اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در حساس‌ترین تصمیمات سال‌های اخیر در حوزه‌های سیاست خارجی مثل برجام تا موضوعات داخلی از قبیل حوزه حجاب و فیلترینگ همواره یک طرف ثابت در میدان نزاع وجود دارد؛ طیف پایداری و جلیلی و جریان فکری نزدیک به آنها

سیما پروانه گهر| همان صداها و تریبون‌هایی که در نیمه دوم دهه 90 علیه برجام و سیاست خارجی دولت وقت صحبت می‌کرد حالا برای موضوع رفع فیلتر صدا بلند کرده‌اند. در حساس‌ترین تصمیمات سال‌های اخیر در حوزه‌های سیاست خارجی مثل برجام تا موضوعات داخلی از قبیل حوزه حجاب و فیلترینگ همواره یک طرف میدان نزاع ثابت وجود دارد. طیف پایداری و جلیلی از صداو سیما تا مجلس و تریبون نماز جمعه.

اما سوال اصلی امروز این است که آیا وعده رفع فیلتر پزشکیان به سرنوشت برجام روحانی دچار می‌شود؟ مخالفان رفع فیلترینگ دقیقا چه کسانی هستند و چه می‌گویند ؟

روزهای حساس شورای عالی فضای مجازی
عمر دولت مسعود پزشکیان صد روزگی را هم پشت سر گذاشته اما هنوز خبری از در دسترس‌ترین وعده او یعنی رفع فیلتر نیست. این روزها جلسات شورای عالی فضای مجازی مباحث داغ و حساسی را پشت سر می‌گذارد، اگرچه هنوز تصمیم قطعی از این مجرای قانونی درباره رفع فیلترینگ گرفته نشده اما هر روز هم اخبار مثبت مختلف و هم اخبار واکنش‌های منفی به احتمال رفع فیلترینگ شنیده می‌شود. در میانه این روزهای داغ در پاستور فشار بر شخص رییس دولت در خصوص موضوع رفع فیلترینگ به اندازه‌ای بود که حتی پزشکیان را به یک توضیح برای افکار عمومی و رسانه‌ها یک عدد را بهانه و مبنا قرار داد تا به کسانی که او را زیر ضرب برای عدم رفع فیلتر گرفته‌اند سخنی بگوید. ماجرا از جایی شروع شد که عزت‌الله ضرغامی، عضو شورای عالی فضای مجازی درخصوص جلسه‌ شورا توضیحاتی ارائه داد و نوشت که «ادامه بحث فیلترینگ در جلسه شورای عالی فضای مجازی به جلسه بعد موکول شد. وزیر ارتباطات گفت، بالغ بر ۲۰ درصد کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و گردش مالی آن هم به ۲۰ همت می‌رسد.معتقدم باید پای‌مان را از روی فیبر‌ برداریم!» قید رقم 20 همت برای گردش مالی فیلترشکن موضوعی شد تا مسعود پزشکیان درباره این موضوعات توضیحاتی بدهد و با دلیل و برهان سعی در اقناع مخالفانی داشته باشد که البته با اعداد و ارقام سخن نمی‌گویند. پزشکیان با بیان اینکه «طرح دولت برای رفع فیلترینگ به معنای رها کردن فضای مجازی نیست، بلکه موجب توسعه و تقویت حکمرانی و استفاده بهینه مردم از آن خواهد شد» گفت: «بنای دولت توسعه آموزش و تولید محتواهای فرهنگی به ویژه برای نوجوانان و جوانان و نیز افزایش خدمات دولتی بر بستر شبکه‌های اجتماعی است که منجر به استفاده بهینه از اینترنت خواهد شد.»

