«همسر رئیس جمهور مبتکر و محور کنگره بین‌المللی زنان تاثیرگذار بودند. برخی از مهمانان خارجی ما به همسر رئیس جمهور بانوی اول می‌گفتند. خانم علم‌الهدی پاسخ می‌دادند که من بانوی اول نیستم.» این جملاتی است که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در اوایل بهمن ماه درباره جملیه علم الهدی، همسر ابراهیم رئیسی بیان کرد.

مفهوم بانوی اول، اساسا یک مفهوم آمریکایی است که به همسران رئیس جمهوران این کشور اطلاق می‌شود. عنوانی که در ایران وجود ندارد چرا که مطابق اصل ۱۱۳ قانون اساسی «رئیس جمهوری عالی‌ترین مقام رسمی پس از مقام رهبری» توصیف شده است. با این حال، تا کنون عکسی از همسر رهبر انقلاب در رسانه ها منتشر نشده و حضور عمومی نداشتند.

اما، برخلاف آن که عنوان بانوی اول به همسران رئیس جمهوران ایران اطلاق نمی شود برخی از آنان در فضای سیاسی و رسانه ای ایران نام آشناتر هستند و در دوران ریاست جمهوری همسرانشان توجهات زیادی را به خود جلب کردند که در این گزارش به آن می پردازیم.

عفت مرعشی؛ از نامه به رهبری تا آشتی دهنده ایران و عربستان

عفت مرعشی در سال ۱۳۱۴ در خانواده‌ حجت‌الاسلام سید محمد صادق مرعشی به دنیا آمد. او که عضوی از فامیل بزرگ خانواده مرعشی و از نوادگان آیت‌الله سیدکاظم طباطبایی است، در سال ۱۳۳۷ با مهریه «مقداری باغ پسته» به همراه «آب» با علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی ازدواج کرد.

عفت مرعشی را می توان از بین همسران روسای جمهور بعد از انقلاب، خبرسازترین و سیاسی‌ترین فرد در سال‌های اخیر دانست. او در کتاب خاطراتش که با عنوان «پا به پای سرو» از سوی دفتر نشر معارف انقلاب منتشر شده خود را این گونه معرفی می‌کند: «من، عفت مرعشی، همسر عالم مجاهد، روحانی وارسته، سیاستمدار نامی ایران زمین، تربیت‌یافته مکتب اهل بیت (ع)، انسان شریف و بزگوار حضرت آیت‌الله آشیخ اکبرهاشمی رفسنجانی هستم.»

عفت، همسری است که هاشمی حفظ جانش را به نحوی مدیون اوست؛ چنان‌که در شب ‌۴ خرداد ۱۳۵۸ در حالی که دو نفر از اعضای گروهک فرقان تلاش می‌کردند هاشمی را به رگبار گلوله ببندند مانع از کار آنها شد و جان شوهرش را از مرگ حتمی نجات داد.

از اقدامات سیاسی عفت مرعشی می توان به ماجرای آشتی دادن ایران و عربستان در زمان هاشمی رفسنجانی اشاره کرد. عفت در سال ۹۳ در مصاحبه با اشاره به دیدارش با همسر ملک عبدالله در مکه گفت: «تقریباً من روابط ایران و عربستان را درست کردم. اولین دفعه‌ای که من رفتم مکه، خانم ملک عبدالله میهمانی داد و یک عده را دعوت کرد و جلسه گذاشت. آنها از من خواستند که میهمانی را بپذیرم و من هم پذیرفتم. وقتی پذیرفتم روابط برقرار شد.»

همچنین سخنان وی بعد از رای دادن در حسینیه جماران در انتخابات ریاست‌جمهوری دهم در سال ۸۸ بود هم جنجالی شد که عده‌ای از اصول‌گرایان سخنان وی در مورد نتایج انتخابات را تحریک‌آمیز عنوان کردند.

در پی زندانی شدن فائزه هاشمی در جریانات اعتراضات پاییز ۱۴۰۱، او در نامه ای خطاب به رهبر انقلاب نوشت: « از آیت‌الله خامنه‌ای می‌خواهم نه به‌عنوان رهبری، بلکه به‌عنوان کسی که از ۶۰ سال پیش با او همزیستی و همکاری در مبارزه داشته‌ایم که از بدرفتاری با زندانیان پرهیز شود. به چه دلیل فائزه نباید بیش از یک‌ماه باخانواده خود ملاقات داشته باشد. هنوز حتی اجازه داشتن وکیل را به او نداده‌اند.»

زهره صادقی همسر سیدمحمد خاتمی

زهره صادقی، خواهر زاده امام موسی صدر رهبر لیبرال‌منش شیعیان لبنان است که در سال ۱۳۵۳ با سیدمحمد خاتمی ازدواج کرد. ازدواجی که خاتمی در مورد آن گفته است: « در سال ۱۳۵۳ با خانواده‌های معتبر و ریشه‌دار صدر و صادقی پیوند خوردم و از نعمت‌های بزرگ این خانواده به این کوچک‌، ازدواج با زنی با فضیلت‌، صبور و مهربان از خانواده‌ مهم صدر و صادقی است.»

زهره صادقی اگرچه در خانواده‌ای فرهنگی و سیاسی بزرگ شده، اما هیچ وقت به صورت جدی وارد فعالیت‌های سیاسی نشده و ترجیح داده بیشتر در کارهای اجتماعی و امور خیریه مشارکت داشته باشد.

