خراسان/ انتقادهای صریح رضا اسماعیلی، شاعر برجسته ادبیات آیینی و انقلابی که در گفت و گو با خراسان از آسیب‌های شعر آیینی امروز، کم‌کاری برخی مسئولان در اصلاح این روند و همچنین لزوم نقدهای مردمی به‌عنوان مخاطبان اصلی این شاخه از ادبیات،سخن می گوید
 همزمان با فرارسیدن ماه محرم و پرشورتر شدن مراسم عزاداری ابا عبد ا... الحسین (ع)و خاندان پاکش، سرتاسر کشور، حال و هوایی دیگرگونه به خود گرفته و عزاداران زیادی در قالب مخاطبان شعر عاشورایی و آیینی بادل و جان، به این شعرها گوش می‌سپارند. بی‌تردید از گذشته‌های دور تا امروز شعرهای فاخر فراوانی در وصف سیدالشهدا(ع) و خاندان پاکش سروده شده است؛ اما در برخی موارد (که تعداد آن‌ها کم نیست) شاهد ظهور و بروز شعرهایی ضعیف هستیم که تنها باانگیزه برانگیختن عاطفه مخاطب و به‌دور از هرگونه اندیشه و سندیتی سروده شده‌اند. این آسیب تنها گوشه‌ای از نکاتی است که منتقدان دلسوز ادبیات آیینی همواره به آن اشاره‌کرده‌اند. برای بررسی گسترده تر آسیب‌های شعر آیینی، دلایل برطرف نشدن این آسیب‌ها تا امروز و رسیدن به راهکارهایی منسجم، نظر چند تن از شاعران آیینی کشور را جویا شده‌ایم که این نظرات را در قالب سلسله گزارش‌هایی در طول ایام محرم منتشر می‌کنیم. اولین شماره این آسیب‌شناسی، سخنان رضا اسماعیلی از چهره‌های شناخته‌شده شعر آیینی و شعر انقلاب است که در ادامه می‌خوانید.
 
لطفاً درباره نقاط قوت و ضعف شعر آیینی امروز توضیح دهید.
بی‌هیچ شکی با توجه به آثار تولیدشده پس از انقلاب اسلامی، کارنامه شعر دینی و آیینی روزگار ما از آثار فاخر، عمیق و ارجمند بی‌بهره نیست؛ اما ازآن جا که سقف انتظار و توقع جامعه دینی ما از شعر و شاعران آیینی، هم ترازی با قله‌های سر به فلک کشیده‌ای همچون فردوسی، ناصرخسرو، سنایی، عطار، مولانا، سعدی و حافظ است، وضع «موجود» را با آرمان «موعود» می‌سنجند و از این دیدگاه، در این کارنامه کاستی‌هایی دیده می‌شود که تذکر و یادآوری این کاستی‌ها به ما در تلاش بیشتر برای به کمال رساندن آن کمک می‌کند. به اعتقاد بیشتر کارشناسان و پژوهشگران، این‌گونه ادبی برای رسیدن به کمال، همچنان نیازمند پالایش و پیرایش محتوایی و مضمونی است که نباید از روی مصلحت سنجی از آن غافل بود. با این دیدگاه، در حوزه شعر عاشورایی با آسیب‌های بیشتر و پُرشمارتری روبه‌رو هستیم. شعر عاشورایی ما باوجود همه روشنگری‌ها، بازهم از آفاتی مانند اغراق (غالی گری)، اسطوره‌سازی، احساس زدگی، محبت‌محوری فارغ از معرفت، روایت‌های مکشوف در قالب «غزل – مرثیه»، اظهار خاکساری‌های غیرمتناسب باعزت انسانی، کاربرد کلمات و واژگان نامتجانس با فرهنگ توحیدی، زبان حال گویی های غیر مستند و... رنج می‌برد. از همین رو، سخت بر این باورم که شعر آیینی و به‌ویژه شعر عاشورایی روزگار ما نیاز به اعاده حیثیت دارد. متأسفانه در بسیاری از مجموعه شعرهایی که پیشانی‌نوشت شعر آیینی دارند، با شعرهایی روبه‌رو می‌شویم که بوی کفر و شرک و وهن به بزرگان دین از آن‌ها به مشام می‌رسد. شعرهایی که در قاب و قالب «زبان حال گویی» و با لهجه‌ای وهن‌آلود، چوب حراج به آبروی اهل‌بیت (ع) می‌زنند. در بعضی از شعرهایی که لهجه «زبان حال» گویی دارند، شاعر با بی‌اعتنایی تمام به شأن و جایگاه بزرگان دینی، از زبان اهل‌بیت به عجزولابه پرداخته است. موضوعی که با حقیقت وجودی این معصومین تضاد دارد.
 

