اعتماد/ نام همایون خرم در موسیقی ایرانی، نام آشنایی است. یادداشت‌های زیر را به مناسبت دوازدهمین سالمرگ این هنرمند یگانه بخوانید.

یاحقی، خرم را بهترین آهنگساز عصر می‌دانست

در تاریخ موسیقی ایران از شیدا، عارف تا محمدعلی امیرجاهد که به اصطلاح تصنیف‌ساز بودند یعنی شعر و ملودی هر دو به وسیله یک نفر ساخته می‌شد تا ظهور استاد مرتضی محجوبی و روح‌الله خالقی و استاد مهدی خالدی و مجید وفادار در دهه سی کم‌کم نسلی ظهور کردند که اکثرا ویولنیست‌ها و سرپرست‌های ارکسترهای رادیو با یک یا دو خواننده بودند و به موازات برنامه‌های هفتگی رادیو همکاری مدونی با برنامه گلها داشتند. به جرات می‌توان گفت در جمع ویولنیست‌ها و شاگردان استاد ابوالحسن صبا، استاد همایون خرم قوی‌ترین و تاثیرگذارترین آهنگساز عصر حاضر است. استاد پرویز یاحقی همیشه مکررا به من می‌گفت من اگر در آهنگسازی، حس همایون خرم را داشتم، آثارم جهانی می‌شد. از ایشان بارها شنیدم که آنچه همایون خرم ساخته حتی یک میزان، برداشت و الهام از آثار کسی نیست. می‌گفت من و دیگران، گاهی برداشت‌هایی از انواع موسیقی‌های شرقی داشتیم، اما خرم آنچه ساخته صد درصد متعلق به خودش است. پرویز یاحقی زنده‌یاد همایون خرم را بهترین آهنگساز عصر حاضر می‌دانست. عاشق اثر «بازیچه» در دستگاه همایون با صدای مهستی بود. همیشه به من می‌گفت بابک خرم در اورتور این اثر چه کرده؛ با دست روی میز ضرب می‌گرفت و زمزمه می‌کرد. اواسط دهه چهل که کم‌کم ‌آهنگسازان جوانی در عرصه موسیقی به اصطلاح پاپ و جز ظهور کردند، همگی، چه در آهنگسازی و چه در تنظیم، از تنها کسی که در عرصه موسیقی اصیل ایرانی فعال بود، تاثیر گرفتند، زنده‌یاد استاد همایون خرم بود. از زنده‌یاد بابک بیات، واروژان، اسفندیار منفردزاده و بسیاری از ملودی‌سازان جوان آن روزها ساخته‌های استاد همایون خرم دارای یک ضرب آهنگ مشخص ملودی سخن‌ساز و روان دارای یک پیوستگی و آرایش گسسته و در عین حال وصف حال لحظه و زمان است به همین خاطر آنچه ساخته در هر زمان و تاریخ از موفقیت چشمگیری برخوردار بوده است. آهنگسازی که هم به نکات فنی اثر توجه داشت، هم شرایط و روح لحظه‌ها در جامعه، همین امر باعث شهرت تک به تک آثارش بود. کلام سلیس ترانه‌سراها از رهی جان معیری تا تورج نگهبان، اسماعیل نواب‌صفا، معینی، بیژن ترقی، کرمانشاهی، پرویز وکیلی و بهادر یگانه، به زیبایی اثر رنگ خاصی بخشیده است. هر کدام از ساخته‌های استاد همایون خرم باعث موفقیت صد درصد خواننده بود. اثر «در بستر غم» با صدای مهستی و «ساغرم شکست ای ساقی» در یک شب به پخش چند مرحله‌ای بنا به درخواست شنوندگان رسید که تا آن روز بی‌سابقه بود. خاطرات دلنشینی از منش و دل پاک استاد همایون خرم دارم. روحش شاد و یادش گرامی باد. «رفتی ولی کجا که به دل جا گرفته‌ای/ دل جای توست گرچه از ما گرفته‌ای/ بگذار ببینمش اکنون که می‌رود/ ای اشک از چه راه تماشا گرفته‌ای».

الگویی کامل برای موزیسین‌های نسل آینده

در ۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۱ شاهد پرواز همایون خرم به سوی منزل جاودانی‌اش بودیم. جایی که به عقیده‌ من منشا اصلی الهام برای ساخته‌ها و نواخته‌هایش بود. به قول خودشان، نت‌های موسیقی همچون باران رحمت الهی نازل و توسط ایشان گردآوری می‌شد. این حجم از آثار متنوع و جاودانه‌ این استاد موسیقی بی‌تردید منشا جاودانه داشته و متعلق به این دیار فانی نیست. آرامشی که در سال‌های آخر حیات‌شان داشتند، از رسیدن به حقیقت و شاید حتی شوق دیدار با معبود خبر می‌داد. این استاد فرزانه در طول عمر پربارشان آثار متعدد و متنوعی خلق کردند که در حافظه شنیداری مردم ثبت شده است. تک‌نوازی و همنوازی‌های بسیاری از ایشان به‌جا مانده که به ‌خاطر سبک نوازندگی خاص‌شان که در عین زیبایی مبتنی بر اصول بود، برای نسل‌های آینده بسیار راهگشا خواهد بود. کتاب «نوای مهر» ایشان که ردیفی تکمیلی و کاربردی برای هنرجویان ویولنی است که ردیف استاد صبا را به پایان رسانده‌اند، به درک بهتر ردیف و آموزش بداهه‌نوازی کمک شایانی می‌کند. من این سعادت را داشتم که از ۹ سالگی در منزل استاد بزرگ شدم. ایشان حکم پدر هنری من را داشتند و ویولن را از دست ایشان گرفتم. شاهد بودم که شاگردان بسیاری در محضر استاد پرورش یافتند و ایشان اصرار داشتند که میراث گرانبهای استاد ابوالحسن صبا باید به نسل بعد منتقل شود. این مهرورزی و دغدغه ایشان به شاگردانش به حدی بود که حتی از من شهریه دریافت نمی‌کردند. از هر زاویه‌ای که نگاه می‌کنم، همایون خرم کامل‌ترین الگوی زندگی برای موزیسین‌های نسل آینده است. توجه به معنویات، اخلاق و ادبیات در کنار هنر آهنگسازی، نوازندگی و خوانندگی که در نسل طلایی موسیقی ایران وجود داشت، متاسفانه به نظر می‌رسد به ‌شدت افول کرده است. شاید توجه به سبک زندگی همایون خرم و مطالعه‌ آثار ارزشمندشان بتواند بازگشتی به مسیر اصلی هنر ناب ایرانی باشد. در پایان اینکه شاید از دیدار این استاد عزیز بی‌بهره‌ایم، اما زنده‌تر از همیشه‌اند و آثارشان نام همایون خرم را در موسیقی ایران جاودانه کرده است. به قول حضرت حافظ: «هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق» این راه، پر رهرو باد.