او در زمان ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی به اقتضای جایگاهی که داشت در برخی از سفرها همسرش را همراهی می‌کرد. او در سال ۸۷ در جریان حملات رژیم صهیونیستی به غزه در پاسخ به نامه‌ همسر امیر وقت قطر خواستار فراخوان دولت‌ها و ملت‌ها برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین شد.

نگاه متفاوت همسر احمدی نژاد به زنان

اعظم‌ و محمود در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۵۹ دو سال بعد از انقلاب با یکدیگر ازدواج کردند. اعظم السادات فراحی هم مانند دیگر همتایان سابق و اسبق خود تعامل چندانی با رسانه‌ها نداشت؛ گرچه طی هشت سال دولت نهم و دهم در بسیاری از سفرهای داخلی و خارجی همراه با همسرش حضور داشت و در جریان سفرهای استانی از برخی از موسسات خیریه و بهزیستی نیز بازدید می‌کرد.

او در جریان حملات اسرائیل به غزه در سال ۱۳۸۷ نامه‌ای به «سوزان مبارک» همسر حسنی مبارک، دیکتاتور سابق مصر در ارتباط با اهمیت رفع حصر غزه ، تلاش در راستای کمک به مردم فلسطین و بازکردن گذرگاه رفح جهت جلوگیری از وقوع یک فاجعه‌ انسانی نوشت؛ نامه‌ای که در سایت ریاست جمهوری در ۲۹ دی ماه منتشر شد.

در بحبوحه انتخابات ۸۸، همراهی زهرا رهنورد با میرحسین موسوی در جریان انتخابات ۸۸ باعث شد اعظم‌ فراحی هم در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دهم فعال ظاهر شد و در برخی از برنامه‌های تبلیغاتی احمدی‌نژاد شرکت کرد؛ موضوعی که در جریان انتخاب ریاست‌جمهوری نهم سابقه نداشت.

اعظم فراحی در سال ۹۱ به همراه مرضیه دستجردی، وزیر بهداشت وقت، از سوی خبرگزاری (وفا) به عنوان یکی از ۱۰ زن خبرساز کشور در سال ۹۰ معرفی شد.

حمایت سرلشکر فیروزآبادی از همسر روحانی

کمترین اطلاعات درباره همسر یک رئیس جمهور در ایران از آن خانم صاحبه عربی همسر حسن روحانی است و مشخص نشد به خاطر روحیات خاص روحانی است یا همسر او تمایلی به شناخته شدن نداشته است. امتناع همسر روحانی از حضور در مقابل دوربین به‌گونه‌ای بود که از برنامه‌ تلویزیونی «خانواده‌های کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری» که قرار بود در سال ۹۲ برای اولین بار از شبکه دو سیما پخش شود استقبال نکرد.

با این حال، خبرگزاری فارس یک بار خبری با عنوان «ضیافت همسر رئیس جمهوری برای زنان در کاخ سعدآباد» منتشر کرد که بعد به خاطر تکذیب نوع روایت‌ها حذف شد. اما، این خبر با موجی از واکنش اصولگرایان همراه شد و کار به جایی رسید که سردار سرلشگر فیروزآبادی، در مقام رئیس ستاد کل نیروهای مسلح وقت به خبرگزاری منتسب به نهاد های نظامی هشدار داد رویه خود را اصلاح کنند وگرنه با آنها برخورد می‌ شود.

جمیله علم الهدی متفاوت تر از بقیه زنان رئیس جمهور

در میان همسران روسای جمهور ایران، جمیله علم الهدی، دختر امام جمعه مشهد بیش از همه خبرساز بوده است. او دارای مدرک دانشگاهی دکتری علوم انسانی و قرآنی است و به عنوان کارشناس فلسفه امور تربیتی از دانشگاه شهید بهشتی فارغ‌لتحصیل شده و در این دانشگاه تدریس می‌ کند.

در سالی که گذشت حواشی زیادی برای او ایجاد شد، مانند سخنرانی اش در همایش «گفتمان دولت سیزدهم: عدالت و معنویت»، که با اشاره به کتاب «شدنِ» میشل اوباما، همسر رئیس جمهور پیشین آمریکا بیان کرد:« چند روز پیش کتابی مربوط به همسر رئیس جمهور آمریکا را به من دادند که در ایران ۳۷ بار ترجمه شده و هر بار با تیراژ بالا منتشر شده است. عنوان کتاب میشل رویای دختر آمریکایی است. از من خواستند مشابه این کتاب را بنویسم. کتاب را خواندم خیلی قشنگ و جذاب و تاثیرگزار بود. حتی بخشهایی از آن را به رئیس جمهور نشان دادم و ایشان گفتند کتاب نوشتن شما در این زمینه کار درستی است.»

همچنین میزبانی او در مراسم ««کنگره بین‌المللی زنان تأثیرگذار» یا «‌کنگرۀ ملی بانوان تأثیرگذار» به تیتر یک رسانه ها تبدیل شد و برخی ها به دلیل هزینه های بالای این مراسم از او انتقاد کردند.

اما این تنها حاشیه همسر ابراهیم رئیسی نیست و مواضعش درباره حجاب و آزادی بیان هم در سالی که کشور درگیر اعتراضات پسامهسا بود، جنجال برانگیز شد. با این حال باید دید، او قصد دارد بیشتر در فضای سیاسی و اجتماعی کشور نقش آفرید باشد یا راه دیگر همسران روسای جمهور را در پیش خواهد گرفت.