دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مشاهده عملکرد دونالد ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری او، به‌ویژه سیاست‌هایش در ارتباط با منطقه خاورمیانه، همان‌قدر گیج‌کننده و گمراه‌کننده است که باید از ایالات متحده انتظار داشت.
 
موسسه اماراتی خاورمیانه مستقر در واشنگتن دی سی در این خصوص می‌نویسد: در فلسطین، مصر و اردن، نگرانی مبرم از طرح شوکه‌کننده ترامپ برای به دست ‌گرفتن کنترل نوار غزه، جابه‌جایی جمعیت آن و بازسازی آن به‌عنوان یک منطقه ساحلی مدرن متمرکز است. در اسرائیل، جناح راست از هدیه ترامپ بسیار خشنود است، اما نمی‌داند او برای کرانه باختری چه برنامه‌ای دارد. در پادشاهی‌های عربی خلیج‌فارس، رهبران این کشورها، عموما از انتخاب مجدد ترامپ خشنود هستند، اما از بی‌پروایی طرح او برای غزه و همچنین تاثیر بالقوه سیاست‌های او بر حوزه انرژی در کنار تهدید اعمال تعرفه بر اقتصاد کشورهایشان نگران هستند.

برای شروع، در منطقه خاورمیانه، بسیاری از کشورها از اینکه شاهد شکست هریس و خروج جو بایدن از کاخ سفید بودند به‌نظر خشنود می‌آیند. پس از حملات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، افکار عمومی عرب به دلیل حمایت آمریکا از جنگ ویرانگر اسرائیل در غزه، نسبت به دولت بایدن خشمگین بودند. رهبران کلیدی خلیج‌فارس هیچگاه کاملا بر حس تحقیر و زبون‌پنداری اولیه خود نسبت به بایدن فائق نیامده بودند، حتی اگر او در اواسط دولت خود، رویه خود را تغییر داد. اما در اسرائیل، نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو و اکثر مردم اسرائیل از حمایت گرم بایدن استقبال کردند، هرچند که دولت اسرائیل با واشنگتن بر سر سیاست‌های آن در غزه، لبنان و کرانه باختری اختلاف‌نظر داشت و از موضع هریس در مورد مسائل فلسطین و حمایت از اسرائیل قدردانی نکردند.

بااین‌حال حتی پیش از روی کار آمدن ترامپ، تحولات منطقه، تحت‌تاثیر احتمال پیروزی او در انتخابات قرار گرفته بود. به نظر می‌رسد اصرار او برای پایان‌دادن به جنگ‌ها، در جهت تحت‌فشار قراردادن نتانیاهو برای پذیرش توافق‌های آتش‌بس در لبنان (در ماه نوامبر) و غزه (روزهای قبل از تحلیف) تاثیرگذار بود. علاوه بر پایان ‌دادن به جنگ‌ها، مبارزات انتخاباتی ترامپ بر حمایت از اسرائیل، دستیابی به یک توافق تاریخی سه‌جانبه آمریکا، عربستان و اسرائیل و ازسرگیری «فشار حداکثری» بر ایران متمرکز بود. کارزار انتخاباتی او همچنین وعده داده بود حضور و دخالت آمریکا در منطقه خاورمیانه کاهش یابد. 

در این میان، به نظر می‌رسد اظهارات غافلگیرکننده ترامپ درباره غزه در چهارم فوریه در جریان سفر نخست‌وزیر اسرائیل به واشنگتن نسبت به شعارها و وعده‌های انتخاباتی او کاملا متفاوت بود. نتانیاهو و جناح راست اسرائیل با اشتیاق از اظهارات او استقبال کردند، درحالی‌که پایتخت‌های عربی، از جمله قاهره، عمان و ریاض، بلافاصله و قاطعانه آن را رد کردند.  ترامپ که همیشه به‌خاطر بیان اظهارات و تصمیمات شوکه‌کننده شهرت دارد، در جریان نشست مطبوعاتی خود با نتانیاهو یک تیزر منتشر کرد مبنی بر اینکه به‌زودی درباره کرانه باختری هم اظهاراتی بیان خواهد کرد. او به این تردید دامن زده است که آیا درمورد اراضی اشغالی مواضع تندی اتخاذ خواهد کرد یا مشابه مواضع خود درباره غزه، از مسیر دیگری از جمله ترغیب سازش میان اسرائیل و فلسطینیان که منجر به عادی‌سازی روابط عربستان - اسرائیل و امضای توافق سه‌جانبه میان آمریکا، عربستان سعودی و اسرائیل شود بهره خواهد برد.

