هم میهن/ در سه، چهار سال اخیر، هرسال ۱۰ درصد به آمار خودکشی افزوده شده؛ روانپزشکان و فعالان حوزه روان، نسبت به روند رو به رشد پایان‌دادن به زندگی در کشور، هشدار می‌دهند. آنها می‌گویند، جهشی در این زمینه رخ داده که آمار ایران را حتی نسبت به کشور‌های دیگر افزایش داده است.

مسئله هم تنها خودکشی نیست؛ آمار اقدام به خودکشی، تفکر خودکشی و توزیع جغرافیایی آن، پیام مهمی به مسئولان می‌دهد: «وضعیت بحرانی است.» زنان‌خانه‌دار، کارگران، دانش‌آموزان و دانشجویان، در صدر فهرست پایان‌دادن به زندگی قرار دارند.اینها بخشی از موضوعاتی بود که روز گذشته در چهاردهمین همایش سلامت روان و رسانه با عنوان «آرزومندی، نابرابری و سلامت روان» عنوان شد.

حمید یعقوبی، روانشناس بالینی و رئیس انجمن پیشگیری از خودکشی ایران درباره وضعیت رو به رشد خودکشی در ایران گفت: «در دنیا از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ میزان خودکشی از ۱۴ درصد به ۹/۵ درصد رسیده، اما در ایران این آمار امسال از ۹/۵ هم بالاتر می‌رود و براساس پیش‌بینی من به ۹/۶ یا ۹/۷ می‌رسد؛ یعنی از میانگین دنیا هم بالاتر. این آمار دو پیام دارد؛ یکی اینکه خودکشی قابل پیشگیری است و دوم اینکه وضعیت ما خلاف دنیاست.»

براساس اعلام یعقوبی، هر خودکشی که رخ می‌دهد؛ باید ۲۰ برابر شود تا بتوان به عدد اقدام به خودکشی رسید مثلاً در کشور که سالانه ۷۲۰ هزار مورد خودکشی رخ می‌دهد، اگر ۲۰ برابر شود، به ۱۵۰ هزار مورد اقدام به خودکشی می‌رسد. برخی هم می‌گویند که اگر همین عدد را ۲۰ برابر کرد، به عددی می‌رسیم که نشان‌دهنده میزان افکار خودکشی است. یعقوبی تاکید کرد که موارد اقدام به خودکشی قبلی، بسیار مهم است که وزارت بهداشت در تلاش است با این افراد در ارتباط باشد؛ یعنی آن ۱۵۰ هزار نفر.

میزان خودکشی‌هایی که منجر به مرگ می‌شوند، نکته دیگری بود که یعقوبی از آن حرف زد؛ براساس اعلام او، این میزان در کل کشور ۱۸/۳۵ درصد است، در ایلام از هر ۱۰ مورد، یک مورد تبدیل به مرگ می‌شود، در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و تهران هم این نرخ زیاد است به‌طوری‌که در تهران از هر ۱۲ اقدام به خودکشی، یک مورد تبدیل به مرگ می‌شود.

اما در استان سمنان از هر ۴۲ مورد، یک مورد تبدیل به مرگ می‌شود. در استان‌های خراسان جنوبی، گلستان، یزد، هرمزگان، قم، لرستان، خراسان رضوی و شمالی، کرمان، البرز، مازندران، اردبیل و آذربایجان غربی، موارد اقدام به خودکشی زیاد است، اما آمار موارد منجر به مرگ، بالا نیست. این روانشناس از درمانگران در استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، تهران و همدان خواست تا وضعیت افرادی را که اقدام به خودکشی کرده‌اند پیگیری کنند و این موضوع را جدی بگیرند.  

زنان‌خانه‌دار در رتبه اول اقدام به خودکشی

به گفته یعقوبی، میزان اقدام به خودکشی را وزارت بهداشت و آمار مرگ‌ها را سازمان پزشکی قانونی اعلام می‌کند. او درباره روش‌های پایان دادن به زندگی هم گفت: «در سال ۱۴۰۱، ۴۸ درصد از طریق دار زدن و ۱۸ درصد از طریق قرص برنج اقدام به خودکشی کرده‌اند. در استان مازندران ۴۸ درصد موارد خودکشی با قرص انجام می‌شود و ۸۳ درصد هم با مسمومیت دارویی. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که دسترسی‌ها را محدود کنید، ما در استان مازندران اگر این قرص‌ها را کنترل کنیم، تعداد زیادی از خودکشی‌ها کم می‌شود.»

