ایران/متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

رضا عدالتی پور| ولی نصر، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تافتس و عضو شورای روابط خارجی آمریکا و از مشاوران سیاست در کابینه اوباما و الیوت آبرامز، دیپلمات و سیاستمدار آمریکایی که در دولت‌های رونالد ریگان، جرج دابلیو بوش و دونالد ترامپ به عنوان مشاور سیاست خارجی فعالیت کرده است در گفت‌و‌گویی در برنامه تلویزیونی که توسط کریستین امانپور در سی‌ان‌ان اجرا شد، درباره چشم‌انداز رابطه ایران و آمریکا در دولت دوم ترامپ بحث کردند. در این برنامه ولی نصر کاخ سفید را به دلیل «پایه‌گذاری رویکردی برای مذاکره در جهت آتش‌بس هسته‌ای» تحسین می‌کند؛ در حالی که الیوت آبرامز از دولت ترامپ می‌خواهد «اقداماتی انجام دهد که نشان دهد او در مورد جنبه نظامی کاملاً جدی است.»

امانپور در ابتدا گفت‌و‌گو را با این نکته آغاز می‌کند که دو مقام سابق وزارت خارجه آمریکا یعنی ولی نصر و الیوت آبرامز که در دولت رؤسای‌جمهوری دموکرات و جمهوری‌خواه در موضوع ایران خدمت کرده‌اند به سؤالات پاسخ خواهند داد. او مصاحبه را با این سؤال از آبرامز آغاز می‌کند و می‌پرسد، با توجه به سابقه کارتان در دولت قبلی، فکر می‌کنید چه خبر است؟ رویکرد دولت ترامپ درباره ایران با توجه به امضای برخی اسناد علیه ایران چیست؟

ایران با قدرت وارد مذاکره می‌شود
آبرامز در پاسخ به این پرسش تصریح کرد:‌ «به نظر من این همان ترامپ واقعی است. او معتقد است ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد و مایل به مذاکره با ایران است. این همان چیزی است که او در دوره قبل نیز عنوان می‌کرد. هدف از کمپین فشار حداکثری، تغییر رژیم نبود بلکه دستیابی به معامله‌ای بهتر از توافق اوباما در سال 2015 بود؛ توافقی که مدت طولانی‌تری دوام داشته و شامل موارد بیشتری باشد. او معتقد است که می‌توان از طریق فشار یا مذاکره با ایران به توافق دست یافت.»
امانپور در ادامه، با توجه به پاسخ آبرامز، نظر ولی نصر را درباره دیدگاه دولت دوم ترامپ به ایران جویا شد و این اظهارنظر ترامپ را مطرح کرد که برخی مقامات ایران مخالف دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای هستند. نصر در پاسخ به این موضوع اظهار کرد: «نخست آنکه ترامپ در مورد ایران یک دستور اجرایی امضا نکرده، بلکه یک یادداشت امضا کرده که اندکی متفاوت است. لحن آن کاملاً تند بود. به نظر من، او نکاتی را بیان کرد که تعجب‌آور بودند. یکی از آنها اصرار بر این بود که ایران ضعیف نیست، بلکه قوی است، که برخلاف روایت رایج است. اما همان‌طور که الیوت نیز اشاره کرد، او فضای زیادی را برای این سخن باقی گذاشت که به نظر من آنها بزودی سلاح هسته‌ای نخواهند داشت، ممکن است آن را نخواهند، بنابراین نیازی به بمباران آنها و تغییر رژیم ندارم؛ می‌خواهم با آنها مذاکره کنم. من با الیوت موافقم که مذاکره‌ای در کار خواهد بود. موضع‌گیری‌های زیادی قبل از مذاکره در حال انجام است. ایرانی‌ها به یادداشتی که رئیس‌جمهوری ترامپ امضا کرد، با خشم واکنش نشان داده‌اند، اما به نظر می‌رسد دلیل اصلی این واکنش این است که مقامات عالی ایران می‌خواهند به مردم خود اطمینان دهند که ایران ضعیف نیست. آنها نمی‌خواهند که مردم ایران تصور کنند ایران در حالت ضعف به میز مذاکره می‌آید، بلکه ایران با اعتماد به نفس و با سر بالا به مذاکرات خواهد آمد. در عین حال به نظر می‌رسد رئیس‌جمهوری ترامپ اساساً یک رویکرد مذاکره‌ای برای دستیابی به نوعی آتش‌بس هسته‌ای با ایران پایه‌گذاری کرده است.
امانپور در ادامه به پاسخ سید عباس عراقچی درباره اظهارنظر ترامپ برای پیگیری فشار حداکثری پرداخت و گفت: «براساس نظر وزیر امور خارجه ایران «فشار حداکثری یک آزمایش شکست‌خورده است و امتحان دوباره آن منجر به یک شکست دیگر خواهد شد.» در حالی که ترامپ گفته است «اگر مسأله اصلی این است که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، این قابل‌دستیابی است و هیچ مشکلی وجود ندارد.» امانپور با جمع‌بندی این دو دیدگاه نتیجه می‌گیرد که طرفین همچنان تمایل خود را برای دستیابی به توافق نشان می‌دهند.
امانپور همچنین با طرح پرسشی از الیوت آبرامز، با توجه به رویکرد سخت‌گیرانه ترامپ در قبال ایران، پرسید که آیا او به اشتباهات خود در خروج از برجام و اعمال فشار حداکثری پی برده است؟ و آیا کماکان به دنبال دستیابی به «معامله بهتری» است یا صرفاً قصد دارد یک «معامله ترامپی» را به سرانجام برساند؟
در پاسخ به پرسش کریستین امانپور، الیوت آبرامز تصریح کرد که دونالد ترامپ باید به دنبال دستیابی به «معامله بهتری» باشد. آبرامز با اشاره به اینکه کمپین فشار حداکثری تنها به مدت دو سال به طول انجامید (از سال 2019 تا 2020)، مدعی شد که این سیاست در نهایت تأثیر قابل توجهی بر ایران داشته است و ذخایر ارزی قابل دسترس این کشور را به 4میلیارد دلار کاهش داده بود. وی در ادامه افزود، این میزان اکنون مجدداً به حدود 50 یا 60 میلیارد دلار افزایش یافته است. آبرامز مشکل اصلی را نه در خود توافق هسته‌ای، بلکه در مطالبات فراتر آن از سوی ترامپ دانست. به گفته او، ترامپ خواستار توقف ارسال محموله‌های تسلیحاتی به حزب‌الله و یمنی‌ها، خروج نیروهای شبه‌نظامی شیعه از عراق و پایان دادن به جنگ‌های نیابتی است. آبرامز در پایان اظهار کرد که مشخص نیست آیا ایران تمایلی به پذیرش این خواسته‌ها دارد یا خیر.

