روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

انتشار یک عکس از رئیس‌جمهور ایران، درحالی که لباس کارگری پوشیده، بیل در دست گرفته و ملاتی از سیمان را روی دیواری کوتاه می‌ریزد تا دیوار مدرسه‌ای بالا رود، موجی از واکنش‌ها را در برداشت. برخی او را به پوپولیسم متهم کردند و رفتارش را هم‌تراز کارهای احمدی‌نژاد و ابراهیم رئیسی خواندند که به بازآفرینی پوپولیسم دامن می‌زند و برخی دیگر که مدافع او بودند با تعجب سکوت کردند. اما آیا کار پزشکیان رفتاری پوپولیستی بود؟ نه چنین نیست. اول آنکه، پزشکیان در محافل درونی قدرت اعلام کرده همین یک دور رئیس‌جمهور می‌ماند و قصد ندارد دوره بعد در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کند. دوم آنکه، در ماه‌های پیش‌رو، انتخاباتی در پیش نیست که او و اطرافیانش نیازمند جمع کردن رای باشند تا به کارهای پوپولیستی روی بیاورند و سوم آنکه، تفاوت پزشکیان با احمدی‌نژاد و رئیسی در این است که احمدی‌نژاد با برداشت از جیب مردم، پول‌پاشی و خلق تورم می‌کرد، رئیسی نیز با آن جمله‌ «ناهار خورده‌اید» به دنبال مُسکن مقطعی بود اما پیام پوشیدن لباس کارگری پزشکیان، «سازندگی» است. به‌ عبارتی بیایید با هم این کشور را بسازیم. او حتی به دیگر مدیرانی که نظاره‌گر رفتار او هستند، نهیب می‌زند؛ چرا نگاه می‌کنید؟ دست ‌به کار شوید. پس پزشکیان نه‌تنها پوپولیست نیست، بلکه وجهی از پراگماتسیم را به‌عنوان تنها راه موجود نشان داد: عمل‌گرایی به جای عوام‌گرایی. اما او در چه استانی این پیام را صادر کرد؟ خوزستان. پیش از اینکه به عملگرایی پزشکیان و پیام سازندگی او بپردازیم، ببینیم که در خوزستان چه خبر است.

خیزش علیه ریاکاری
خوزستان و کرمان، دو استانی هستند که ستون‌های اقتصادی ایران به‌شمار می‌روند و با اینکه سرمایه‌های زیرزمینی مهمی دارند اما در محرومیت بسیار به سر می‌برند. مردم کرمان با معادن غنی و خوزستان با منابع انرژی در فقر بسیار هستند. هر دو استان منبع اصلی درآمد کشور هستند اما تضادهای عمیق اجتماعی و اقتصادی در خوزستان، چهره دیگری از این ثروت را نمایان می‌کند. خوزستان نه‌تنها بیشترین سهم را در تولید منابع انرژی کشور دارد، بلکه بیشترین آسیب‌های زیست‌محیطی، فقر و بی‌عدالتی ساختاری را نیز تحمل می‌کند.
در روزی که پزشکیان به این خوزستان سفر کرد، اغلب کارخانه‌ها تعطیل بودند تا هوا برای ورود و حضور رئیس‌جمهور آلوده نباشد. این ریاکارانه‌ترین کاری بود که مدیران استانی از خود نشان دادند. چنان که پزشکیان نیز به این موضوع پرداخت و با شماتت مدیران استانی به تعطیلی کارخانه‌ها برای کاهش آلودگی اعتراض کرد و گفت که این تصمیمات، چیزی جز پاک کردن صورت‌مساله نیست.
این یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های رویکردی در مدیریت کشور است که تفاوت میان ریاکاری و صداقت را نشان می‌دهد. پزشکیان به‌صراحت علیه ریاکاری در نظام اداری موضع‌گیری کرد. این انتقاد به سیاست‌هایی برمی‌گردد که به جای حل ریشه‌ای مشکلات، صرفاً تلاش می‌کنند تا موقتاً از حجم بحران‌ها بکاهند. در مقابل، بسیاری از مسئولان، به‌ویژه در سال‌های اخیر، رویکردی نمایشی به حل مشکلات داشته‌اند. برای مثال، اقداماتی نظیر برگزاری مراسم‌های ناهار یا وعده‌های کوتاه‌مدت، بیشتر شبیه مسکنی موقت برای دردهای عمیق اجتماعی است. این اقدامات نه‌تنها به بهبود شرایط کمک نمی‌کنند، بلکه اعتماد عمومی را نیز از بین می‌برند. مردم دیگر به شعارهای توخالی و وعده‌های تحقق‌نیافته باور ندارند.

از ثروت تا آلودگی
هوای خوزستان و آب آلوده آن و البته فاضلابی که بوی آن بخش‌هایی از شهر را در نوردیده است، بیش از هر چیز، روایتگر درد و رنج مردمی است که سال‌ها زیر لایه‌های غبار، دود و آلودگی مدفون شده‌اند. هورالعظیم، تالابی که می‌توانست یکی از بزرگ‌ترین منابع اقتصادی و زیست‌محیطی منطقه باشد، قربانی سیاست‌های مخرب شد. این تالاب نه‌تنها با استخراج بی‌رویه نفت و سوءمدیریت خشک شد، بلکه بخش‌هایی از آن به پیمانکاران چینی واگذار شد که بدون توجه به اهمیت محیط زیستی، صرفاً به منافع اقتصادی خود اندیشیدند. این ماجرا تنها یک نمونه از بی‌توجهی به منافع مردم در سیاست‌های کلان اقتصادی کشور است. آلودگی صنعتی، مدیریت نادرست منابع آب و تخریب محیط زیست در کنار تبعیض، خوزستان را به یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور تبدیل کرده که مردمش درد بی‌شماری دارند و باید برای این درد، مرهم باشد. اما آیا پزشکیان می‌تواند آن زخم عمیق را ترمیم کند؟ نه. او فقط می‌تواند با آنها همدردی کند و یادآوری کند که باید برای حل مشکلات همه پا به میدان بگذارند.
اقدام نمادین پزشکیان می‌تواند روزنه‌ای از امید را در دل مردم روشن می‌کند. پوشیدن لباس کارگری و ساخت مدرسه، بیش از آنکه اقدامی نمادین باشد، پیام صداقت و همدردی واقعی با مردم است. پزشکیان با این کار، زخم‌های مردم را ترمیم نکرد، اما به آنها نشان داد که مسئولیت اجتماعی یک مقام رسمی، چیزی فراتر از نشستن پشت میزهای لوکس و امضای قراردادهاست.
پزشکیان برخلاف بسیاری از مسئولان دیگر، به جای وعده‌های پوچ و تصمیم‌گیری‌های نمایشی، مستقیماً به میدان عمل آمد. این اقدام، نه از سر تبلیغات انتخاباتی بود و نه با هدف کسب محبوبیت؛ بلکه پاسخی به دردها و نیازهای واقعی مردم بود. او با انتقاد از نظام اداری ریاکار، بر ضرورت صداقت در مدیریت تاکید کرد. به گفته او، سازندگی زمانی محقق می‌شود که مسئولان خود را بخشی از مردم بدانند و برای مشکلات آنان از نزدیک تلاش کنند.
رفتار پزشکیان در سازندگی و ساختن مدرسه و کارهای زیربنایی، یادآور سازندگی در ژاپن است. می دانم که این قیاس مع‌الفارق است اما تحول و پیشرفت یک کشور، مستلزم تلاش همه‌جانبه و همکاری جمعی است. ژاپن، با وجود ویرانی گسترده در پس از جنگ جهانی دوم، توانست با تکیه بر کار و خلاقیت، به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای جهان تبدیل شود. آیا این الگو می‌تواند برای ایران نیز الهام‌بخش باشد؟

با مردم مروت، با دشمنان مدارا
راه و مسیر سازندگی، عبور از تحریم است. طبعاً اول باید به موازات سازندگی، در رفع تحریم‌هایی که مثل موریانه کشور را خورده است، کوشش بسیار کرد. پزشکیان در خوزستان و در جمع نخبگان دوباره بر گفت‌وگو با همه کشورها تاکید کرد و دوباره بر آن سخن پیشین خود که به‌مثابه استراتژی بیان کرده بود، اصرار ورزید: آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است، با دوستان مروت با دشمنان مدارا.
