دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 اقدام ابتدایی دولت دوم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، ارتباط چندانی با مسائل سیاست خاورمیانه نداشت. ترامپ در روزهای اول، مجموعه‌ای از دستورات اجرایی را صادر کرد که بر اولویت‌هایی مانند مهاجرت، تغییر سیاست‌های اجتماعی و تغییرات در نحوه عملکرد دولت ایالات متحده متمرکز بود.
 
به گزارش موسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، دراماتیک‌ترین اقدام ترامپ، عفو بیش از ۱۵۰۰ جنایتکار محکوم بود که چهار سال پیش در تلاش برای لغو نتایج انتخابات ۲۰۲۰ که ترامپ شکست خورد، به کنگره آمریکا حمله کردند. این حرکت سیگنالی را به جهان در مورد جهت حرکت آمریکا در موضوعاتی مانند تعهد به حاکمیت قانون و یکپارچگی نظام سیاسی خود و همچنین حمایت از مجریان قانون ارسال کرد.

خیلی زود است که پیش‌بینی کنیم ترامپ چه رویکردی در قبال سیاست آمریکا در موضوع خاورمیانه در پیش خواهد گرفت یا حتی چقدر منطقه را نسبت به سایر موضوعات در دستور کار دوره دوم خود در اولویت قرار می‌دهد. دولت او برخی سیگنال‌های متناقض در مورد کارمندان و اقدامات سیاستی ارسال کرده است که به اندازه کافی درک کلی روشنی از تصویر بزرگ خاورمیانه ارائه نمی‌دهند، اما پیش‌نمایشی از آنچه ممکن است در سه جبهه کلیدی رخ دهد می‌توان ارائه داد.

۱. مسئله اعراب و اسرائیل: ترامپ با نام بردن از چهره‌های کلیدی تیم خاورمیانه در اوایل دوره انتقال پس از انتخاب مجدد خود، ازجمله استیو ویتکاف فرستاده خاورمیانه، مایک هاگبی نامزد وی برای سفارت ایالات متحده در اسرائیل، و مسعد بولس مشاور ارشد در امور عربی و خاورمیانه و برخی دیگر از مقامات نشان داد که این موضوع برایش در اولویت قرار دارد.

ویتکاف در روزهای پایانی دولت قبل از نزدیک با دولت بایدن همکاری کرد تا توافق آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها بین اسرائیل و حماس امضا شود. ویتکاف گفت که به‌عنوان بخشی از یک تیم بازرسی به اسرائیل و غزه سفر خواهد کرد تا مطمئن شود همه‌چیز طبق برنامه پیش می‌رود. زنده نگه داشتن این توافق و انتقال از مرحله اول آن به دو مرحله بعدی کار کوچکی نخواهد بود. ترامپ خود روز دوشنبه هنگام امضای دستورات اجرایی و پاسخ به سوالات خبرنگاران در دفتر بیضی‌شکل نسبت به این مساله بدبینی نشان داد و گفت: «این جنگ ما نیست. جنگ آنهاست. من اعتماد‌به‌نفس ندارم.»

یکی از دستوراتی که ترامپ امضا کرد این بود که تحریم‌های آمریکا علیه گروه‌های شهرک‌نشین افراطی اسرائیلی را که متهم به خشونت علیه فلسطینیان در کرانه باختری بودند، لغو کرد؛ اقدامی که بایدن به اجرا درآورد و به نظر می‌رسید تاثیر چندانی نداشته باشد. در واقع، این گروه‌های شهرک‌نشین به حملات خود علیه فلسطینی‌ها در این هفته ادامه دادند و خطر تشدید تنش در کرانه باختری را به همراه داشتند، جایی که نیروهای اسرائیلی و تشکیلات خودگردان فلسطینی عملیات‌های جدیدی در جریان آرامش ضعیف غزه آغاز کردند.

در تصویر بزرگ‌تر، به نظر می‌رسد رسیدن به آرزوهای ترامپ برای یک توافق گسترده‌تر عادی‌سازی بین عربستان و اسرائیل و دریافت جایزه صلح نوبل بدون ایجاد مسیری معتبر برای راه‌حل دو دولتی بسیار دشوار باشد؛ چیزی که هاگبی آن را بعید می‌داند. بازگشت به خشونت، الحاق کرانه باختری توسط اسرائیل، و عدم وجود مسیر روشن برای راه‌حل دو دولتی، همگی احتمال این را که عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل پیش بروند کمتر خواهد کرد.

