هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 احمد زیدآبادی| جمعیتی که رسانه‌های لبنانی شمار آنها را «ده‌ها هزار» نفر اعلام کرده‌اند، روز یکشنبه پیکرهای سیدحسن نصرالله، رهبر فقید حزب‌الله و جانشین او سیدهاشم صفی‌الدین را از استودیوم ورزشی کامیل شمعون در حومۀ جنوبی بیروت تا محلی در بین دو جادۀ اصلی منتهی به فرودگاه رفیق حریری تشییع کردند. هیئت‌هایی از ایران و حشدالشعبی عراق و حوثی‌های یمن در این مراسم حضور داشتند.

نبیه بری رئیس جنبش شیعی امل که ریاست پارلمان لبنان را نیز به عهده دارد، به نمایندگی از جوزف عون، رئیس‌جمهور لبنان و شخص خودش در مراسم تشییع شرکت کرد. در بین چهره‌های سیاسی لبنانی حاضر در مراسم، از سلیمان فرنجیه رهبر جنبش مسیحی المرده و متحد حزب‌الله نیز اسم برده شده است. این سطح از حضور مقام‌های دولتی داخلی و خارجی در تشییع پیکر آقای نصرالله حاکی از تغییراتی است که در موقعیت رسمی حزب‌الله در دوران پس از جنگ با اسرائیل پدید آمده است.

مقام‌های دولت آمریکا همین اندازه از حضور رسمی را هم تحمل نکرده‌اند و چهره‌های لبنانی حاضر در مراسم را مورد انتقاد قرار داده‌اند. از نگاه اغلب ناظران، حزب‌الله با تدارک یک «تشییع باشکوه» درصدد برآمده است تا «قدرت مردمی» خود را پس از ازدست‌دادن سران سیاسی و نظامی خود در جنگ با اسرائیل به نمایش بگذارد.

ده‌ها هزار شیعۀ لبنانی از درۀ بقاع و بعلبک و جنوب لبنان خود را به ضاحیۀ بیروت رساندند تا با شرکت در مراسم تشییع سیدحسن نصرالله و جانشین او، به هدف حزب‌الله برای نمایش قدرت خود کمک کنند. بسیاری از این شیعیان هنوز به فقدان آقای نصرالله باور ندارند و آنچه را که در جریان جنگ برای‌شان رخ داده است، غیرقابل پذیرش می‌دانند.

به هر حال، مراسم تشییع جنازۀ رهبران حزب‌الله نشان داد که محبوبیت عمومی این گروه در بین جمعیت شیعۀ لبنان آسیب مورد نظر دشمنان آن را به دنبال نداشته است، اما آیا حفظ این محبوبیت امکانی برای بازگشت حزب‌الله به جایگاه قبلی آن فراهم می‌کند؟

پس از اعلام آتش‌بس بین اسرائیل و حزب‌الله که بر اساس آن، اسرائیل به پایان اشغال بخشی از سرزمین‌های جنوب لبنان و حزب‌الله به عقب‌نشینی تا شمال رودخانۀ لیطانی ملزم شده‌اند، رهبران حزب‌الله هنوز به طور روشن و صریح از استراتژی آینده این گروه پرده برنداشته‌اند. برخی از سخنان شیخ نعیم قاسم رهبر جدید حزب‌الله، از قصد این گروه برای بازسازی نظامی و تداوم نقش آن به‌عنوان یک «سازمان مقاومت» حکایت دارد، حال آنکه نمایندگان حزب‌الله در مجلس لبنان در این باره معمولاً سکوت اختیار کرده‌اند.

این در حالی است که از نگاه اغلب گروه‌های سیاسی لبنان و به‌خصوص جوزف عون رئیس‌جمهور و نواف سلام نخست‌وزیر این کشور، عقب‌نشینی نیروهای حزب‌الله به شمال رود لیطانی به معنای آغازی برای خلع سلاح این گروه و انحصار سلاح در دست دولت است. این نکته‌ای است که علاوه بر عون و سلام، برخی از متحدان سابق حزب‌الله از جمله ولید جنبلاط رهبر دروزی‌ها هم بر آن تأکید دارند. در واقع در مورد ضرورت خلع سلاح حزب‌الله اتفاق نظر گسترده‌ای در درون دولت و گروه‌های لبنانی شکل گرفته است و صدای به نسبت واحدی دربارۀ تبدیل شدن آن به یک حزب کاملاً سیاسی به گوش می‌رسد.

