روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

قادر باستانی تبریزی| پیام‌رسان ایتا به‌ عنوان یکی از پلتفرم‌های داخلی، ظرفیت قابل‌ توجهی برای شکل‌گیری کلونی‌های بسته و تقویت دیدگاه‌های تند و رادیکال فراهم کرده است. این پلتفرم با ساختار شبکه‌ای خاص خود و الگوریتم‌های تقویت‌کننده هم‌گرایی، شرایطی را ایجاد کرده که کاربران در فضاهای بسته اطلاعاتی قرار بگیرند و به‌ طور عمده با نظرات مشابه خود در تعامل باشند. این وضعیت نه ‌تنها تبادل آزاد و متنوع اطلاعات را محدود کرده بلکه باعث تقویت تفکرات افراطی و تضعیف مفاهمه میان کنشگران سیاسی و اجتماعی شده است. آیا این فضای گلخانه‌ای به تهدیدی برای انسجام ملی تبدیل خواهد شد؟! پژوهش‌ها نشان داده است، کاربران ایتا که بیش از یک ساعت در روز در این پلتفرم فعال هستند، به نسبت کاربران شبکه‌های اجتماعی فراگیر، تعامل کمتری با دیدگاه‌های متنوع دارند و در شبکه‌های بسته فعالیت می‌کنند. پیام‌رسان ایتا با ایجاد حباب‌های اطلاعاتی و تقویت تفکرات افراطی و تشدید تعصبات و قطبی‌سازی به بستری برای تضعیف سرمایه اجتماعی منجر شده است. دغدغه‌ اصلی پدیده «اثر پژواکی» در شبکه‌های اجتماعی است که باعث تشدید دیدگاه‌های همسو و کاهش درک متقابل می‌شود.‌ در روزهای اخیر گزارش‌هایی منتشر شد که حکایت از نفوذ دشمن در بستر پیام‌رسان ایتا دارد. این خبر فارغ از صحت جزئیات، نشان می‌دهد که حتی سکوهای داخلی نیز از تهدیدهای امنیتی مصون نیستند. در عین حال، این ماجرا فرصتی برای بازنگری در نحوه مدیریت شبکه‌های اجتماعی داخلی فراهم کرده است تا بتوان از ظرفیت‌های آنها برای تقویت همبستگی ملی بهره گرفت. محتوای تولید و بازنشریافته در بستر ایتا، غالباً نمایانگر نگرش‌های خاص است و کاربران به ندرت با محتوای متوازن و چندجانبه مواجه می‌شوند. تحلیل محتوای امواج رسانه‌ای و بازتاب‌های بیرونی آن نشان می‌دهد که برخی افراد و مراکز ناشناخته احتمالاً در تلاشند فضا را علیه مقامات کشور و برخی نهادها قطبی‌سازی کنند و بر مطالبات غیرمنطقی و تندروانه دامن بزنند. این حرکت‌ها اغلب با خواسته‌های دشمن برای ایجاد شکاف‌های اجتماعی و تفرقه میان اقشار مختلف مردم، هم‌راستا به نظر می‌رسد. این پلتفرم با تسهیل شکل‌گیری گروه‌های همفکر و تقویت اکوچمبرها به پناهگاهی برای افراط‌گرایی و ترویج گفتمان‌های انحصاری تبدیل شده است. «اکوچمبر» به محیطی اطلاق می‌شود که در آن افراد فقط با اطلاعات و نظرات مشابه خود مواجه می‌شوند و فرصتی برای شنیدن دیدگاه‌ها و نظرات مخالف ندارند. در این فضا، اطلاعات و باورهای افراد تقویت و بازتولید می‌شود و بدون چالش یا نقد جدی باقی می‌ماند. مطالعات نشان می‌دهد که ساختار بسته و الگوریتم‌های تقویت‌کننده هم‌گرایی در ایتا و کاربران فعال در این پلتفرم به دلیل حضور در اکوچمبرها و دریافت مداوم محتوای یک‌سوگرا، دیدگاه‌های رادیکال‌تری نسبت به سایر کاربران شبکه‌های اجتماعی پیدا کرده‌اند.

ایتا با محدود کردن دسترسی کاربران به طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌ها به تقویت اکوچمبرها کمک کرده و لابد موجب افزایش شکاف‌های اجتماعی و کاهش تحمل‌پذیری نسبت به دیدگاه‌های مخالف و آمادگی ذهنی برای اقدام عملی علیه نظم موجود شده است. برای مقابله با این پدیده، نیازمند تنظیم‌گری موثر بر پلتفرم‌های اجتماعی هستیم تا ضمن حمایت از آزادی بیان، از سوءاستفاده برای اهداف مخرب جلوگیری شود. آموزش سواد رسانه‌ای به کاربران به آنها این امکان را می‌دهد که اطلاعات را به صورت انتقادی ارزیابی کرده و از دستکاری اطلاعات توسط بازیگران مخرب جلوگیری کنند. تقویت گفت‌وگو و تبادل‌نظر بین گروه‌های مختلف می‌تواند به کاهش تنش‌های اجتماعی و افزایش تحمل‌پذیری کمک کند.‌ پیام‌رسان ایتا، فرصت‌هایی برای تقویت ارتباطات داخلی و افزایش ظرفیت‌های ملی دارد. برای استفاده بهینه از این ظرفیت‌ها و مقابله با تهدیدهای احتمالی نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه و اقدامات تنظیم‌گرایانه است. افزایش تنوع کاربران، بهبود الگوریتم‌های نمایش محتوا، رواج نگرش انتقادی و ایجاد فضای گفت‌وگوهای بین‌جریانی ازجمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش پیامدهای منفی و تقویت کارکرد مثبت این بستر بینجامد. همچنین ضرورت دارد که نهادهای پژوهشی و رسانه‌ای با رویکردی تحقیقی به مطالعه جریان اطلاعات و تامین مالی محتوا در این بستر بپردازند. در این راستا، روزنامه‌نگاری تحقیقی می‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند؛ این شاخه از روزنامه‌نگاری با بهره‌گیری از روش‌های علمی و دقیق به شفاف‌سازی نحوه شکل‌گیری و تاثیرگذاری شبکه‌های بسته اطلاعاتی کمک می‌کند.‌ این تحقیقات می‌تواند نشان دهد که چه عواملی در به وجود آمدن چنین شبکه‌هایی دخیل هستند و چگونه فرآیندهای مالی و اطلاعاتی بر محتوای منتشر شده، تاثیر می‌گذارند. از این طریق می‌توان راهکارهایی برای جایگزینی الگوهای مثبت‌تر و متنوع‌تر در فضای آنلاین پیدا کرد به ‌طوری ‌که این بستر به منابعی برای تبادل ایده‌ها و تقویت مفاهمه اجتماعی تبدیل شود.‌ پیام‌رسان‌هایی نظیر ایتا می‌توانند به ابزاری موثر برای تقویت انسجام اجتماعی و قدرت ملی تبدیل شوند. با رویکرد فرصت‌محور و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان چالش‌های موجود را به نقاط قوت مبدل کرد. این مسیر نه‌تنها به ارتقای امنیت کشور کمک می‌کند بلکه بستری برای تقویت ارتباطات سازنده، تبادل دیدگاه‌های متنوع و هم‌افزایی اجتماعی فراهم می‌آورد.