قائِن یا قایـِن یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران است. قائن به خاطر زعفران مرغوب آن دارای شهرت است. شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهندژ، خندق و ارگ بوده، به همراه تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم ایالت قهستان محسوب می‌شده‌ است. هرچند شواهد تاریخی سابقه استقرار و سکونت بشر در غار خونیک واقع در ۱۸ کیلومتری جنوب قاین را مربوط به ۱۲ تا ۲۰ هزار سال پیش از میلاد می‌داند اما آخرین یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی یعنی حدود ۳۰ هزار سال قبل می‌رسد.

قلعه‌ها، مساجد، مقابر و آرامگاه‌ها، تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، خانه‌های تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاه‌های سنگی و دژهای زیرزمینی از جمله مهم‌ترین آثار تاریخی این شهرستان بوده که بیشتر این آثار مربوط به قرون میانه اسلامی هستند.

مسجد جامع قاین

مسجد جامع قاین بنایی است بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح انگیز است. با گذشت ۱۱۰۰ سال هم‌چنان این بنا بلندترین عمارت قاین است. مسجد جامع قاین ۲۴۷۰ مترمربع وسعت داشته که ۱۰۵۰ مترمربع آن زیر بنای ایوان شبستان‌ها و حجره‌ها و ۱۲۰۰ مترمربع عرضه داخلی بوده و حیاط مسجد محوطه‌ای به درازای ۳۳ و پهنای ۲۸ متر است.

در اطراف حیاط حجره‌هایی به عمق ۲ متر قرار دارد از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است، عرض ۱۱ متر و طول ۲۲ متر ساخته شده است. پیشتر دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع ۵ متر وجود داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای موذن از آن به گوش می‌رسیده است. سقف ایوان ۴ طاق و ۳ گنبد دارد که به طرز زیبایی رنگ آمیزی و تزیین شده و معرق‌کاری‌هایش بسیار ظریف و زیبا است نقاشی های ایوان به شیوه اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده است.

آرامگاه ابوذجمهر قاینی

در 3 کیلومتری جنوب قاین، بر دامنه کوه ابوذر مقبره‌ای وجود دارد که متعلق به یکی از عرفای نامدار و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری به نام بوذرجمهر قاینی است. بنای مقبره بوذرجمهر در قرن 6 و 7 هجری قمری به صورت چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده است. بقعه آن چهار ایوانی است که گنبدی برفراز ایوان ها استوار می باشد. برای تزئین داخلی بنا از گچ استفاده شده و نوع کاربندی پیشانی ایوان‌ها به شکل طاق نماهای جناقی است. تزئینات گچ کاری زیر گنبد نیز یکی از زیباترین بخش های این بنا محسوب می‌شود. در این مکان اتاق‌های بسیار جالبی دیده می شود که یکی از آن ها گنبد زیبایی دارد که با سنگ کار شده است.

مصالح اصلی به کارگرفته در ساخت این مقبره سنگ، گچ و آجر بوده و در پشت بقعه، صفحه‌ای ایجاد شده که بناهای جنبی مقبره روی آن ساخته شده‌اند. همچنین در کنار مقبره بوذرجمهر قاینی درخت کهنسال بنه‌ای دیده می‌شود که حداقل 700 سال از عمر آن می‌گذرد. منطقه نمونه گردشگری بوذرجمهر حدود 509 هکتار وسعت دارد که از سمت شرق و جنوب شرق به ارتفاعات کوه ابوذر و قلعه کوه از جنوب تا انتهای پارک جنگلی قهستان در ضلع شرق جاده قاین- بیرجند و همچنین جاده کمربندی گسترده شده است.

آرامگاه شیخ ابوالمفاخر

این آرامگاه در قبرستان ابوالخیری قائن است. شیخ ابوالمفاخر از مشاهیر معروف و حکمای عالی مقام ایران است. وی در فن دبیری و جامع علوم معقول و منقول، افضل نویسندگان آن وقت بوده‌است. آرامگاه وی در جنوب شهر قرار دارد و به صورت تفریحگاهی بزرگ درآمده است.

موزه مردم شناسی قاین

موزه مردم شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ افتتاح شد. بنای منزل قدیمی سلطانی در خیابان جانبازان و در محدودة بافت تاریخی شهر قاین واقع شده و اطراف آن را بافتی منسجم و سالم در بر گرفته است. این منزل قدیمی، متعلق به خانوادة سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجار دوره پهلوی نیزتغییراتی در آن به‌وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است. این موزه در بخش‌های مختلفی چون مراسم شب یلدا ( کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی(تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب و رسوم کهن منطقه می‌باشد طراحی شده است.

موزه آب قاین

این آب انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب انبار بازار معروف است ، که از قنات (کهناب) آبگیری می‌شده است. بنای آب‌ انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌ انبارها می‌باشد و دارای راه‌ پله ایست که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌ انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌ انبار مربوط به دوره تیموری بوده ‌است. این موزه که تنها موزه آب استان می‌باشد شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تأسیسات آبی (سدها، آب انبارها، قنوات) و وقف‌نامه‌ها است.

غار جوجه

غار جوجه در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌شناسی اهمیت دارد. این غار بر خلاف اسم آن از بزرگ‌ترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است.

دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و سطح کف مشاهده می‌شود. همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود. در داخل غار می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد.

قلعه کوه قاین

قلعه کوه قاین اثری عظیم و شاخص با چندین هکتار مساحت است که از قلاع دوره سلجوقی و یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف بر شهر قاین ساخته شده است که از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال به دشت قاین محدود می‌شود. قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده است. فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی است.