اعتماد/ « آیا آیین‌نامه‌ها برای ایمنی در برابر زلزله کافی‌اند؟ » عنوان سرمقاله روزنامه اعتماد نوشته مهدی زارع است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

ترکیه مانند ایران با عدم اجرای قوانین ساخت و ساز مدرن در مناطق زلزله‌خیز روبروست بعد از زلزله‌های 6 فوریه 2023 ترکیه و شمال سوریه، پرسش مهمی مطرح شد: آیا آیین‌نامه زلزله ترکیه برای ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله موثر بود؟ در ایران پرسش دیگری هم مطرح بود؛ ایران و ترکیه در این زمینه چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با هم دارند؟ ترکیه مانند ایران با عدم اجرای قوانین ساخت و ساز مدرن و در عین حال که اجازه - و در برخی موارد تشویق - رونق املاک و مستغلات در مناطق زلزله‌خیز روبروست. کفایت آیین‌نامه‌های موجود و کیفیت اجرا -  که کارشناسان زمین‌شناسی و مهندسی مدت‌ها درباره آن هشدار داده‌اند- پس از زلزله‌های ویرانگر ششم فوریه 2023 مورد توجه ویژه قرار گرفت. پس از زلزله 1908 مسینا (ایتالیا)، دولت ایتالیا در اوایل سال 1909 کمیته زمین‌شناسی و کمیته مهندسی را برای مطالعه این فاجعه و توصیه اقدامات کاهش سوانح زلزله ایجاد کرد. کمیته مهندسی پس از مطالعه مقاومت بار جانبی ساختمان‌های بازمانده از حرکت زلزله توصیه کرد که این کمیته عمدتا بر اساس نتایج مطالعه روی سه ساختمان با اسکلت چوبی که از زلزله با آسیب اندک یا بدون آسیب جان سالم به در برده بودند، پیشنهاد کرد که «در آینده سازه‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که طبقه اول با نیروی افقی معادل یک دوازدهم وزن طبقات فوقانی و در طبقه دوم و سوم معادل یک هشتم وزن طبقات فوقانی مقاومت کند. این کمیته نیروهای عمودی معادل بسیار بزرگ‌تر از نیروهای افقی را پیشنهاد کرد زیرا حرکت عمودی به عنوان ضربه عمل می‌کند. اعتقاد بر این است که این اولین توصیه کمی شناخته شده از نیروهای لرزه‌ای طراحی در تاریخ آیین‌نامه (کد) های لرزه‌ای است. این توصیه در فرمان سلطنتی شماره 573 در 29 آوریل 1915 به تصویب رسید. در ترکیه اغلب ادعا می‌شود که زلزله 1999 کوجایلی نقطه عطفی در آمادگی برابر زلزله بوده است واقدامات قانونی انجام شده پس از این تاریخ تضمین می‌کند که ساختمان‌ها در برابر زلزله - به شرط رعایت آیین‌نامه -  مقاوم هستند. اما در زلزله‌های سال 2023، تخریب ساختمان‌های نسبتاً جدید و آسیب‌های سنگین به سازه‌هایی که طبق مقررات ساخته شده‌اند، علامت‌های سوالی فراوانی ایجاد کرد. مثلا در حالی که ساختمان‌های جدید آسیب زیادی دیده‌اند، ساختمان‌های قدیمی نیز وجود دارند که آسیب ندیده‌اند یا آسیب کمتری دیده‌اند. چگونه است که ساختمان‌های ساخته شده قبل از سال 1999 می‌توانند پایدار بمانند، در حالی که سازه‌های ساخته شده پس از سال 1999 می‌توانند تخریب شوند؟ مقرراتی که از سال 1975 اعمال شده با هدف حفظ ساختمان بود. به عبارت دیگر، هدف از مقررات زلزله این نیست که ساختمان با خسارت صفردر برابر زلزله جان سالم به در ببرد. ساختمان‌های قبل از 1999 که مطابق با مقررات آن دوره ساخته شده‌اند، می‌توانسته‌اند «حداقل» متلاشی نشوند. ویرایش 2018 آیین‌نامه زلزله ترکیه بسیار سختگیرانه شد. ساختمان‌هایی که مطابق با مقررات ساخته شده‌اند باید به گونه‌ای باشند که مردم بتوانند از آن خارج شوند.  در 1940 «مقررات ساختمانی ایتالیا برای ساخت و ساز در مناطق زلزله زده » در ترکیه ترجمه و مصوب شد. در این مقررات «استحکام زمین » در ترکیه از ایتالیایی به ترکی ترجمه شد و مستقیماً پس از زلزله ارزنجان در سال 1939 تصویب شد . در این مقررات عنوان شده که روی خاک‌های خاص از پی‌های مخصوصی استفاده شود. این آیین‌نامه شامل شرایط و طرح‌های مربوط به سازه‌های چوبی و بنایی متناسب با آن دوره بود. در 1944 مقررات «ساختمانی موقت مناطق زلزله‌خیز » در مورد نوع زمین‌هایی که هیچ ساختمانی نباید روی آن ساخته شود، ارتفاع و تعداد طبقات ساختمان‌ها مشخص شد. در 1949 «مقررات ساختمان مناطق زلزله‌زده ترکیه» مناطق زلزله‌خیز بر اساس درجه خطر طبقه‌بندی شدند و به ماده اول آیین‌نامه اضافه شد. در 1953 «مقررات مربوط به ساختمان‌هایی که در مناطق زلزله‌زده ساخته می‌شوند» شامل نسخه اصلاح شده مقررات سال 1949 بود که در آن طبقات بر اساس میزان بازتاب اثر زلزله طبقه‌بندی شده است. در 1962 «مقررات مربوط به ساختمان‌هایی که در مناطق فاجعه ساخته می‌شوند» علاوه بر نوع زمین، در ضرایب داده شده با توجه به ناحیه زلزله خیز، ارتفاع ساختمان نیز لحاظ شده است. در 1968 «مقررات...» فوق برای اولیه بار با محاسبات اولیه عناصر بتن آرمه و شرایط برای ابعاد عناصر بتن مسلح تعریف شد. محاسبات زلزله نیز به‌روز شده و دقیق شده است.
