دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

۷۲ساعت پس از استقرار دونالد ترامپ در کاخ سفید، وی در دو گفت‌وگوی مجزا یک پیام واحد دیپلماتیک را به ایران مخابره کرد. ترامپ در مصاحبه با «فاکس‌نیوز» گفت مطمئن است می‌تواند توافقی را با ایران برقرار کند. ترامپ همچنین در سخنانی در کاخ سفید گفت که امیدوار است بحران هسته‌ای ایران بدون حمله نظامی اسرائیل، حل شود. آکسیوس و فایننشال‌تایمز در دو گزارش نوشتند که رئیس‌جمهور آمریکا تمایل دارد با انتصاب استیو ویتکاف به‌عنوان مسوول پرونده ایران که نقش مهمی در پیشبرد توافق آتش‌بس غزه ایفا کرد، پیش از تشدید فشارها، دیپلماسی را با تهران مورد آزمون قرار دهد. مخابره سیگنال مذاکراتی ترامپ به ایران در حالی است که رئیس جمهور ایران در سفر به خوزستان روی خوش ایران به دیپلماسی را نشان داد. پزشکیان تاکید کرد: رهبر انقلاب در سیاست‌های کلی نظام فرمودند که براساس عزت، مصلحت و حکمت باید با همه ارتباط داشته باشیم به غیر از اسرائیل.
 
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، چند روز بعد از آغازبه‌کار در کاخ سفید، سیگنال‌هایی در رابطه با «پیگیری روند دیپلماسی با تهران» به ایران ارسال کرد. ترامپ در مصاحبه با مجری «فاکس نیوز» گفت مطمئن است می‌تواند توافقی را با ایران برای «اطمینان پیدا کردن از دست نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای» برقرار کند. همزمان فایننشال تایمز و آکسیوس گزارش دادند که ترامپ تمایل دارد با انتصاب استیو ویتکاف - که نقش مهمی در پیشبرد توافق آتش‌بس غزه ایفا کرد - به‌عنوان مسوول پرونده ایران، پیش از تشدید فشارها بر جمهوری اسلامی، دیپلماسی را برای حل‌وفصل اختلافات با تهران مورد آزمون قرار دهد.

به نوشته رسانه آمریکایی «نیویورک پست»، ترامپ از سیگنال فرستادن درباره اینکه آیا از دست زدن به «حملات پیشگیرانه به تاسیسات هسته‌ای ایران» پشتیبانی می‌کند خودداری کرده اما مدعی شد که «ایران نمی‌تواند یک سلاح هسته‌ای داشته باشد».

رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده ادعا کرد در خاتمه دور اول ریاست‌جمهوری‌اش «حدود یک هفته با برقرار کردن توافقی با ایران فاصله داشته» و هنوز معتقد است می‌تواند توافقی را امضا کند که «مطلقا اطمینان حاصل شود ایران به تسلیحات هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند».

ترامپ با تهدید درباره اینکه «هرگز اجازه نمی‌دهم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند» مدعی شد: «راه‌هایی برای اطمینان پیدا کردن مطلق از این مساله وجود دارد اگر که شما یک توافق را برقرار کنید... شما باید ۱۰بار راستی آزمایی کنید.» او در ادامه گفت: «اگر آنها [به سلاح هسته‌ای] دست یابند همه می‌خواهند آن را به دست بیاورند و سپس کل مساله تبدیل به یک فاجعه خواهد شد.» همچنین دونالد ترامپ روز پنج‌شنبه گذشته در سخنانی در کاخ سفید گفت که امیدوار است بحران هسته‌ای ایران بدون آنکه اسرائیل مجبور شود به ایران حمله کند، حل شود.

ترامپ این سخنان را در کاخ سفید بعد از امضای یک رشته فرمان‌های اجرایی به خبرنگاران گفت. خبرنگاران از او پرسیدند آیا از چنین حمله‌ای به تاسیسات اتمی ایران حمایت می‌کند که گفت: «من به این سوال جواب نخواهم داد» و اضافه کرد که به‌زودی در این باره با مقام‌های ارشد دولت صحبت خواهد کرد. رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «امیدوارم ایران دست به معامله بزند و اگر چنین نکند این هم مساله‌ای نخواهد بود.» برخی در اسرائیل بر این تصور بوده‌اند که با بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، کاخ سفید از حمله اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران حمایت خواهد کرد یا حتی شاید خود دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند.

 گزینه دیپلماسی روی میز ترامپ
همزمان با این اظهارنظرهای ترامپ، فایننشال‌تایمز در گزارشی نوشت که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، استیو ویتکاف را به‌عنوان نفر اصلی خود در مورد ایران معرفی کرده است؛ امری که بیانگر آن است ترامپ مایل است گزینه دیپلماسی با تهران را امتحان کند. آکسیوس نیز در گزارشی به نقل از دو مقام آمریکایی و دو منبع آگاه دیگر نوشت انتظار می‌رود پرزیدنت ترامپ مسوولیت دیپلماسی ایران را به استیو ویتکاف واگذار کند. فایننشال‌تایمز در این گزارش توضیح داد که اگر ویتکاف انتخاب شود بیانگر آن است که رئیس‌جمهور آمریکا قبل از اعمال فشار احتمالی بر ایران بر سر برنامه هسته‌ای‌اش، ابتدا به دنبال آزمایش دیپلماسی با این کشور است.

