پانا/ بار دیگر یک اتوبوس، بار دیگر یک سفر مرگبار ۴ دانش‌آموز جان باختند، ۳۵ نفر مجروح شدند و یک سؤال بزرگ در ذهن مردم شکل گرفت: چه کسی پاسخگو است؟ ضعف نظارت، استانداردهای ایمنی پایین یا بی‌مسئولیتی مدیران نقطه اصلی این هرم است؟

در سال‌های گذشته در ۱۱ سانحه اتوبوس برای دانش‌آموزان، دانشجویان،سربازان و ورزشکاران؛ ۹۸ نفر جان خود را از دست دادند که این حوادث برگرفته از اتوبوس‌های غیراستاندارد، جاده‌های ناایمن و بی‌توجهی به قوانین رانندگی سالانه جان هزاران شهروند را در جاده‌ها می‌گیرد.

هر چند تصادف در تمامی کشورها رخ می‌د‌هد، اما فهرست اتوبوس‌های مرگ در ایران طولانی است؛ از سقوط اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف در مسیر بازگشت از مسابقات ریاضی از اهواز و مرگ ۶ نفر از نخبگان ریاضی در سال ۱۳۷۶ تا واژگونی اتوبوس حامل دانش‌آموزان راهیان نور و حالا هم واژگونی اتوبوس دختران دانش‌آموز تیزهوش در استان کرمان به گوش می‌رسد.

شرح حال حادثه کرمان

حوالی ساعت ۱۸:۵۰ روز ۱۸ بهمن، یک دستگاه اتوبوس حامل ۴۰ دانش آموز در محور ماهان - کرمان واژگون شد که منجر به کشته شدن ۶ نفر شامل ( چهار دانش‌آموز ، همسر و فرزند سرایدار مدرسه) و مصدومیت ۳۵ نفر دیگر شد، واکنش‌های گسترده‌ای در میان مسئولان و افکار عمومی به همراه داشته است. این حادثه از دو بُعد حقوقی و سیاسی قابل بررسی است و می‌تواند تبعات جدی برای نهادهای مسئول داشته باشد.

بُعد حقوقی: مسئولیت کیفری و مدنی نهادهای دولتی

طبق اعلام دادستان عمومی و انقلاب ماهان، مدیر مدرسه فرزانگان، مدیر شرکت تعاونی حمل‌ونقل و مسئول مرکز معاینه‌فنی که به اتوبوس تاییدیه معاینه‌فنی داده بود، تحت تعقیب قضایی قرار گرفته‌اند.این افراد به دلیل نقض قوانین و دستورالعمل‌‌های ایمنی، بازداشت شده‌اند.

بر اساس اصل ۱۷۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رسیدگی به شکایات مردم از نهادهای دولتی بر عهده دیوان عدالت اداری است. در این حادثه، اگر مشخص شود که آموزش و پرورش، شرکت حمل‌ونقل یا سایر نهادهای ذی‌ربط در نظارت و اجرای قوانین ایمنی قصور کرده‌اند، مسئولیت کیفری و مدنی متوجه آن‌ها خواهد بود.

طبق ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی و طبق ماده ۱ و ۲ قانون مسئولیت‌های مدنی، اگر شخص حقیقی یا حقوقی در بروز حادثه‌ای که منجر به فوت یا جراحت افراد شود، تقصیر داشته باشد، موظف به جبران خسارت و پرداخت دیه است که در صورت احراز سهل‌انگاری و عدم رعایت استانداردهای ایمنی از سوی نهادهای دولتی، امکان پیگیری قضایی در دادسرای کارکنان دولت وجود دارد.

همچنین عدم رعایت آیین‌نامه‌های اجرایی اردوهای دانش‌آموزی نیز در این حادثه مشهود و محرز است که انتظار می‌رود نهاد و مسئولیت ذی‌ربط با اشاره به مفاد ارائه شده، این حادثه پیگیری و اطلاع‌رسانی دقیق شود.

قصورات صورت گرفته در این حادثه

از جمله موارد رعایت‌نشده طبق آیین نامه اجرایی اردوهای دانش‌آموزی می‌توان به توافق شخصی مدیر مدرسه با راننده اتوبوس و عدم حضور سرپرست اردو در این اتوبوس اشاره نمود.

مدیر مدرسه به‌صورت شخصی و خارج از چارچوب قانونی با راننده اتوبوس برای انتقال دانش‌آموزان به اردو توافق کرده بود و این در حالی است که شرکت حمل‌ونقل صورت‌وضعیت را صرفاً بر اساس اظهارات راننده تنظیم کرده بود.