در 1975 «مقررات» حاوی نزدیک‌ترین ویژگی‌ها به آیین‌نامه‌های مدرن امروزی ارایه شد و ادعا شد که «ساختمان‌های طراحی شده بر اساس آیین‌نامه در برابر زلزله‌های موجود مقاوم هستند». با نقشه استفاده شده در این آیین‌نامه، ترکیه به چهار منطقه زلزله‌خیز تقسیم شد و طیف‌های شتاب وابسته به زمین برای اولین‌بار اضافه شد.
در 1998 «مقررات...» به روزرسانی شد. شرایط اولیه برای طراحی ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله بیشتر توضیح داده شد. ضریب شتاب موثر زمین، ضریب اهمیت ساختمان و ضرایب طیف طراحی برای محاسبه نیروی افقی زلزله بر ساختمان‌ها، تعیین شد. با این تحولات، آیین‌نامه 1998 به عنوان محصول یک مطالعه دانشگاهی‌تر ظاهر شد. در 2007 «آیین‌نامه» پس از زلزله 1999 کوجالی، ترکیه، طراحی المان‌های بتن مسلح از نظر زلزله مورد ارزیابی قرار گرفت. بتن آماده و سیستم بازرسی ساختمان در ترکیه اجباری شد. مقررات 2007 شامل تجزیه و تحلیل عملکرد ساختمان‌های موجود تحت رویکردهای مبتنی بر کرنش بود. در این راستا شرایط ارزیابی و تقویت ساختارهای موجود برای اولین‌بار در آیین‌نامه تعریف شد. آخرین ویرایش آیین‌نامه ترکیه در سال 2018 اولین آیین‌نامه جامع صادر شده پس از سال 1998 است، که اجازه طراحی ساختمان‌ها بر اساس یک هدف عملکرد را می‌دهد. خطر زلزله در چهار سطح مختلف تعریف شده است. ضمناً مقرراتی در خصوص اجرا در ساختمان‌های مهم و مرتفع گنجانده شد.
بنابراین مشاهده می‌شود که از سال 1940، ترکیه مقرراتی برای اولین‌بار برای قوانین ساخت و ساز و نقشه‌های مورد استفاده در ایتالیا را تهیه و ترجمه و مورد استفاده قرار داده و از آن زمان تاکنون، ده اصلاحیه منتشر کرده‌اند. 

بدون شک اجرای ضعیف آیین‌نامه زلزله عاملی بود که در ویرانی زمین لرزه ۲۰۲۳ ترکیه- سوریه نقش داشت. در سال‌های گذشته دولت شروع به ارایه بخشودگی برای نقض قوانین ساختمانی کرده است که اجازه عدم انطباق را می‌دهد. کارشناسان همین بخشودگی عدم مقررات با پرداخت جریمه را نیز دلیل مهم دیگری برای آسیب‌های شدید در زلزله‌های  6 فوریه 2023 می‌دانند. حتی اگر ترکیه روی کاغذ قوانین ساخت و ساز مطابق با استانداردهای فعلی مهندسی زلزله را دارد، اما این قوانین در موارد متعددی اجرا نمی‌شوند. 
در سال 2021، نظام مهندسی زمین‌شناسی ترکیه اعلام کرد که ساخت‌وسازهای جدید در مناطقی که بعدا در اثر زمین‌لرزه‌های 6 فوریه 2023 ویران شدند از جمله قهرمان‌مراش، هاتای و عثمانیه، مطابق قوانین انجام نشده و مکان ساخت‌وساز بسیاری از این بناها خطرناک است و هشدار داد که «بی‌تفاوتی به فرهنگ ایمنی در برابر سوانح» منجر به مرگ‌های قابل پیشگیری می‌شود. اداره دولتی مسوول اجرای قوانین ساختمانی اذعان کرده است که بیش از نیمی از ساختمان‌های ترکیه - که حدود 13 میلیون ساختمان را تشکیل می‌دهند - با استانداردهای فعلی مطابقت ندارند.