فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به بررسی دیدگاه ایالات متحده نسبت به اقدامات حوثی‌های یمن و ارتباط آن با سیاست‌های فشار بر ایران پرداخته است. در این مصاحبه که به بهانه اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همسویی رویکرد او با کمپین آمریکا برای وادار کردن ایران به پذیرش مذاکرات مطلوب واشنگتن انجام شده، ابعاد مختلفی از استراتژی آمریکا در منطقه مورد تحلیل قرار گرفته است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

 آمریکا با یک یمن گردن‌کلفت طرف است
ابوالفتح در ابتدا اظهار داشت: «از منظر آمریکایی‌ها، باید به فعالیت‌های حوثی‌های یمن اینگونه نگریست. دولت یمن متعهد شده است که از غزه دفاع کند و به همین منظور، به کشتی‌هایی که به سمت اسرائیل در حرکت هستند، حمله می‌کند.» او تأکید کرد این گروه یمنی از قدرت قابل‌توجهی برخوردار است. ابوالفتح به گزارشی اشاره کرد که در آن مشاور امنیت ملی کاخ سفید، حوثی‌ها را «گردن‌کلفت» توصیف کرده و از توانمندی بالای آن‌ها سخن گفته است. این توانمندی شامل پدافند قوی، در اختیار داشتن موشک‌های کروز و قابلیت حمله به کشتی‌ها می‌شود. مطابق این گزارش حوثی‌ها در مقایسه با سایر گروه‌های مقاومت مانند حماس و حشد شعبی، از توانایی بسیار بیشتری برخوردارند؛ هرچند ممکن است حزب‌الله لبنان در این مقایسه استثنا باشد.
ابوالفتح در ادامه توضیح داد از نظر ایالات متحده، حمله به یمن دارای توجیه است. او این دیدگاه را صرفاً به ارسال پیام به ایران محدود ندانست و افزود یمن به‌طور رسمی در حال جنگ با آمریکا و اسرائیل است. به گفته وی، حوثی‌ها نه‌تنها حملاتی را انجام می‌دهند و ضرباتی دریافت می‌کنند، بلکه پس از دفاع، دوباره به حملات خود ادامه می‌دهند. این عملکرد، بخش عمده‌ای از انگیزه آمریکا برای مقابله با یمن را تشکیل می‌دهد. با این حال او خاطرنشان کرد بخشی از این اقدامات نیز با نگاهی به ایران صورت می‌گیرد. ابوالفتح اظهار داشت آمریکا دائماً حوثی‌ها را به ایران مرتبط و آن‌ها را به‌عنوان نیرو‌های نیابتی تهران معرفی می‌کند. به نقل از مقامات آمریکایی، ایران باید در قبال اقدامات حوثی‌ها پاسخگو باشد، زیرا به ادعای آن‌ها، تهران از این گروه حمایت می‌کند. این کارشناس افزود اگرچه بخش اصلی اقدامات آمریکا به عملکرد خود حوثی‌ها و ارتش یمن مربوط است، اما بخشی از آن نیز پیامی به ایران دارد؛ پیامی با این مضمون که اگر ایران به اسرائیل حمله کند یا به سمت تولید بمب اتمی حرکت کند، سرنوشتی مشابه یمن در انتظارش خواهد بود.