همچنین عدم حضور سرپرست اردو در اتوبوس سانحه‌دیده، هیچ سرپرست رسمی از سوی مدرسه حضور نداشت و سرایدار مرد مدرسه به‌عنوان سرپرست اردو معرفی شده بود. این اقدام نقض آشکار دستورالعمل‌های ایمنی و نظارتی است.

حادثه کرمان، نمادی از قصور مدرسه و وارونه‌نمایی واقعیت توسط برخی‌ها

متأسفانه روندی از سوی برخی از مسئولان فعلی و سابق وزارت آموزش و پرورش شکل گرفته است که سعی در وارونه‌نمایی واقعیت و عادی جلوه دادن قصور مدیر مدرسه دارد.

طبق گزارش برخی رسانه ها، محمدحسین پورثانی؛ معاون اسبق پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش، پیش از صراحتاً گفته بود به مسئولان آموزش و پرورش کرمان گفتم که اصل صورت وضعیت را بیاورند و کپی را قبول نکردم.اصل صورت وضعیت را برای ما آوردند و مدیر مدرسه براساس این صورت وضعیت اعتماد کرده و با تعاونی قرارداد بسته است.

این تعاونی زیر نظر سازمان حمل و نقل پایانه‌های کشور است.مدیر مدرسه نمی‌تواند به سر خیابان برود و بگوید فلان اتوبوس و راننده بیا، چون من می‌خواهم دانش‌آموزان را به اردو ببرم. ما قرارداد با تعاونی حمل و نقل بسته‌ایم.

با این حال، این اظهارات با گفته‌های دادستان شهرستان ماهان مبنی بر توافق شخصی مدیر مدرسه با راننده اتوبوس در تضاد است و همچنین صورت وضعیت ادعا شده از سوی معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش هیچ گاه برای انتشار در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفت.

بُعد سیاسی: تأثیر حادثه بر عملکرد دولت و پاسخگویی مسئولان

این حادثه بار دیگر موضوع ایمنی اردوهای دانش‌آموزی و مسئولیت نظارتی وزارت آموزش و پرورش و وزارت راه و شهرسازی را در کانون توجه افکار عمومی قرار داده است. در سال‌های اخیر، مجلس شورای اسلامی بارها درباره کیفیت پایین وسایل نقلیه عمومی، عدم نظارت کافی بر شرکت‌های حمل‌ونقل و خلأهای قانونی در حوزه ایمنی سفرهای دانش‌آموزی هشدار داده بود.

واکنش‌های سیاسی این حادثه

نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار تحقیق و تفحص از فرآیند نظارت بر اردوهای دانش‌آموزی شده‌اند و بر همین خواستار ، سازمان بازرسی کل کشور پرونده‌ای برای بررسی ابعاد حادثه تشکیل داده است.

برخی فعالان سیاسی و اجتماعی این حادثه را نمادی از بی‌توجهی به حقوق شهروندی و عدم پاسخگویی مدیران دولتی دانسته‌اند و با توجه به ابعاد حقوقی و سیاسی این حادثه، مطالبه عمومی از دولت و قوه قضائیه این است که با بررسی دقیق مسئولیت نهادهای مربوطه، اصلاح رویه‌های اجرایی و اجرای قوانین ایمنی، از تکرار چنین فجایعی جلوگیری شود.

اعلام کناره گیری مدیر آموزش و پرورش ناحیه ۲ کرمان

رضا رضایی مدیر کل آموزش و پرورش استان با اعلام این خبر و ابراز همدردی با خانواده جانباختگان این حادثه تلخ ضمن پیگیری حق و حقوق دانش‌آموزان آسیب دیده از مراجع قضایی خاطرنشان کرد:« این حادثه به دلیل قصور و تخلف احتمالی کارکنان تحت مدیریت او انجام گرفته است و همچنین مدیر مدرسه، سرپرست اردو و کارشناس مسئول اردوهای آموزش و پرورش ناحیه دو کرمان به هیئت بدوی رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان آموزش و پرورش استان معرفی شدند تا بررسی جوانب مختلف این سانحه پیگیری شود.»

شفافیت در اعلام نتایج تحقیقات و محاکمه مقصران احتمالی، گامی مؤثر در احیای اعتماد عمومی خواهد بود لذا از دولت و نهادهای مسئول، این‌بار قدمی فراتر از صدور پیام تسلیت انتظار می‌رود و اصلاحی واقعی در سیستم حمل‌ونقل و نظارت بر اردوهای دانش‌آموزی می‌بایست انجام شود.