پزشکیان در جلسه هیات دولت هفته گذشته گفت که «دولت به دنبال ایجاد نگاه مشترک با دیگر نهادهای حاکمیتی درباره رفع فیلترینگ است». او همچنین بر ضرورت تسریع در اجرای مصوبه جلسه شورای عالی فضای مجازی و تشکیل کارگروه ویژه به منظور بررسی ابعاد مختلف این موضوع، رفع دغدغه‌ها و نگرانی‌ها در این زمینه و ارائه نتیجه به جلسه بعدی این شورا برای تصمیم‌گیری نهایی تأکید کرد. با این وجود این اظهارات پزشکیان تاثیری در صدای مخالفان نداشت. تریبون نماز جمعه در هفته گذشته یادآور تریبون‌های نماز جمعه در دولت حسن روحانی بود؛ صدای انتقاد از دولت مستقر و رییس آن با چاشنی تهدید.

تریبون نماز جمعه و خط و نشان برای رفع فیلترینگ
سیدمحمدمهدی حسینی همدانی در خطبه‌های نماز جمعه ۲۵ آبان ماه کرج، با انتقاد از کسانی که به دنبال رفع فیلترینگ هستند، گفت: دشمن برای فضای مجازی خودش محدودیت می‌گذارد اما برای ما چیز دیگری تجویز می‌کند چون می‌خواهد امید، اعتماد و عزت ما را از بین ببرد. متأسفانه عده‌ای هم این حرف‌ها را می‌پذیرند. حال که برخی تصمیم‌گیران دلسوزی لازم را ندارند خودمان باید مراقب فضای مجازی باشیم.

او در خردادماه سال 1397 نیز با انتقاد از تلاش جریانی برای تصویب FATF، آن را چاهی مشابه برجام توضیف و تصریح کرده بود که « ایران با تمام تحریم‌ها در عرصه‌های منطقه‌ای و نظامی بر دشمن چیره شده است ولی عده‌ای به دنبال سنجاق کردن هستند تا خسارت‌های FATF را برطرف کنند و این معاهده خسارت برای کشور به دنبال خواهد داشت.

وی با بیان اینکه این معاهده توسط دولت به مجلس ارائه شد و مجلس نیز تحت فشار قرار گرفت و کنوانسیون پالرمو با توجیه رییس مجلس تصویب شد و شورای نگهبان این طرح را تاکنون رد کرد، عنوان کرد: اجرای برنامه FATF برای امنیت ملی خسارت بسیار جبران‌ناپذیر دارد و ورشکستگی کامل اقتصادی برای ایران ایجاد می‌کند و این معاهده چاه دیگری مثل برجام برای کشور است.

سید احمد علم‌الهدی امام جمعه مشهد همچون هفته‌های گذشته انتقاد تند از دولت را محور خطبه‌های خود قرار داد و سوژه موضوع این هفته را نیز مساله رفع فیلترینگ قرار داد و گفت: یکی از عواملی که سبب می‌شود جامعه امروز به عقب بازگردد، ترویج ولنگاری در فضای مجازی و بعضی حرکت‌های رسانه‌ای است که در اختیار نسل جوان قرار دارد. وقتی فضای مجازی آزاد شود و زمینه گسترش فساد در دسترس جوان قرار بگیرد یا با بی‌حجاب برخورد نشود و بی‌حجابی آزاد شود، ارتجاع از این مسائل شروع می‌شود و به نقطه‌ای می‌رسد که جامعه ما به جامعه قبل از انقلاب بازگردد.

تعداد دفعاتی که علم‌الهدی درباره برجام مخالفت کرده است از شمارش خارج است. در یکی از آخرین نمونه‌های آن مربوط به سال جاری او با بیان اینکه در مواجهه با جنگ اقتصادی سه رویکرد و نظریه وجود دارد، ابراز کرد: «یکی اینکه با کدخدا بنشینیم و مشکلات‌مان را حل کنیم، مذاکره کنیم، قرارداد ببندیم و آنان از توطئه‌ها دست بردارند که در دولت یازدهم و دوازدهم این نقشه عملی شد و جز خسارت، ضرر و زیان چیزی ندیدیم.»