   تفاوت آسیب‌پذیری ایران و یمن از نگاه آمریکا
به گفته ابوالفتح، آمریکا معتقد است یمنی‌ها چیزی برای از دست دادن ندارند و همین موضوع آن‌ها را در برابر فشار‌ها آسیب‌ناپذیر کرده است. در مقابل، ایران دارایی‌های بسیاری ازجمله تأسیسات و زیرساخت‌های حیاتی دارد که از دست دادن آن‌ها می‌تواند برایش هزینه‌بر باشد. او توضیح داد یمنی‌ها طی ۴۰ سال گذشته، یا به‌طور دقیق‌تر ۲۰ تا ۳۰ سال اخیر، درگیر جنگ بوده‌اند و این وضعیت برایشان به تعبیری به یک روزمرگی تبدیل شده است. این افراد به‌عنوان مردمانی سرسخت، با کمترین امکانات زندگی می‌کنند و از آرمان‌های خود دست نمی‌کشند. از نظر آمریکایی‌ها، این ویژگی‌ها یمن را از ایران متمایز می‌کند. ابوالفتح به این نکته اشاره کرد که از منظر آمریکا به همین دلیل، ایران از اجرای «وعده صادق۳» خودداری کرد، زیرا نگران حملات احتمالی به زیرساخت‌هایش بود. او تأکید کرد اگرچه ایران از نظر نظامی به مراتب قوی‌تر از یمن است، اما آسیب‌پذیری بیشتری نیز دارد. ابوالفتح در بخش دیگری از این گفت‌وگو اظهار داشت از نگاه آمریکا، یمنی‌ها به دلیل نداشتن چیزی برای از دست دادن، به آخر خط رسیده‌اند؛ وضعیتی مشابه آنچه برای حماس صدق می‌کند. او توضیح داد حماس نیز دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد و هر وعده‌ای که قرار بود به آن‌ها داده شود، محقق نشده است و همین امر آن‌ها را آسیب‌ناپذیر کرده است. اما از نگاه آمریکا، ایران به دلیل مصلحت‌اندیشی و تلاش برای حفظ دارایی‌هایش، آماده مصالحه به نظر می‌رسد. این کارشناس تصریح کرد این تحلیل، دیدگاه شخصی او نیست، بلکه بازتاب نگاه ایالات متحده به این موضوع است. به گفته وی، آمریکا بر اساس این برداشت، سیاست خود را پیش می‌برد و در این مسیر حرکت می‌کند.

   از منظر ترامپ صلح در غزه یعنی اخراج فلسطینی‌ها و ساختن کازینو در آن
ابوالفتح در این مصاحبه اظهار داشت افرادی که به وعده‌های ترامپ باور داشتند، دچار خطا شدند. به اعتقاد ابوالفتح، ترامپ اشتباه بزرگی مرتکب نشد، بلکه با زیرکی عمل کرد و هدفش کسب رأی به هر قیمتی بود. او توضیح داد بخشی از مردم آمریکا تمایل دارند فریب بخورند و به دلایل مختلف، این وعده‌ها را باور کنند. ترامپ خود را «مرد صلح» معرفی کرد و بسیاری برایش کف زدند. این کارشناس در ادامه بیان کرد ترامپ اکنون تلاش می‌کند صلح را برقرار کند، اما صلحی که مدنظر خودش است. به گفته ابوالفتح، از نظر ترامپ صلح در غزه به این معناست که فلسطینی‌ها از این منطقه خارج شوند و او بتواند در آنجا کازینو‌ها و ساحل‌های لوکس بسازد. در مورد ایران نیز همین دیدگاه صدق می‌کند. او صلح را مطرح می‌کند، اما صلحی که با خواسته‌های ایران از زمین تا آسمان تفاوت دارد. ابوالفتح تصریح کرد این‌گونه نیست که بتوان گفت ترامپ از منافع کلان آمریکا چشم‌پوشی می‌کند. او توضیح داد که رئیس‌جمهور آمریکا تا حدی قدرت اثرگذاری دارد، اما این هیئت حاکمه ایالات متحده است که مسیر نهایی را تعیین می‌کند. به اعتقاد وی، اگر هیئت حاکمه خواستار تفاهم با ایران باشد، ترامپ نیز در این مسیر همکاری خواهد کرد، اما اگر چنین اراده‌ای وجود نداشته باشد، او به‌تنهایی نمی‌تواند مانع این روند شود.

   خروج از برجام تصمیم هیأت حاکمه آمریکا بود نه فقط ترامپ
ابوالفتح با اشاره به خروج آمریکا از برجام، اظهار داشت این تصمیم صرفاً کار شخص دونالد ترامپ یا دولت جمهوری‌خواه او نبود، بلکه خواست هیئت حاکمه ایالات متحده بود. او افزود اگرچه این اقدام به نام ترامپ ثبت شد، اما حتی اگر او در قدرت نبود، احتمالاً فرد دیگری این تصمیم را اجرا می‌کرد. به گفته وی، این موضوع با آمدن جو بایدن، رقیب ترامپ نیز تأیید شد. بایدن با وجود چهار فرصت برای احیای برجام، این توافق را بازنگرداند. ابوالفتح نتیجه گرفت که این مسئله به شخص ترامپ مربوط نیست، بلکه به سیاست‌های کلان هیئت حاکمه آمریکا وابسته است. او خاطرنشان کرد اکنون نیز صحبت‌های ترامپ درباره وعده‌هایش در همین چهارچوب مطرح می‌شود و او وعده‌های محقق‌نشده بسیاری داده است. از نظر این کارشناس، برداشت کنونی در آمریکا این است که ایران در برابر فشار سیاسی ناشی از سیاست‌های ترامپ و تهدید به جنگ قرار گرفته است، با این پیام که اگر مذاکره نکند، تبعات آن را خواهد دید.

