شرق/ «یک جای کار می‌لنگد» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم حمزه نوذری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

برتولت برشت در نمایش‌نامه «ننه دلاور و فرزندانش» این ایده را مطرح می‌کند که هرجا بر فضیلت‌های خاصی مانند شجاعت، وفاداری و ازخودگذشتگی تأکید زیاد می‌شود، یعنی یک جای کار می‌لنگد. به بیانی دیگر، در مملکت منظم و ساختار کارآمد فضیلت‌های بزرگی مانند شجاعت، اطاعت محض و وفاداری لازم نیست. برشت در این نمایش‌نامه از رابطه بین دو نوع ساختار و نظم با دو نوع فضیلت، کنش و سبک زندگی سخن می‌گوید.

نوع اول ساختار و نظمی است که مدام فضیلت‌های خاص را برجسته می‌کند، درحالی‌که از فراهم‌آوردن زندگی معمولی و حداقل‌های رفاهی ناتوان است. از نظر او چنین ساختاری معیوب و نامناسب است. نوع دوم ساختار و نظمی است که زندگی معمول و این‌جهانی را برای مردم فراهم می‌کند که ساختار مناسب حیات‌گرایی است. ساختار نامناسب و ناکارآمد از همه افراد می‌خواهد قهرمانانی شجاع، مطیع و از‌خود‌گذشته باشند. این نوع ساختار بار زیادی بر دوش افراد می‌گذارد؛ باری به قیمت از دست دادن زندگی معمولی. ساختار دوم نظمی مبتنی بر ارائه خدمات رفاهی و آسایش و سلامتی برای افراد می‌خواهد. از نظر برشت ساختاری که مدام مردم را برای فضیلت‌های خاص فرا‌می‌خواند، هیچ طرح و برنامه مناسبی برای حیات‌گرایی و رفاه ندارد.

از نظر برتولت برشت، نمایش‌نامه‌نویس معروف آلمانی، سودای فضیلت‌مندی‌های خاص را ساختاری در سر می‌پروراند که معیوب است. چنین ساختاری مدام اسطوره می‌سازد. ساختار معیوب هم‌زمان که می‌خواهد غنی سازد، یعنی فضیلت‌ها و خصلت‌های خاص را برجسته کند، تهی می‌سازد، یعنی زندگی مردم را از آسایش و آرامش خالی می‌کند. برشت برخلاف نیچه دنیای اَبَرمردان را نمی‌خواهد و چنین چیزی را ساخته نظم معیوب می‌داند. ننه دلاور، شخصیت اصلی نمایش‌نامه، معتقد است بیش از هر چیزی به ساختار و نظم مناسب نیاز است، نه فضیلت‌هایی مانند شجاعت، فداکاری، اطاعت و استقامت. به‌ عبارتی ساماندهی جامعه از مسیر نظم مناسب حیات‌گرایی و زندگی معمول ممکن می‌شود، نه شهروندانی شجاع، از‌خود‌گذشته و فرمانبردار.
 
برتولت برشت، به خوانندگان و بینندگان نمایش‌نامه‌اش می‌گوید هر وقت دیدید که ساختار و نظمی بار زیادی بر دوش مردمانش می‌گذارد و مدام فضیلت‌هایی خاص را از آنها می‌خواهد و نمی‌تواند یا نمی‌خواهد زندگی معمول افراد جامعه را فراهم کند، کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است و یک جای کار می‌لنگد. او چنین دیدگاهی را در نقد نظم فاشیستی زمانه‌اش مطرح می‌کند که زندگی معمول و رفاهی مردمانش را تباه کرد. همان‌گونه که مارکس بر این دیدگاه بود که هدف علم آشکارکردن ساز‌و‌کارهای پنهان حاکم بر چیزها است، برتولت برشت هم به دنبال برملاکردن ساختار معیوب و نامناسبی است که پشت فضیلت‌های خاص قرار دارد. ساختار معیوب و ناتوان از فراهم‌کردن زندگی معمول با برجسته‌کردن فضیلت‌ها و خصلت‌های خاص، به دنبال سرپوش‌گذاشتن بر نشتی‌ها و ضعف‌های خود است. ننه دلاور‌ نمایش‌نامه برتولت برشت، بر این تصور است که اگر ساختار و نظم معیوب نباشد، درست کار کند و عناصر آن به‌خوبی مفصل‌بندی شده باشند، نیازی به این‌همه تأکید بر فضیلت‌های خاص و بزرگ نیست. در ساختار مناسب و کارآمد، خصلت‌های مدنی جای خصلت‌های خاص و بزرگ را می‌گیرد. برشت‌ منتقد این دیدگاه است که با اتکا بر فضیلت‌های فردی می‌توان جامعه‌ای بسامان داشت.

باید به جای قابلیت‌های فردی به کارآمدی ساختار توجه کرد. ساختاری که حیات مادی و این‌جهانی و آسایش اکنون مردم را پاس می‌دارد. برشت منتقد ساختاری است که حیات مادی و رفاه افراد را در فضیلت‌های بزرگ حل و هضم می‌کند. برشت‌ از حق زندگی معمولی، سلامتی، شادمانی و خدمات رفاهی ورای نابرابری دفاع می‌کند. او از هرگونه احاله زندگی معمولی به نوعی فضیلت‌های استعلایی اجتناب می‌کند. مسئله برشت نظمی است که بر جنگاوری و تقابل و تهاجم به دیگر جوامع استوار شده است و در نتیجه فضیلت‌های خاصی مانند شجاعت، از‌خود‌گذشتگی و اطاعت را برجسته می‌کند، یعنی همان کاری که فاشیسم و کمونیسم کرد. چنین نظمی خطرناک است، چون می‌خواهد از انسان‌های معمولی، قهرمانان شجاع و مطیع بسازد. ساختار معیوب مد‌نظر برشت، ساختاری است که ایده بزرگی جعل می‌کند و از همه می‌خواهد که به آن وفادار باشند و برای تحقق آن شجاعانه از خود و زندگی معمول بگذرند و افتخار کسب کنند.

کینز، اقتصاد‌دان مشهور قرن بیستم، از نقد نظم مبتنی بر بازار آزاد به دولت رفاه می‌رسد و برتولت برشت از نقد اقتدارگرایی مبتنی بر فضیلت‌های خاص به دولت رفاه فکر می‌کند. شاید این دو نوع ساختار و نظم را بتوان در زمانه حاضر در دو کشور کره جنوبی و کره شمالی دید؛ یکی‌ نظمی است که زندگی معمول را از مردمانش دریغ کرده است و فقط از آنها می‌خواهد مطیع و وفادار باشند و نظم دیگر تا حدی سعی کرده است حیات مادی، رفاه و آسایش را برای شهروندانش فراهم کند.