آکسیوس هم در خصوص اهمیت انتخاب ویتکاف نوشت که قصد ترامپ برای دادن پرونده ایران به ویتکاف، با توجه به نقشی که وی در توافق آتش‌بس بین اسرائیل و حماس در غزه بر عهده داشت، نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور می‌خواهد قبل از بررسی گزینه‌های دیگر تلاش کند تا به توافق هسته‌ای جدید با ایران دست یابد.  دونالد ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در آبان‌ماه، ویتکاف را به‌عنوان نماینده خود در امور خاورمیانه معرفی کرد. ویتکاف پیش از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ به خاورمیانه سفر کرد و در دیدار با بنیامین نتانیاهو و رهبران کشورهای عرب منطقه، در برقراری آتش‌بس در جنگ غزه نقش مهمی داشت. استیو ویتکاف یک وکیل و سرمایه‌گذار بزرگ در ساخت‌وساز مسکن در نیویورک است که از افراد نزدیک به دونالد ترامپ به شمار می‌آید.

هرچند انتقال پرونده ایران به حوزه مسوولیت‌ آقای ویتکاف هنوز به طور رسمی اعلام نشده است، اما ناظران می‌گویند چنین اتفاقی نشان خواهد داد که دونالد ترامپ پیش از تشدید فشارها سعی خواهد کرد امکان موفقیت دیپلماسی را محک بزند.

در ادامه گزارش فایننشال‌تایمز که روز جمعه منتشر شد، آمده است اگر گزارش‌ها دقیق باشد، تصمیم ترامپ برای آزمایش دیپلماسی با ایران، تغییر قابل‌توجهی از رویکرد او در قبال ایران در دوران ریاست‌جمهوری خود خواهد بود، رویکردی که با پیگیری آنچه او کمپین

«فشار حداکثری» بر این کشور می‌خواند، تعریف شده بود. در این بیانیه آمده است که نقش جدید ویتکاف بخشی از وظایف گسترده‌تر ترامپ برای «توقف جنگ‌ها» در منطقه خواهد بود. ترامپ در دور اول ریاست‌جمهوری خود، ایالات متحده را از توافق چندجانبه با ایران در سال ۲۰۱۸ خارج کرد و کمپین «فشار حداکثری» را علیه تهران کلید زد. جمهوری اسلامی همواره تاکید کرده بود که برنامه هسته‌ای‌اش برای اهداف غیرنظامی است و براساس این توافق تمام نگرانی‌های بین‌المللی در رابطه با این برنامه را برطرف کرده است.

در آن مقطع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) که مسوولیت نظارت بر تعهدات هسته‌ای ایران را بر عهده داشت، در گزارشی پایبندی کامل ایران به توافق و ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را تایید کرده بود. با این وجود، آمریکا پس از ناکامی در وادار کردن همه طرف‌های دیگر به مذاکره مجدد درباره توافقی که سال‌ها طول کشیده بود و کارساز بود، به طور یکجانبه از توافق خارج شد. یکی از نگرانی‌های اصلی حامیان ترامپ در زمان مبارزات انتخاباتی او برای دور دوم، اجتناب از درگیری‌های خارجی بود.

 نه تایید نه تکذیب
با وجود انتشار گزارش‌هایی درباره معرفی ویتکاف به‌عنوان نماینده ترامپ در امور ایران، اما ترامپ به‌طور علنی این موضوع را هنوز تایید نکرده است. در مراسمی در دفتر بیضی‌شکل از ترامپ پرسیده شد که آیا وی ویتکاف را برای این نقش انتخاب می‌کند و آیا از ویتکاف می‌خواهد که مستقیما با ایرانی‌ها صحبت کند. او ظاهرا به سوال دوم در مورد گفت‌وگوهای مستقیم «نه» گفت، در‌حالی‌که افزود که ویتکاف «مطمئنا کسی است که من از آن استفاده خواهم کرد» و به‌شدت از کار او در مورد غزه تمجید می‌کند. با توجه به نوع پاسخ رئیس‌جمهور آمریکا هنوز نمی‌توان با قطعیت از انتخاب ویتکاف یا کنار گذاشتن او برای این پست صحبت کرد.