چهره دیگری که روز جمعه گذشته در نماز جمعه علیه رفع فیلترینگ سخن گفت، سید هاشم حسینی بوشهری خطیب نماز جمعه این هفته قم بود.او هم رفع فیلترینگ را خیرخواهانه ندانست و گفت: این روزها سخن از این است که برای تسهیل کار مردم باید تغییراتی در فضای مجازی ایجاد شود، این نکته را خیرخواهانه می‌گویم، که ابتدا قانون حاکم بر فضای مجازی را نظام‌مند کنید و فضای مجازی را از رها بودن دربیاورید و سپس اقدامات اصلاحی انجام بدهید. کسی مانع کسب و کار مردم نیست اما با این فضای مجازی که یک جنگ اعلام نشده علیه انقلاب، اسلام و مردم ما و محور مقاومت است به شکلی مناسب برخورد کنید . انتقاد از فیلترینگ اما محدود به خطبه‌های نماز جمعه این هفته نبود و در هفته‌های گذشته هم این مساله مورد انتقاد ائمه جمعه قرار داشت.

حسینی همدانی، امام جمعه کرج، در خطبه‌های نماز عبادی - سیاسی (جمعه ۴ آبان ماه) در مصلای بزرگ امام خمینی (ره)، با تذکر اینکه مسوولان اقتصادی در سخنرانی‌ها و افاضاتی که دارند دشمن شادکن و خط‌دهنده سخن نگویند، گفت: «ما الان دچار معضلات اقتصادی و مساله تورم و گرانی هستیم؛ بعد برای چاره کار، مسوول اقتصادی کشور می‌گوید: «باید از اینترنت رفع فیلترینگ شود تا کار درست شود»؛ این حرف، سخیف و نشانی غلط دادن است‌.»

او نیز شهریور ماه سال جاری برای چندمین بار از برجام انتقاد کرد و گفت: «زمانی در برابر یک کشور، گدایی محبت می‌کردیم اما اکنون با عبور از برجام در جلسات بین‌المللی حاضر هستیم.»

حکیمی‌فر، امام جمعه دندی، نیز درخطبه‌های نماز جمعه (۴ آبان ماه)، در اظهاراتی بیان کرد: «جریاناتی با مستمسک قرار دادن شعار وفاق ملی، آن را ناظر به آدرس‌های غلطی نظیر مذاکره با امریکا، تسلیم به جای مقاومت، کمرنگ کردن گفتمان مقاومت و قدرت عمق راهبردی ایران اسلامی در منطقه، موضوع فیلترینگ، گماردن افراد معلوم‌الحال در سمت‌های اجرایی مهم و حساس و چندین موضوع حاشیه‌ای و مندرس دیگر تفسیر می‌کنند. در حالی که وفاق ملی بر موضوعات و مسائل اصلی و اساسی بر همه‌چیز مقدم است.»

ماموستا ملاعبدالرحمن مرادی، امام جمعه اهل سنت کرمانشاه هم در اظهاراتی که در ۱۲ آبان ماه بیان کرده بود، گریزی به فضای مجازی زده و گفته بود: «فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای تاثیرات بسیار منفی در مقوله حجاب در جامعه ما داشته است که این امر اگر مدیریت نشود بسیار خطرناک خواهد بود.»

روزنامه کیهان همیشه در میدان
روزنامه کیهان نیز مثل همیشه در صدر مخالفان رفع فیلتر قرار دارد. این روزنامه در مطلبی با اشاره به شهادت سردار نیلفروشان و سید حسن نصرالله نوشته است:«شنیده شده شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر برخی سکوهای معاند را در دست بررسی دارد. نمی‌شود بخشی از نظام در برابر دشمن سرمایه‌های بی‌بدیلی همچون نیلفروشان‌ها و زاهدی‌ها را فدای امنیت کشور کند اما بخش دیگر نظام برای سکوهای اطلاعاتی دشمن فرش قرمز پهن نماید. رفع فیلتر در این شرایط بزرگ‌ترین اقدام علیه امنیت ملی است.»