سازندگی واقعی به معنای پول‌پاشی و ایجاد تورم نیست. تجربه دولت‌های گذشته، ازجمله احمدی‌نژاد، نشان داد که این رویکرد، تنها به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی دامن می‌زند. پول‌پاشی به شکل پرداخت یارانه یا پخش سیب زمینی در آستانه‌ی انتخابات، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت به کاهش موقت فقر کمک کند، اما در بلندمدت به تورم و نابرابری بیشتر منجر می‌شود. پزشکیان مخالف پول‌پاشی است و مکرراً بر اهمیت کار کارشناسی و برنامه‌ریزی بلندمدت و ایجاد زیرساخت‌های پایدار تاکید کرده است.
اما یکی از چالش‌های اصلی در مسیر سازندگی، فساد ریشه‌داری است که در بسیاری از سازمان‌ها و نهادها و افراد ریشه دارد. بسیاری، به جای تلاش برای حل مشکلات مردم، تنها به فکر منافع شخصی و خالی کردن جیب مردم هستند. این مساله، نه‌تنها اعتماد عمومی را از بین می‌برد، بلکه منابع کشور را نیز هدر می‌دهد. دیروز هنگام بازدید از نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» که در حسینیه امام خمینی در بیت رهبری برقرار است، مدیران یکی از غرفه‌ها که برنامه‌ای برای رفع ناترازی‌ها در حوزه انرژی داشت بهم گفت، احتمالاً بارها متوجه بوی گاز علمک‌های مقابل خانه‌ها شده‌ای. تایید کردم. گفت می‌دانستی ضرر و زیان این هدررفت گاز، ۳۳ میلیارد دلار در سال است؟ و اگر فقط این علمک‌ها درست شوند، این مبلغ سالانه ذخیره می‌شود؟ اشاره او در واقع به این هدررفت انرژی بود که بخشی از ناترازی را به وجود آورده است و حالا چنین هدررفت‌هایی در بخش‌های بسیاری در کشور وجود دارد و مدیران با توجه به وقوف آن، عملاً کاری هیچ کاری در گذشته انجام نداده‌اند.
پس برای عبور از فساد، باید از خود مسئولان شروع کرد. لازم است آنها خود را به مردم نزدیک‌تر کرده و با شفافیت عمل کنند. پزشکیان با پوشیدن لباس کارگری، نشان داد که در کنار مردم بودن و همدلی با آنهاست که می‌توان ساخت. مادامی که این فاصله ایجاد شود و رفته‌رفته به دره‌ای تبدیل شود، بسیاری از مدیران به منافع خود فکر می‌کنند و مردم به عبور از مدیرانی که بر سر آنها مستقر شده‌اند. پس پوشیدن آن لباس کارگری و پیام سازندگی به شیوه عملگرایانه‌ای که پزشکیان از خود بروز و نشان داد، به‌ویژه در شرایط تحریم و بحران‌های اقتصادی، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در چنین شرایطی، تنها با همکاری و همدلی می‌توان از مشکلات عبور کرد.
نهایتاً اینکه او نشان داد می‌توان با کنار گذاشتن ریاکاری و تمرکز بر سازندگی واقعی، امید را به مردم بازگرداند. او تنها رئیس‌جمهوری است که تریبون خود را به مخالفان می‌دهد و از آنها دعوت می‌کند به جایگاه بروند و سخن بگویند. کدام رئیس‌جمهور در پس از انقلاب چنین کرده بود؟ عموماً رؤسای‌جمهور پیشین اگر مخالفان خود را بازداشت نمی‌کردند، حتماً آنها را محدود می‌کردند. پزشکیان غیر از دیگران است. غیر از همه آنها. او به دنبال بازگشت امید است. اگر امید بیاید، سازندگی هم می‌آید و این پیام، در شرایط کنونی ایران، بیش از هر زمان دیگری ضروری است. باشد که چنین ادامه یابد.