی هم مجبور شده مهاجرت کند و وطنش را باخته است مهاجر صرف نظر از این که در غربت فقیر هست یا ثروتمند به هر حال و طنش را باخته است. فضای امروز ایران را می‌توان در نموداری با دو محور توضیح داد. یکی محور افقی ایکس‌ها که مختص چیز باختگی است و یک سوی آن برندگانند و سوی دیگران چیز باختگان یکی هم محور عمودی ایگرگ‌ها که محور امید است و ناامیدان و امیدواران در دوسوی آن قرار دارند با استفاده از این نمودار جامعه ی ایران را می‌توان به چهار قسمت تقسیم کرد اول کسانی که برنده هستند و کماکان امیدوار این دسته الان جناح قدرت حاکم است. حال آن که در خرداد ۱۳۷۶، اکثریت ملت ایران با جزو این دسته بودند و یا نهایتا جز چیز باختگان امیدوار، یعنی عموماً در نیمه ی بالایی محور ایکس‌ها قرار داشتند که شامل امیدواران بود و در وضعیتی بود که برندگان امیدوار یا چیز باختگان امیدوار در آن اکثریت بودند اما از سال ۱۳۸۴ و به خصوص از ۱۳۸۸ به بعد، شاهد روندی هستیم که از بالای محور ایکس‌ها به سمت پایین یعنی به سمت ناامیدان حرکت می‌کنیم و اکثریت با چیز باختگان ناامید است که پیش تر اشاره کردم و برندگان ناامید جنس آدمهایی مانند محمدرضا باهنر و علی لاریجانی که اگرچه برنده ی این انقلاب بوده اند اما امروز ناامیدند است. جنبش پاییز ۱۴۰۱، جنبش چیز باختگان ناامید بود. به همین دلیل عمیقا فراطبقاتی فرادینی فرامذهبی و فراجنسیتی است. ویژگی اساسی آن چیز باختگی است که با حس از دست رفتن ایران هم پیوند خورده است. با خطر از دست رفتن منابع آب فرسایش خاکش مسئله ی محیط زیست و فشار تحریم‌ها کل زیست پذیری ایران در معرض تهدید است.»