این نخستین ‌بار نیست که روزنامه کیهان در مخالفت با رفع فیلترینگ سخن می‌گوید. کما اینکه در زمان مواجهه با برجام و چه در روزهای پایانی دولت روحانی و در شرایط تلاش برای احیا برجام کیهان در صف نخست مخالفان قرار داشت.

وکیل و مسوول دغدغه‌مند در حوزه فضای مجازی
در صف مخالفان رفع فیلترینگ و کسانی که برای دولت خط و نشان می‌کشند مسوولان و البته نمایندگان مجلس حضور دارند. مصطفی میرسلیم، نماینده سابق مجلس و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، وقتی موقعیت کاسبان فیلترینگ را در خطر می‌بیند، از توییتری استفاده می‌کند که خود فیلتر است. این نماینده سابق مجلس که مثل خیلی دیگر از مسوولان کشور، دغدغه فیلترشکن ندارد و بدون دردسر وارد فضای مجازی می‌شود، در شبکه اجتماعی ایکس با کنایه از مخاطبان خود می‌پرسد: رفع ممنوعیت از گوشی اپل، تسهیل واردات خودرو و رفع محدودیت از فضای مجازی، چه پیامی برای عامه مردم و مشکلات روزمره معیشتی آنها دارد؟

رضا تقی پور، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی که از مخالفان رفع فیلترینگ است نیز برای دولت شرط گذاشته و گفته«آقای رییس‌جمهور بارها اعلام کردندکه به کار کارشناسی اعتقاد دارند بر همین اساس به عنوان یک کارشناس معتقدم اگر دولت می‌تواند محتوای ضداخلاقی که در داخل این سکوها منتشر می‌شود، حذف یا مسدود کند و راه‌حل فنی برای این کار دارد، بیاید ارائه بدهد و فیلترینگ را بردارد.»

علی نهاوندی رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با اشاره به «ضعف‌های شورای عالی فضای مجازی» شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های خارجی را «زمینه ایجاد سلطه کفار بر مسلمانان» دانسته و تاکید کرد که این نوع سلطه از نظر فقهی و شرعی حرام است.

رسانیوز هم در گزارشی انتقاداتی درباره رفع فیلترینگ بیان کرد. در این گزارش ضمن تاکید بر آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی و پیشرفت دولت سیزدهم در شبکه ملی اطلاعات، خواهان کنترل کامل دولت پزشکیان بر فضای مجازی شد.

مردان جلیلی؛ مخالفت از برجام تا فیلترینگ
با مرور اظهارات چهره‌های مختلف در سال‌های اخیر پیرامون سیاست فیلترینگ به راحتی قابل درک است که شبکه اطرافیان سعید جلیلی بزرگ‌ترین حامیان فیلترینگ و مهم‌ترین مخالفان رفع فیلتر هستند. اظهارات چهره نزدیک به جلیلی در ماه‌های اخیر با اظهارات مخالف آنها در در نیمه دوم دهه 90 درباره برجام تشابه‌های زیادی دارد؛ ادبیاتی از جنس هشدار درباره نفوذ غرب و البته فارغ از میزان خساراتی که موارد مورد مخالفت آنها تحمیل می‌کند .

علی خضریان، مشاور سعید جلیلی در ۶ مرداد ۱۴۰۰ که طرح صیانت در مجلس تصویب شد در پاسخ به معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار که گفته بود امروز روز خوبی برای مجلس نبود، تاکید کرد: امروز روز مبارک و عیدی برای همه نمایندگان است و باید به همه آنها تبریک گفت.