با این حال، در مورد نقش سیاسی حزب‌الله در لبنان نیز اختلاف‌نظرهایی در بین احزاب و مقام‌های رسمی به چشم می‌خورد. سمیر جعجع رهبر گروه «نیروهای لبنانی» و سامی جمیل رهبر حزب کتائب به محدود کردن نقش سیاسی حزب‌الله در آیندۀ نظر دارند؛ حال آنکه جوزف عون در کنار دیگر گروه‌ها، در حال تلاش برای متقاعد کردن حزب‌الله به تبدیل شدن به یک گروه سیاسی با تمام لوازم آن از جمله ایفای نقش لازم در جامعۀ لبنانی هستند.

جوزف عون در همین زمینه سبب مشارکت حزب‌الله و جنبش امل در کابینۀ نواف سلام شد. در واقع پنج عضو کابینۀ لبنان از بین افراد نزدیک به حزب‌الله و امل و با معرفی آنها از سوی این دو گروه، انتخاب شدند که یاسین جابر وزیر دارایی مهمترین آنها به شمار می‌رود. با این حال، این وزراء وابستگی حزبی به جنبش امل و حزب‌الله ندارند و از موقعیت سابق خود در دولت‌های پیشین که به کمک متحدان خود قادر به وتوی مصوبات کابینه بودند، برخوردار نیستند.

حضور افراد نزدیک به حزب‌الله در کابینه، فضای حاکم بر لبنان را تا اندازه‌ای آرامتر کرده است اما دو مشکل همچنان پابرجاست. نخست اینکه حامیان جوان حزب‌الله هنوز با سیاسی شدن تمام‌عیار این گروه کنار نیامده‌اند و گاه در خیابان‌های بیروت دست به تحرکاتی می‌زنند که سبب برخورد ارتش و نیروهای امنیتی و پلیس می‌شود. دوم اینکه روند وقایع در ماه‌های منتهی به پذیرش آتش‌بس به قدری سریع بوده که مقام‌های باقی‌مانده از حزب‌الله ظاهراً هنوز به جمع‌بندی قاطعی دربارۀ موقعیت و استراتژی تازۀ خود نرسیده‌اند.

در عین حال، سقوط غیرمترقبه و ناگهانی دولت بشار اسد در سوریه و مسلط شدن نیرویی مخالف حزب‌الله در آن کشور، وضعیت را بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از قبل کرده است. در این میان به‌رغم اعلام آتش‌بس، سایۀ تهدید نظامی اسرائیل بر حزب‌الله همچنان ادامه دارد؛ به‌طوری‌که ارتش اسرائیل هرازگاهی اهداف این گروه در خاک لبنان را مورد حمله قرار می‌دهد.

جنگنده‌های اسرائیلی حتی همزمان با تشییع پیکر سیدحسن نصرالله در ارتفاع پایین در آسمان بیروت ظاهر شدند و نیز هدفی را در ده کیلومتری محل مراسم تشییع بمباران کردند.  افزون بر این، با آنکه ارتش اسرائیل بر اساس توافقنامۀ آتش‌بس، روستاهای اشغالی جنوب لبنان را با تأخیری توافق‌شده، ترک کرده اما پنج نقطۀ استراتژیک را در نزدیکی مرز در اشغال خود نگه داشته است تا به ادعای خود بر تحرکات نیروهای حزب‌الله و اطمینان از پایبندی آنها به مفاد قطعنامۀ 1701 شورای امنیت سازمان ملل نظارت کند.

حزب‌الله این مسئله را به ضرورت وجود «نیروی مقاومت» در لبنان پیوند داده حال آنکه جوزف عون ضمن مخالفت با اقدام اسرائیل تأکید کرده است که مردم لبنان از جنگ خسته شده‌اند و اختلاف با اسرائیل باید از طریق دیپلماتیک و شکایت به ناظران آمریکایی و فرانسوی حل و فصل شود.

آنچه فعلاً مشخص است این است که پس از دو سال خلأ قدرت در لبنان، دولتی در این کشور به قدرت رسیده است که قاطعانه خواهان سیطرۀ حاکمیت خود بر تمامی خاک لبنان و انحصار سلاح در دست ارتش است و این بدان معناست که علاوه بر طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، دولت حاکم بر لبنان نیز گزینۀ بازسازی نظامی حزب‌الله و یا حفظ سلاح‌های آن در شمال رود لیطانی را از روی میز برداشته است.