بی‌توجهی به ضعف‌ها و کاستی‌های شعر آیینی، چه تبعاتی برای جامعه به همراه دارد؟
امروز خرافه و گزافه در قالب «زبان حال گویی» و «خواب سروده» های غیر مستند، مثل خوره به جان شعر آیینی ما افتاده و باطن و سیرت آن را از اصالت تهی کرده است. شعر آیینی ما «فرزند زمان خویشتن» نیست و از چند نظر از جمله موضوعات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دچار عقب‌ماندگی است. بسیاری از شاعران آیینی روزگار ما هنوز در عصر سلطان محمود غزنوی زندگی می‌کنند و با واژه‌ها، تعابیر و اصطلاحات منسوخ درباری برای بزرگان دینی شعر می‌گویند. منظور از عقب‌ماندگی اجتماعی و فرهنگی نیز این است که نگاه بسیاری از شاعران آیینی ما به بزرگان دینی، مانند شاعران سده‌های پیشین، نگاهی صرفاً عاشقانه به سبک عاشقانه‌های صوفیانه، خانقاهی و میخانه‌ای است. این موضوع آزاردهنده و باعث خجالت است که این ذوات مقدس را که «اسوه حسنه» و مصداق انسان کامل هستند، با تعابیری مانند بت، صنم، ساقی، شراب، زیبا پسر، شاهد هرجایی و... خطاب قرارمی‌دهیم. چاپ و انتشار مجموعه شعرهایی که سرشار از تعابیر وهن آلود درباره خاندان رسالت است، علاوه بر مسخ و استحاله فرهنگ اصیل دینی، باعث تحقیر و به سخره گرفتن مسلمانان در سراسر جهان می‌شود. برای پیشگیری و مقابله با این آفات، شعر آیینی ما برای ادامه حیات طیبه خود، به‌شدت محتاج نقد و آسیب‌شناسی است.
 
چه نهادها و افرادی درزمینه آسیب‌شناسی شعر آیینی می‌توانند تأثیرگذار باشند؟
در این حوزه، علاوه بر متولیان و سیاست‌گذاران فرهنگی و دینی که در این زمینه رسالت سنگین‌تری دارند، سایر اقشار جامعه نیز هر یک به‌نوعی در این حوزه مسئول‌اند. شعر دینی و آیینی سه ضلع دارد که برای ارتقای دایره نفوذ و تأثیرگذاری آن، باید با دغدغه‌مندی و دقت نظر علمی و دینی مورد بازشناسی پژوهشگران و پیش کسوتان این عرصه قرار گیرد. این اضلاع سه‌گانه عبارت‌اند از: «شاعر، ذاکر و مخاطب». در حوزه شعر دینی و آیینی، شاعر باید جلودار و پرچم‌دار باشد؛ اما باکمال تأسف باید گفت که نسلی از شاعران امروز به دلایل زیادی که از مهم‌ترین آن‌ها سودای نام و نان است، مرجعیت ادبی خود را ازدست‌داده‌اند و جایگاه و پایگاه ادبی گذشته را ندارند. علت این آسیب، همچنان که اشاره شد، وسوسه مقاومت‌ناپذیر «شهرت» است که آنان را از اصالت و رسالت انسانی و اجتماعی خود دور و به «لایک» های کاربران فضای مجازی، دلخوش کرده است. سبک زندگی کاریکاتوری، شاعران را از خلوت شاعرانه و مطالعه برای تولید شعر فاخر بازداشته است. در عصر حاضر، به دلیل برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های رنگارنگ ادبی، بسیاری از شاعران همیشه در سفرند و مدام در حال آمدوشد از این استان به آن استان هستند. شاعرانی که به شاعران جشنواره‌ای  معروف اند و برای حفظ موقعیت طلایی خود، بی‌هیچ مطالعه و خلوتی، شعرهای «فست فودی» و جشنواره‌ای می‌سازند. شعرهایی که تاریخ تولید و انقضا دارند و به اقتضای هر مناسبتی به ناگزیر دچار بازنویسی و دگردیسی می‌شوند. متأسفانه جامعه ادبی امروز ما، کمی کج‌سلیقه و شرطی شده است، به‌ویژه نسل شاعران جوان که منتظر انتشار فراخوان سازمان‌ها و نهادهای دولتی و گاه خصوصی هستند تا مطابق ذوق و ذائقه آن‌ها و به‌قصد برخورداری از امتیازات دنیوی دست به آفرینش ادبی بزنند. کاری هم به این ندارند که محتوا و مضمون شعرشان منطبق بر آموزه‌های اصیل وحیانی و قرآنی هست یا نیست. در چنین سلوکی آن چه مهم است، پسند مشتری است. در این میان، تنها شاعر آیینی اصیل، شاعری مؤمن و باورمند است که بی‌هیچ چشمداشتی و تنها به نیت تقرب به آستان حضرت دوست در این مسیر روشن گام برمی‌دارد، نه به سفارش این جشنواره و آن سوگواره. با توجه به آفت‌ها و آسیب‌هایی که جان و جهان شعر آیینی و عاشورایی ما را تهدید می‌کند، این‌گونه ادبی - دینی برای رسیدن به قاف کمال خود، بی‌هیچ تردیدی نیاز به پالایش و پیرایش محتوایی و مضمونی دارد. لازمه تحقق این مهم قبل از هر چیز تربیت نسلی از مخاطبان هوشمند و مواخذه گر است که وقتی از زبان یک شاعر یا مداح در هیئت شعر یا نوحه غلطی را می‌شنوند که مضمون آن در تقابل و تعارض با آموزه‌های اصیل وحیانی و قرآنی و سنت و سیره بزرگان دین است، باید با مطالبه گری جدی، بگویند سند این حرفی که زدی کجاست؟!
 