رئیس انجمن پیشگیری از خودکشی ایران ادامه داد: «در سال ۱۴۰۱ زنان خانه‌دار، رتبه چهارم مرگ ناشی از خودکشی را داشتند، اما در اقدام با ۳۲/۸ درصد اول بودند، بعد از آنها شاغلان قرار می‌گیرند با ۱۸/۸ درصد و رتبه بعدی به دانش‌آموزان اختصاص پیدا می‌کند با ۱۵/۲ درصد.» میزان جان‌باختگان ناشی از خودکشی در سال ۱۴۰۱، ۶ هزار و ۹۱۸ نفر بودند؛ استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، همدان و چهارمحال و بختیاری، به‌عنوان استان زاگرس‌نشین بالاترین میزان خودکشی را در کشور دارند. بعد از آنها استان‌های گیلان، لرستان، اردبیل، آذربایجان شرقی و... قرار می‌گیرند و استان‌های سمنان، هرمزگان، خراسان‌ها، هرمزگان و... هم کمترین آمار را دارند.

میزان خودکشی در کل کشور ۸/۱ است، اما در ایلام ۱۸/۷، یعنی دو‌ونیم برابر کل کشور. براساس نوع شغل هم در ایران، ۳۲ درصد خودکشی‌ها به طبقه کارگری مربوط می‌شود؛ یعنی حدود یک‌سوم. بعد از آنها دانشجویان و دانش‌آموزان با ۱۹ درصد و در رتبه بعدی خانه‌داران با ۱۱ درصد و مشاغل آزاد با ۱۱ درصد قرار می‌گیرند. ۷۶ درصد خودکشی‌های کشور هم از سوی افراد با تحصیلات پایین رخ می‌دهد. انتظار می‌رفت که تأهل افراد به‌عنوان عامل پیشگیری‌کننده از خودکشی به‌شمار رود، اما شواهد این را نشان نمی‌دهد.  

براساس اعلام این روانشناس، جوانان ۲۵ تا ۳۴ سال بیشترین اقدام به خودکشی را در سال ۱۴۰۰ داشتند، در دنیا ۵۸ درصد خودکشی‌ها مربوط به افراد زیر ۵۰ سال است و ۴۲ درصد هم بالای ۵۰ سال. در ایران، اما ۸۰ درصد خودکشی‌ها برای افراد زیر ۵۰ سال است. یعنی در ایران، خودکشی نیرو‌های مولد و جوانان را از بین می‌برد و نشان‌دهنده ناامیدی در کشور است. احتمالاً این افراد، به آینده امیدواری ندارند.  

خطر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بیش از ۵ ساعت

«آیا رسانه‌های اجتماعی می‌توانند خطر خودکشی را افزایش دهند؟ یا می‌توانند برای پیشگیری از آنها استفاده کرد؟». این سوالی است که یعقوبی مطرح کرد و به عضویت افراد در شبکه‌های اجتماعی و تاثیر این اتفاقات بر آنها پرداخت. او به نظرسنجی موسسه افکارسنجی ایسپا اشاره کرد و گفت که این نظرسنجی از  چهار هزار نفر از طریق مصاحبه حضوری انجام شده که نشان داده، ۸۲ درصد ایرانیان از یکی از پیام‌رسان‌های داخلی یا خارجی استفاده می‌کنند، تعداد کاربران گوشی همراه ۱۷۵ درصد است، ۱۷۳ میلیون نفر به اینترنت دسترسی دارند و ۵۳ درصد کل جمعیت به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند؛ اینستاگرام با ۳۱ میلیون و بعد از آن تلگرام با ۲۴ میلیون، بیشترین کاربران را در ایران دارند.

آمار عضویت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی ۴۸ میلیون نفر اعلام شده است. ۱۸ تا ۲۹ ساله‌ها، ۶۸ درصد کاربران اینستاگرام و ۵۰ درصد از کاربران تلگرام و ۴۲ درصد از کاربران واتساپ هستند. اعلام شده که استفاده بیش از ۵ ساعت از شبکه‌های اجتماعی به‌صورت روزانه، خطر خودکشی را دوبرابر می‌کند. البته حذف کامل آن هم اثرات منفی برای سلامت روان دارد. به گفته یعقوبی، شبکه‌های اجتماعی رسانه‌های تعاملی‌اند، یعنی افراد می‌توانند آنجا نظرات خود را هم بنویسند و دیگران استفاده کنند و به همین دلیل اهمیت دارند.