۲. ایران و محور مقاومت: در مرحله اولیه انتقال ریاست‌جمهوری، بحث درباره اینکه چه کسی در تیم ترامپ خواهد بود و چه سیگنال‌هایی می‌خواهد ارسال کند، فروکش نکرده است. در سطح کابینه، ترامپ در حال انتصاب گروهی از وفاداران است که غرایز او را اجرا می‌کنند و به دنبال اجتناب از چالش‌ها و اختلاف دیدگاه‌هایی هستند که وی از اولین وزرای دفاع و امور خارجه‌اش در اولین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، جیم متیس و رکس تیلرسون، با آن مواجه بود. در سطح کارکنان، ترامپ برایان هوک را که در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود به‌عنوان نماینده ایالات متحده در امور ایران خدمت می‌کرد و سمتی در هیات‌مدیره مرکز ویلسون، یک اندیشکده با بودجه فدرال در واشنگتن دی سی داشت، برکنار کرد.

یک سیگنال مهم در هفته اول ترامپ این بود که ویتکاف علاوه بر کاری که در مورد اجرای آتش‌بس غزه انجام داده است، به‌عنوان گزینه پیشنهادی دولت آمریکا در مورد ایران نیز عمل کند. اگر درست باشد، این امر تا حدی منطقی به نظر می‌رسد، زیرا برخی از همان شرکای خاورمیانه‌ای که برای باز کردن قفل این توافق آتش‌بس نقش کلیدی داشته‌اند نیز می‌توانند نقش مهمی در شکل‌دهی نحوه برخورد ایالات متحده با چالش‌های ناشی از ایران داشته باشند.

در سطح ارشد، مقامات ارشد ترامپ مانند مایکل والتز، مشاور امنیت ملی و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، همگی مواضع جنگ‌طلبانه را در مورد ایران و برنامه هسته‌ای آن اعلام کرده‌اند و در خصوص انتقال مجدد سیاست «فشار حداکثری» از دوره اول ترامپ صحبت‌های زیادی شد. درعین‌حال، ترامپ افراد دیگری را در تیم امنیت ملی خود که طرفدار رویکرد منفعلانه‌تری نسبت به ایران هستند نامزد یا منصوب کرده است؛ از جمله مایکل دیمینو، منصوب جدید در سطح میانی امور خاورمیانه در وزارت دفاع و البریج کولبی، نامزد رهبری دفتر سیاست پنتاگون. زمان بیشتری لازم است تا تیم ترامپ رویکرد خود را در قبال ایران نشان دهد.

نتیجه این است که ایران بزرگ جلوه می‌کند و چالش‌های متعددی دارد و برخورد با پرونده ایران به شیوه‌ای یکپارچه با مسائل اعراب و اسرائیل معنا پیدا می‌کند؛ به‌ویژه اگر آمریکا خود را برای همکاری نزدیک با شرکای منطقه‌ای آماده کند.

۳. سیاست اقتصادی ترامپ و تاثیر آن بر منطقه: یکی از حوزه‌هایی که برای دولت دوم ترامپ اولویت بالایی دارد، اصلاح روابط اقتصادی آمریکا با قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهانی است. ترامپ سیگنال‌های مختلفی ارسال کرده است، از جمله تصور اعمال تعرفه‌ها بر برخی از نزدیک‌ترین شرکای تجاری آمریکا مانند چین، مکزیک و کانادا در اوایل فوریه. اگر ترامپ همان‌طور که بسیاری انتظار دارند در سیاست اقتصادی جهانی خود به سمت امواج ناشناخته حرکت کند، این می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر روابط آمریکا در خاورمیانه، به‌ویژه با بازیگران اقتصادی بزرگ‌تر مانند عربستان سعودی و ترکیه، اعضای گروه ۲۰ داشته باشد.

کشورها در‌حال‌حاضر خود را برای این دوره جدید عدم اطمینان آماده کرده‌اند و قصد دارند از ترامپ حمایت کنند. در هفته اول، عربستان سعودی برنامه‌هایی را با ترامپ برای سرمایه‌گذاری بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار در ایالات متحده طی چهار سال آینده به اشتراک گذاشت. ترامپ در یک سخنرانی مجازی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس گفت که از عربستان سعودی می‌خواهد که پول بیشتری سرمایه‌گذاری کند و قیمت نفت را کاهش دهد.

این سه موضوع - امور اعراب و اسرائیل، ایران و سیاست اقتصادی جهانی - دستور کار سیاست کلی آمریکا را در ماه‌های آینده شکل خواهند داد و هنوز برای نتیجه‌گیری در مورد اینکه دولت جدید در این جبهه به کجا می‌رود زود است. تعامل بین این سه موضوع، لحن و سطح روابط آمریکا با نزدیک‌ترین شرکای خود را شکل خواهد داد و چارچوبی برای آنچه برای برنامه خاورمیانه آمریکا در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ ممکن و غیرممکن است، ایجاد خواهد کرد.