خضریان که مشاور سعید جلیلی نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری بود، بارها برای تصویب طرح محدودسازی اینترنت که به عنوان طرح صیانت شناخته می‌شود تلاش کرده است. مثلا در اردوی جهاد اکبر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل از دانشجویان خواست از تصویب طرح صیانت حمایت کنند و خطاب به آنها گفت: دانشجویان نباید نسبت به تصویب طرح صیانت از فضای مجازی پا پس بکشند و نزدیک به جریان‌های لیبرال و سرمایه‌داری شوند. او همچنین در پاسخ به ایرادهای مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به این طرح در نامه‌ای به ریاست این مرکز، ایراد‌ها به طرح صیانت را اقدامی ورای اختیارات قانونی و بدون پشتوانه علمی این مرکز دانسته است. تعداد صحبت‌های علی خضریان نیز در مخالفت با برجام از شمارش خارج است. او عموما هم به متن و محتوای برجام و هم به آنچه «توانایی تیم مذاکره‌کننده در تنظیم این سند» می‌خواند انتقاد دارد. او بارها عنوان کرده است که عدم تسلط به متن برجام ایراد اصلی تیم مذاکره‌کننده بوده و همین مساله هم باعث شده است تا خطوط قرمز نظام در تدوین برجام لحاظ نشود.

چهره بعدی حمید رسایی است که دیدگاه‌های فکری و سیاسی نزدیک به سعید جلیلی دارد و در مجلس به عنوان نماینده تهران حضور دارند. طبیعی است که حضور او در مجلس می‌تواند جدی‌ترین دست‌اندازهای دولت پزشکیان برای روند قانونگذاری در حوزه رفع فیلتر باشد.

او علاوه بر اینکه پیش از این خواستار برخوردقضایی با محمدجواد آذری‌جهرمی به خاطر وضعیت اینترنت شده بود، پس از اعلام خبر نظر وزیر پیشنهادی ارتباطات در خصوص فیلترینگ، حمید رسایی نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلام شهر و پردیس با تاکید بر فقدان راهکارهای عملیاتی در برنامه ستار هاشمی، وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان مخالف تصدی وی در مجلس حاضر شد و اظهارات عجیبی درخصوص فیلترینگ بیان کرد.

رسایی با رویکردی انتقاد برانگیز از نحوه و شیوه فیلترینگ گفت: «زمانی که عکس شهید هنیه منتشر شد اما از سوی اینستاگرام پست حذف شد، وزیر ارتباطات ترکیه اینستاگرام را مسدود کرد و اینستاگرام مجبور شد شرایط ترکیه را بپذیرد. اما سیاست‌های ما پذیرفته نمی‌شود، چراکه در کشور ما سیاست شترمرغی حاکم است؛ ما نه فیلتر می‌کنیم و نه فیلتر نمی‌کنیم، اگر نمی‌توانید کامل فیلتر کنید، فیلتر را‌بردارید.» رسایی گرچه رد ظاهر با فیلترینگ مخالف است اما مساله رسایی و دیدگاه‌های او رفع فیلتر نیست بلکه او به دنبال ایده شبکه ملی ارتباطات و یک فیلترینگ کامل عمومی و نه به صورت گزینشی فعلی است. درباره مخالفت‌ها و رویکردهای حمید رسایی نیز در قبال برجام نیز نیازی به توضیح خاصی نیست و او را می‌توان در کنار جواد کریمی قدوسی و سید محمود نبویان از شمایل‌های مجلس وقت در زمان دولت حسن روحانی در مخالفت با ظریف و برجام و رییس دولت وقت دانست.

امیرحسین ثابتی، مشاور سعید جلیلی، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری در توییتی که در تاریخ ۲۴ آذر ۱۴۰۲ منتشر شده، نوشت: فیلترینگ به شیوه کنونی مصداق کار نمایشی، کاریکاتوری و با نتیجه معکوس است. اگر قرار است پلتفرمی فیلتر شود، پس چرا مسوولان از توییتر و اینستاگرام استفاده می‌کنند؟ و چرا فیلترشکن به راحتی در دسترس عموم است؟یا فیلتر نکنید یا طوری فیلتر کنید که هیچ کس نتواند وارد شود؛ حتی مسوولان. جمهوری اسلامی هم فحش فیلتر کردن را می‌خورد و هم خودش خدمات رفع فیلتر ارائه می‌دهد! اینها تناقضاتی است که باید حل شود.