به گزارش آکسیوس، ویتکاف دو هفته پیش در مصاحبه‌ای با فاکس‌نیوز گفت که ترامپ می‌خواهد تلاش کند تا با ایران به توافق برسد. این مقام آمریکایی ادامه داد: «رئیس‌جمهور تمام تلاش خود را برای حل دیپلماتیک آن دارد، اگر این امکان وجود داشته باشد. اگر این امکان در دسترس نباشد، جایگزین لزوما گزینه خوبی نیست.» مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در تاریخ ۱۵ژانویه به NBC گفت تهران آمادگی «اصولی» برای مذاکره با آمریکا دارد.

پزشکیان افزود: «مشکلی که ما داریم در گفت‌وگو نیست. این در تعهداتی است که از گفت‌وگو و مذاکره ناشی می‌شود که ما باید به آن متعهد شویم.»

 وضعیت بازی
دیپلمات‌های ارشد فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا ۱۰روز پیش با همتایان ایرانی خود در ژنو دیدار کردند و درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کردند. دیپلمات‌های اروپایی به آکسیوس گفتند ایرانی‌ها در گفت‌وگوها به‌صراحت گفته‌اند که می‌خواهند مذاکرات بر سر یک توافق هسته‌ای جدید را از سر بگیرند که با توافق ۲۰۱۵ که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد متفاوت است. یک دیپلمات اروپایی به آکسیوس گفت ایرانی‌ها از اروپایی‌ها خواسته‌اند که این پیام را به واشنگتن برسانند و تاکید کردند که منتظر طرح یا پیشنهاد آمریکا هستند. این دیپلمات مدعی شد که پاسخ اروپا این بود که این مساله به ایران بستگی دارد که پیشنهادی را روی میز بگذارد که شامل امتیازات بیشتری در مورد موضوع هسته‌ای باشد.

همزمان لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، جزئیاتی از گفت‌وگوهای اخیر ایران و اروپا منتشر کرد و نوشت سه کشور اروپایی E۳ روز دوشنبه در ژنو به ایران اعلام کردند که موشک‌های بالستیک باید بخشی از هرگونه مذاکره آینده ایران با ترامپ باشد. ایران به اروپایی‌ها گفته این اتفاق نخواهد افتاد.

خبرنگار وال استریت ژورنال تاکید کرد: «همچنین ایران به اروپایی‌ها اعلام کرده است که در صورت فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک، نه‌تنها ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد، بلکه ممکن است دکترین یا موضع هسته‌ای ایران نیز تغییر کند.» وی افزود: «از یک منظر، این موضوع تعجب‌آور نیست، اما این اولین باری است که می‌دانم ایران چنین چیزی را مستقیما به مقامات غربی گفته است.» نورمن همچنین گفت: «بااین‌حال، پیام غالب ایران این است که مایل به مذاکره هستند. اما آنها ابتدا می‌خواهند ترامپ یک پیشنهاد ارائه دهد. فکر می‌کنم اگر فرض کنند که این اتفاق خواهد افتاد، ممکن است اشتباه کنند.»

 نگاه ترامپ به ایران
با توجه به انتخاب‌هایی که ترامپ تاکنون داشته، این پرسش مطرح است که رویکرد احتمالی در قبال مساله هسته‌ای ایران چه خواهد بود؟  فایننشال‌تایمز به نقل مقام‌های آمریکایی نوشت، رئوس کلی رویکرد ترامپ در مورد تهران و وظایف ویتکاف انعطاف‌پذیر باقی خواهد ماند. اما برخی از انتصاب‌های اخیر ترامپ در دولت حاکی از این هستند که گروهی ایجاد شده که مذاکره با ایران را بررسی می‌‌کند و به گزینه حمله به تاسیسات اتمی این کشور که اسرائیل آن را پیش می‌برد به دیده تردید نگاه می‌کند. برای مثال مایکل دی‌مینو که از سوی ترامپ مسوول ارشد امور خاورمیانه در وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) شده، مقام سابق سازمان سیا (سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده) است که از خویشتن‌داری در برخورد با تهران حمایت می‌کرد. البریج کالبی، نامزد ترامپ برای معاونت وزیر دفاع در امور سیاست‌گذاری دفاعی، نیز درباره هر گونه اقدام نظامی علیه ایران هشدار داده است.

این در حالی است که برخی دیگر در تیم سیاست خارجی ترامپ، مانند مایک والتز، مشاور امنیت ملی و مارکو روبیو، وزیر خارجه از رویکردی تهاجمی‌تر در رابطه با ایران حمایت می‌کنند. روبیو که منتقد سرسخت چین و حکومت ایران است چند روز پیش در جلسه استماع خود برای تایید صلاحیت گفت، از هر ترتیبی که راه را برای ایجاد امنیت و ثبات در منطقه باز کند، استقبال خواهد کرد. همچنین رئیس‌جمهور ایالات متحده به سیاستمدارانی مانند مایک پمپئو، جان بولتون، برایان هوک و مایکل فلین که دیدگاه‌های بسیار تندروانه‌ای در مورد ایران دارند و در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ دارای پست‌های بالای امنیت ملی و سیاست خارجی بودند، پیشنهادی در کاخ سفید نداده است.