سبک زندگی امروز به غایت با نسل گذشته تفاوت یافته است. تمرکز والدین و بزرگ‌ترهای خانواده بر کودکان و اهتمام به موفقیت تحصیلی و سلامت آن‌ها به شکلی معنادار افزایش یافته است. به همین میزان و علی‌رغم مشکلات معیشتی، سطح رفاه کلی جامعه نسبت به قبل بالاتر رفته است. از اینرو دغدغه‌های خانواده نیز بیشتر شده است. یکی از مشکلاتی که بسیاری از والدین با آن مواجه هستند مشکل عدم تمرکز و توجه کودکان است که گاه این وضعیت و تلاش‌های بی سرانجام والدین برای رفع این مساله، به نتیجه نمی‌رسد. به این بهانه با خانم محیا چوپانی بابکی کارشناس روانشناسی صنعتی سازمانی و مشاور تحصیلی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

عدم تمرکز و کم توجهی در کودکان شامل چه مواردی می‌شود؟

عدم تمرکز و کم‌ توجهی در کودکان به شرایطی اشاره دارد که کودک در انجام وظایف یا فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند به مدت طولانی توجه خود را روی یک موضوع حفظ کند. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. عدم تمرکز و کم‌توجهی در کودکان شامل نشانه‌هایی است از جمله آن‌ها مشکل در انجام وظایف است. این که کودک نمی‌تواند فعالیت‌ها یا تکالیف مدرسه را به پایان برساند و اغلب نیمه‌کاره آن‌ها را رها می‌کند. نشانه دیگر فراموشی مکرر است. فراموش می‌کند وسایلش را کجا گذاشته، یا جزئیات وظایف یا دستورالعمل‌ها را به یاد نمی‌آورد. 

حواس‌پرتی زیاد نشانه دیگری است که باید به آن اشاره کرد. کودک به‌ راحتی با صداها، اشیاء، یا محیط اطراف حواسش پرت می‌شود. عدم توانایی در گوش دادن نیز از دیگر نشانه این کودکان است. به نظر می‌رسد وقتی کسی با آن‌ها صحبت می‌کند، توجهی ندارند و حرف‌ها را نادیده می‌گیرند. این کودکان مشکل در سازمان‌دهی دارند، یعنی نمی‌تواند برنامه‌ریزی کنند یا کارهای روزانه خود را به‌طور منظم انجام دهند. 

اجتناب از کارهای ذهنی از نشانه‌های کودکان دارای عدم تمرکز است. آن‌ها از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز زیاد دارند (مانند تکالیف درسی یا خواندن) اجتناب می‌کنند.  بی‌قراری ذهنی یا فیزیکی نیز در این کودکان دیده می‌شود. ممکن است نتوانند آرام بنشینند، مدام حرکت می‌کنند یا در فکرهای مختلف غرق می‌شود. 

چه عواملی در ایجاد کم توجهی در کودکان موثر هستند؟

دلایل احتمالی کم‌توجهی در کودکان شامل موارد زیر است:

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD):   یکی از شایع‌ترین دلایل کم‌توجهی در کودکان است که با بیش‌فعالی نیز همراه است. استرس یا اضطراب: نگرانی‌های مداوم می‌توانند بر توانایی تمرکز کودک تأثیر بگذارند. کم‌خوابی: نداشتن خواب کافی یا باکیفیت می‌تواند باعث خستگی ذهنی و کاهش تمرکز شود. مشکلات یادگیری: مشکلاتی مانند دیسلکسیا(اختلالی است که با خواندن پایین‌تر از سطح مورد انتظار از سن فرد مشخص می‌شود.) یا دیگر اختلالات یادگیری می‌توانند بر توجه کودک تأثیر بگذارند. تغذیه نامناسب: کمبود مواد مغذی مانند آهن، امگا-۳ یا ویتامین‌های ضروری می‌تواند باعث کاهش تمرکز شود. استفاده زیاد از فناوری: زمان زیاد سپری‌شده در مقابل صفحه نمایش می‌تواند توانایی کودک در تمرکز روی فعالیت‌های طولانی‌تر را کاهش دهد.
 والدین باید چه راهکارهایی در پیش بگیرند؟