امیرحسین ثابتی و برنامه‌اش در ایام برجام و دوره بعد از خروج امریکا از این توافق و تلاش برای احیای آن، یکی از اصلی‌ترین تریبون‌های صداوسیما برای مخالفت با برجام بود. برنامه‌های ثابتی، مهمانان برنامه‌های او و اظهارات و سخنرانی‌های خودش نیز نشان از مخالفت تمام قد با این توافق و انتقاد جدی به دولت وقت در این باب داشت.

ثابتی در کسوت نمایندگی مجلس نیز تمام سعی خود را کرد تا با موضوع برجام در روز بررسی رای اعتماد به عباس عراقچی وزیر پیشنهادی دولت مسعود پزشکیان را بر زمین بزند. تلاشی که البته توفیقی نیافت.

سید محمود نبویان دیگر چهره نزدیک به سعید جلیلی است که او نیز در کنار امیرحسین ثابتی و حمید رسایی از حامیان جدی و سرسخت فیلترینگ و در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر در سال 1400 با دفاع از قرارداد 25 ساله ایران و چین از مزایای این قرارداد گفته و تاکید کرده بود: «در حال حاضر متأسفانه ما حاکمیتی بر فضای مجازی، موتورهای جست‌وجوگر، پیام‌رسان‌های اجتماعی و پست الکترونیک نداریم و حاکمیت آن از دست ما خارج شده است.» درباره مخالفت سید محمود نبویان نیز همین بس او برجام را مایه عبرت برای آیندگان خوانده است.

در بین انصار فیلترینگ روح‌الله مومن نسب از جدی‌ترین چهره‌های مخالف رفع فیلتر است. مومن نسب حامی جلیلی و فیلترینگ تمام عیار اینترنت در ایام انتخابات با باز نشر توییت چندی پیش خود درباره مشارکت در انتخابات و تاثیر فضای مجازی نوشت: نتیجه مطلوب غرب همزمان با مشارکت پایین هدف تسخیر‌کنندگان اذهان از طریق اینترنت کثیف امریکایی است که متأسفانه تا حدودی هم موفق بوده‌اند. یعنی هم کاهش مشارکت هم توفیق غرب ‌گدا‌های ایران.

او در روز بعد از اعلام نتایج نیز مساله فیلترشکن‌ها را به شکست جلیلی گره زد و توییتی نوشت که «ما کشور را به فیلترشکن‌ها باختیم.»

آیا رفع فیلتر به سرنوشت برجام دچار می‌شود؟
به رغم تشابه‌های زیاد در جبهه مخالفان برجام و رفع فیلتر بعید به نظر می‌رسد سرنوشت برجام و رفع فیلتر یکی باشد. نخست اینکه مخالفان رفع فیلتر ابزاری در دست برای سنگ‌اندازی جدی در مقابل دولت وقت ندارند. دوم اینکه تصمیم خروجی رفع فیلتر باید در شورای عالی فضای مجازی گرفته شود. اخبار جدید مبنی بر تشکیل کمیته‌ای در این رابطه در شورای عالی فضای مجازی نشان از جدی شدن موضوع دارد. از طرف دیگر مخالفان این دو مهم در شرایط متفاوتی نسبت به موقعیت اجتماعی و بدنه حامیان هستند و حتی از جانب طیف‌هایی از اصولگرایان نیز با اقبال و استقبال مواجه نیستند. در میانه همه این مولفه‌ها نیز این خود دولت است که میزان ایستادگی و پیگیری‌اش در این باره است که پاسخ نهایی درباره این سرنوشت را رقم می‌زند.