موضع مقام معظم رهبری در برخورد با انحرافات و آفاتی که شعر آیینی به آن دچار شده چیست؟
ایشان در مقام مرجعی صاحب فتوا و عالمی روشن‌اندیش و بصیر، طرح مسائل غلط و خلاف آموزه‌های دینی و قرآنی را در شعر آیینی جایز نمی‌دانند و بر این موضوع پا می‌فشارند که شعر اصیل دینی باید «متکی و مستند به معارف حقه الهیه» باشد. توصیه هنوز و همیشه ایشان، حفظ میراث عاشورا و فرهنگ انسان‌ساز حسینی از دستبرد تحریفات و خرافات است. رهبر حکیم انقلاب در دیدارهای سالانه با شاعران و ذاکران خاندان رسالت، همواره تأکید کرده‌اند که در برابر مطالب انحرافی و خرافی که باعث مخدوش شدن چهره اسلام و وهن خاندان رسالت می‌شود، نباید ساکت، بی‌تفاوت و منفعل بود و با مؤاخذه و تذکر به شاعر و مداح باید از تکرار چنین مسائلی پیشگیری کرد. تا آن جا که به یاد دارم، امین شعر انقلاب در تمام دیدارهایی که با شاعران و ذاکران اهل‌بیت (ع) در طول سال‌های پس از انقلاب داشته‌اند، هرگاه در حضور ایشان شعر یا مرثیه‌ای خوانده‌شده که باروح دین و آیین در تقابل بوده، بدون هیچ ملاحظه‌ای به شاعر و مداح آن تذکر داده و خواستار اصلاح شعر یا مرثیه شده‌اند.
 
 به نظر شما عملکرد مسئولان در رسیدگی به وضعیت شعر آیینی تا امروز مثبت بوده یا خیر؟
بی‌هیچ شکی، مسئولان برای سامان دهی حوزه شعر دینی و آیینی گام‌هایی برداشته‌اند، ولی این حوزه، دارای پیچیدگی‌های پیدا و پنهانی است که سامان بخشیدن به آن تنها با ابلاغ بخشنامه و صدور دستورالعمل‌های اداری امکان‌پذیر نیست. سامان بخشی به این حوزه، نیازمند اراده‌ای جدّی و همتی بلند است. در پاسخ سؤال شما باید بگویم که مسئولان تا امروز در سامان بخشی به این حوزه توفیق چندانی نداشته‌اند.