والدین نقش مهمی در بهبود تمرکز و توجه کودک ایفا می‌کنند. برای کمک به ایجاد تمرکز در کودک، والدین  محیط مناسب برای تمرکز کودک ایجاد کنند. محیطی آرام و مرتب فراهم کرده و وسایل الکترونیکی، تلویزیون و اسباب‌بازی‌های غیرضروری را از محل کار کودک حذف کنند.  خانواده‌ها باید برنامه‌ریزی و تنظیم فعالیت‌ برای کودک داشته باشند. فعالیت‌های طولانی را به بخش‌های کوتاه‌تر تقسیم کنند و پس از انجام هر بخش زمان کوتاهی برای استراحت برای کودک در نظر بگیرند. برای مثال به جای انجام یک تکلیف ۳۰ دقیقه‌ای، آن را به سه بخش ۱۰ دقیقه‌ای تقسیم کنند.

تقویت انگیزه و تشویق مثبت برای کودک داشته باشند. اهداف کوچک تعیین کرده به کودک بگویند اگر یک کار مشخص را کامل انجام دهد، می‌تواند به فعالیت مورد علاقه‌اش بپردازد. با تشویق و پاداش‌های کوچک کودک را به تمرکز بیشتر ترغیب کنند. والدین باید تمرین‌های تقویت تمرکز و بازی‌های ذهنی با کودک داشته باشند. بازی‌هایی مانند پازل، شطرنج، سودوکو یا حتی بازی‌های کارتی، مدیتیشن ساده یا تمرین تنفس می‌تواند برای کودک کمک کننده باشد.

بر خواب و تغذیه کودک نظارت داشته باشند. غذاهای سرشار از امگا-۳ (ماهی، گردو)، آهن (اسفناج)، ویتامین B و پروتئین‌ها را در رژیم غذایی کودک اضافه کنند . همچنین کودک باید به اندازه کافی و به موقع بخوابد، چرا که کم‌خوابی باعث کاهش تمرکز می‌شود.

کاهش زمان استفاده از فناوری نیز بسیار مهم است. زمان استفاده از تلویزیون، تبلت و بازی‌های کامپیوتری را محدود کنند. کودکان را تشویق به بازی‌های عملی کنند. خودشان برای فرزندشان الگوی مناسبی باشند و حمایت عاطفی از آن‌ها داشته باشند. اگر مشکل ادامه‌دار بود، بهتر است با یک متخصص روان‌شناسی یا مشاور کودک مشورت بگیرید. بنابراین صبوری و پیگیری منظم، والدین می‌تواند تأثیر زیادی در تقویت تمرکز کودک داشته باشد.
 

نقش معلم و مدرسه در این موضوع چگونه است؟

معلمان و محیط مدرسه نقش بسیار مهمی در بهبود توجه و تمرکز کودکان دارند، زیرا بخش زیادی از زمان روزانه کودکان در مدرسه سپری می‌شود. اقدامات معلمان و برنامه‌های مدرسه می‌توانند تاثیر مثبتی در تقویت توانایی‌های تمرکز و توجه کودکان داشته باشند.

از جمله این اقدامات طراحی محیط یادگیری مناسب است.  مانند کاهش عوامل حواس‌پرتی، چیدمان کلاس و ایجاد تنوع در فعالیت‌ها. استفاده از روش‌های تدریس تعاملی نیز کمک کننده است. فعالیت‌های گروهی، پرسش و پاسخ، تشویق به مشارکت فعال از جمله این موارد هستند. نظیم برنامه درسی متناسب با نیاز دانش‌آموزان باشد. استراحت‌های کوتاه بین دروس و انعطاف در زمان‌بندی وجود داشته باشد.

دانش‌آموزان با مشکل تمرکز باید شناسایی و حمایت شوند. که شامل مراحل مشاهده و ارزیابی، ارتباط با والدین و تشویق کردن، است. به طور کلی معلمان و مدرسه با ایجاد محیطی حمایتی و استفاده از روش‌های خلاقانه می‌توانند به بهبود توجه و تمرکز کودکان کمک کنند. همکاری نزدیک میان معلمان، والدین و مشاوران می‌تواند بهترین نتایج را در این زمینه به همراه داشته باشد.