پایان ماه‌عسل ترامپ با اعراب
امانپور با استناد به دیدگاه آبرامز از نصر پرسید، نظر او در این‌باره چیست و با توجه به تحولات منطقه اهرم مذاکره برای ایران کجاست؟
نصر در پاسخ اظهار کرد که تا حدی، ایران اهرم مذاکره خود را در اقدامات رئیس‌جمهوری ترامپ در قبال سایر نقاط خاورمیانه و همچنین اقدامات تنش زای ترامپ در کشورهای عربی خاورمیانه متمرکز کرده است و این «ماه عسل» با دولت او دوام نخواهد داشت. وی به طور خاص به فشارهای موجود بر جهان عرب و گفت‌و‌گوها درباره تصرف غزه اشاره کرد و گفت که ایران مسأله خود با آمریکا را به تنهایی و جدا از سایر تحولات خاورمیانه نمی‌بیند. با این حال، نصر معتقد بود که این موضوع بستگی به نوع مذاکره و نوع معامله‌ای دارد که صورت می‌گیرد. او توضیح داد، اگر قرار باشد یک معامله بزرگ (مانند برجام) انجام شود که مذاکره بر سر آن زمان زیادی به طول می‌انجامد، این یک سناریو است.

توافقی شبیه توافق عمان در دولت بایدن در دسترس است
اما اگر قرار باشد یک معامله سریع‌تر صورت گیرد که در آن ایران یک‌سری موارد را بپذیرد و در عوض بتواند نفت بیشتری به فروش برساند و تحریم‌هایش تا حدی لغو شود، چیزی شبیه به اتفاقی که پیش از 7 اکتبر در عمان بین دولت بایدن و ایران رخ داد، در این صورت، این روند می‌تواند بسیار سریع‌تر آشکار شود و در ادامه، زمینه برای یک مذاکره طولانی‌تر فراهم شود.
امانپور در ادامه برنامه با اشاره به اظهارات قبلی آبرامز و صحبت‌های ترامپ درباره اسرائیل، پرسید که آیا آمریکا باید از هم‌اکنون خود را برای نوعی حمله به ایران آماده کند؟ آبرامز در پاسخ با تأیید این موضوع، تصریح کرد که ترامپ در صورت تمایل به این کار، باید به هر دو بخش این اظهارات جامه‌عمل بپوشاند. وی همچنین با تأکید بر اهمیت آمادگی نظامی و برنامه‌ریزی مشترک، خاطرنشان کرد که تمرینات انجام شده با اسرائیل در زمان دولت بایدن، به‌وضوح نشان‌دهنده آمادگی برای حمله به ایران بوده است. آبرامز با اشاره به نکته ولی نصر درباره تقویم، بر اهمیت احیای سریع تحریم‌ها (Snapback) تأکید کرد و گفت، توانایی بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل که انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها قادر به انجام آن هستند، در ماه اکتبر از بین خواهد رفت. وی با بیان اینکه این امر نیازمند یک پروسه زمانبر است، اظهار کرد، این روند باید تا تابستان آغاز شود. به این ترتیب، تنها حدود 6 ماه فرصت باقی است تا یک مذاکره جدی به نتیجه برسد، یا تحریم‌ها احیا شوند. آبرامز در پایان تأکید کرد‌، در طول این شش ماه، ترامپ باید اقداماتی را انجام دهد که نشان‌دهنده جدیت کامل او در خصوص گزینه نظامی باشد، در صورتی که ایران از برنامه تسلیحات هسته‌ای خود دست برندارد.