 یکی دیگر از عوامل عدم قطعیت که نگرانی عمده عربستان سعودی و دیگر پایتخت‌های خلیج‌فارس را نیز به همراه دارد، سیاست ترامپ در قبال ایران است. اصرار به حمله به ایران، احتمالا یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی نتانیاهو در دیدار هفته گذشته با ترامپ بود و درحالی‌که ترامپ در مورد ایران اظهارات تندی را بیان کرد و یادداشتی مبنی بر ازسرگیری سیاست فشار حداکثری امضا کرد، اما هم‌زمان اعلام کرد از این اقدام رضایت ندارد و توافق با ایران را به حمایت از حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای این کشور ترجیح می‌دهد.  چشم‌انداز مذاکره ایران با آمریکا احتمالا خبر خوشایندی در اسرائیل نیست، اما موجب می‌شود پایتخت‌های عربی حوزه خلیج‌فارس که طی سال‌های اخیر روابط خود را با تهران عادی کرده‌اند، یک ‌نفس راحت بکشند. 

در واقع، نتانیاهو ممکن است نسبت به روابط آشکار خود با دولت جدید ترامپ کاملا محتاط باشد. او به واشنگتن رفت تا حمایت آمریکا برای حمله اسرائیل به ایران را جلب کند. در عوض، ترامپ گفت گفت‌وگو را به اقدام نظامی ترجیح می‌دهد. نتانیاهو ممکن است از سیاست جدید ترامپ درباره غزه خرسند باشد، اما همچنین می‌داند که با تصورات دیگری به دی سی رفت؛ اما مجبور شد بدون آنها به خانه بازگردد. حالا موضوع غزه زیر نظر ترامپ است. ترامپ با ادعای تصاحب غزه برای ایالات متحده - و حتی در دیدارش با ملک عبدالله، پادشاه اردن گفت «ما آن منطقه را در اختیار خود می‌گیریم» - اکنون کارت غزه را در اختیار دارد و مذاکرات آینده بر سر این منطقه تا حد زیادی از طریق او انجام خواهد شد. نتانیاهو که در مورد ایران طرد شده و از تصمیم‌گیری درباره آینده غزه محروم شده است، ممکن است نگران باشد که رویکرد ترامپ حتی سیاست‌های او در کرانه باختری را هم با مانع مواجه کند. نخست‌وزیر اسرائیل ممکن است آرزوی بازگشت به روزهایی را کند که می‌توانست بایدن را ملزم کند هریک از سیاست‌های موردنظر او را تایید کند. اما در واقعیت، امروز این ترامپ است که فرمان هدایت صحنه را به دست دارد و نتانیاهو چاره‌ای ندارد جز اینکه در کنار او بایستد و به نشانه تایید سرخود را تکان دهد.  

در این میان بر کسی پوشیده نیست که اکثر رهبران کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، مشتاقانه منتظر تعامل مجدد با ترامپ پس از چهار سال ریاست‌جمهوری بایدن بودند. اما با کنارگذاشتن مسائل اسرائیل - فلسطین و ایران، نگرانی‌های واقعی در مورد اینکه سیاست‌های انرژی و تعرفه‌های ترامپ چه تاثیری بر اقتصادهای این کشورها خواهد داشت و چگونه رئیس‌جمهور با آنها برخورد خواهد کرد، در زمانی که دوستان و متحدان نزدیک مانند کانادا و دانمارک با رفتارهای خشن مواجه شده‌اند، وجود دارد و درحالی‌که رویکرد معاملاتی و تجاری ترامپ نسبت به سیاست موردپسند کشورهای عربی است - آنها نیز می‌خواهند روابط تجاری خود را حفظ کنند، زیرا برای بسیاری از پروژه‌های راهبردی، سرمایه‌گذاری و تجاری خود به آمریکا نیاز دارند و به چین، روسیه و سایر بازیگران بین‌المللی در سایر بخش‌ها نگاه می‌کنند. بااین‌حال برخی نگرانی‌ها وجود دارد که رویکرد غیرقابل‌پیش‌بینی و درهم‌گسیخته ترامپ به سیاست، ممکن است به سمت پیگیری و اولویت‌دادن به پیشنهاد خطرناک و غیرمنطقی تصرف غزه متمایل شود.