توافق کوتاه‌مدت مبنای مذاکرات بلندمدت
نصر در پاسخ به این پرسش مشابه گفت: «خب، فکر می‌کنم الیوت درست می‌گوید که تاریخ اسنپ‌بک یک فشار بر آنها است، اما ما همچنین باید به یاد داشته باشیم آخرین باری که آنها آن توافق آتش‌بس در عمان را با دولت بایدن داشتند، ایالات متحده ماشه را در سازمان ملل نکشید، در حالی که می‌توانست این کار را بکند. بنابراین، به همین دلیل است که من فکر می‌کنم یک توافق کوتاه‌مدت به عنوان یک مبنا برای مذاکره بسیار طولانی‌تر وجود خواهد داشت. اما درباره حمله نظامی به ایران شما می‌دانید، محدودیت‌هایی در اینجا از نظر کاری که ایالات متحده می‌تواند انجام دهد وجود دارد و حمله به ایران صلح را در خلیج فارس پایان می‌دهد، قیمت‌های انرژی جهانی را به خطر می‌اندازد، می‌تواند عربستان سعودی و پیشرفت اقتصادی ایالات متحده را به خطر بیندازد و سپس ایالات متحده را مجبور می‌کند که فراتر از بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران برود و به یک رویارویی نظامی بسیار بزرگ‌تر با ایران برسد. نمی‌گویم که لزوماً ایران از نظر نظامی به یک حمله اسرائیلی-آمریکایی به سایت‌های هسته‌ای خود پاسخ می‌دهد، اما می‌تواند این کار را انجام دهد و بنابراین... من فکر می‌کنم آنها محاسبه می‌کنند که شما یک رئیس‌جمهوری دارید که جنگ را دوست ندارد، نمی‌خواهد به جنگ برود. »

پایان مذاکره هنوز فرا نرسیده است
ولی نصر گفت ترامپ می‌تواند جنگی را شروع کند اما نمی‌تواند آن را متوقف کند و بنابراین به نوعی فکر نمی‌کنم این برای دولت ترامپ به این سادگی باشد که سیگنال دهد که یا شما به میز مذاکره بیایید یا ما به شما حمله خواهیم کرد. اما با این حال، من فکر می‌کنم ایران می‌خواهد صحبت کند. فکر نمی‌کنم هیچ‌کدام از آنچه رئیس‌جمهوری ترامپ امضا کرد یا آنچه مقامات ایرانی گفتند، لزوماً این واقعیت را پنهان کند که ما قرار است در مذاکره به پایان برسیم.
روشی که ترامپ درباره خاورمیانه و کوچ اجباری مردم غزه در پیش گرفته و بار آن بر دوش مصر و اردن و برخی کشورهای عربی است سبب خواهد شد تا منطقه به سمت هرج و مرج بسیار بزرگ‌تری پیش برود. موضوعی که ایرانی‌ها نیز به آن توجه دارند. ایالات متحده هرچه بیشتر بی‌ثباتی در جهان عرب ایجاد ‌کند، ظرفیت کمتری برای تهدید نظامی ایران یا فکر کردن به اقدام نظامی خواهد داشت و هر تلاشی برای فشار آوردن به ایران کمتر خواهد شد و بنابراین ایرانی‌ها یک سیاست منسجم از سوی ایالات متحده را نمی‌بینند که در واقع آنها را در منطقه منزوی کند و باعث شود ایران تنها مشکل منطقه باشد. در واقع برای اعراب امروز، ایران مشکل نیست. ایران بزرگ‌ترین تهدید برای امنیت آنها نیست و به بسیاری از جهات این توضیح می‌دهد که چرا آنها با ایران ارتباط برقرار می‌کنند، همان‌طور که با چالش‌های بزرگ‌تری در غزه و در سوریه روبه‌رو هستند. بنابراین، روش فکر کردن درباره ایران در دولت ترامپ  با پارامترهایی مثل انزوای ایران در سال 2018 و 2020 متفاوت است چنانکه اعراب و روند تحولات منطقه نیز با چنین خواسته ای همراهی نمی کنند و ایران روی این موضوع حساب کرده است.