   آژانس مواجهه‌اش با ایران را متناسب با آمریکا تنظیم می‌کند
ابوالفتح در ادامه توضیح داد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عمدتاً تحت تأثیر سیاست‌های ایالات متحده عمل می‌کند؛ هرچند این موضوع به‌صورت رسمی اعلام نشود. به گفته ابوالفتح، این وابستگی به شخص دبیرکل یا رئیس آژانس بستگی ندارد و تغییر چندانی نمی‌کند. اگر ایران و آمریکا روابط دوستانه داشته باشند، آژانس رویکرد ملایم‌تری در پیش می‌گیرد، اما در شرایط تقابل نمی‌توان انتظار داشت که آژانس مستقل عمل کند یا از ایران حمایت کند. ابوالفتح در مورد اظهارات گروسی این نکته را نیز افزود که همه می‌دانند در صورت نبود توافق، احتمال جنگ وجود دارد. این موضوع از زبان گروسی شنیده می‌شود، اما حتی مردم عادی در خیابان‌ها نیز چنین نظری دارند.
ابوالفتح همچنین با توجه به اظهارات گروسی در مورد توانایی ایران در ساخت سلاح اتمی به تعریف سلاح اتمی پرداخت و اظهار داشت گزارش‌ها نشان می‌دهند ایران مواد لازم برای ساخت ۶ یا ۷ بمب اتمی را دارد، اما این به معنای داشتن بمب آماده نیست. او تأکید کرد داشتن مواد اولیه با داشتن سلاح اتمی عملیاتی متفاوت است. به گفته وی، خود آژانس اعلام کرده اگر ایران تصمیم به ساخت بمب اتمی بگیرد، حدود دو سال زمان نیاز دارد تا کلاهک هسته‌ای تولید و آزمایش کند. این مواد اولیه وجود دارد و مقدار آن به‌صورت کیلوگرم مشخص است، اما این توانایی هنوز بالقوه است و به مرحله بالفعل نرسیده است. او نتیجه گرفت که وقتی از «بمب اتمی ایران» سخن گفته می‌شود، منظور بمب آماده نیست و طبق گزارش‌ها، ایران هنوز به این سمت حرکت نکرده است.

   سازمان‌های بین‌المللی تحت تأثیر آمریکایی‌ها عمل می‌کنند
ابوالفتح اظهار داشت ایالات متحده تنها به وزارت خارجه خود محدود نمی‌شود و اکثر سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه آن‌هایی که کارکرد سیاسی و امنیتی دارند، عمدتاً تحت تأثیر سیاست‌های آمریکا عمل می‌کنند. به گفته وی، حتی سازمان ملل متحد گاهی به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که گویی بخشی از ساختار وزارت خارجه آمریکاست. او افزود سازمان‌هایی مانند سازمان بهداشت جهانی ممکن است تا حدی استقلال بیشتری داشته باشند، اما وقتی آمریکا تصمیم به پیشبرد پروژه‌ای، به‌ویژه در حوزه نظامی می‌گیرد، ابزار‌های متعددی را به کار می‌گیرد. این ابزار‌ها شامل رسانه‌ها، صنعت هالیوود، موزیسین‌ها، مراسمی مانند جوایز گرمی، مصاحبه‌ها و جشن‌ها می‌شود. ابوالفتح به‌عنوان مثال به دعوت از شروین حاجی‌پور و اهدای جایزه به او، حتی به‌صورت غیابی اشاره کرد و گفت بانوی اول ایالات متحده در این مراسم حضور یافته تا این جایزه را اعطا کند. او این اقدامات را بخشی از راهبرد کلان سیاست خارجی آمریکا دانست و تأکید کرد استفاده از این ابزار‌ها کاملاً طبیعی است. به اعتقاد وی، دبیرکل سازمان ملل یا هر سازمان بین‌المللی دیگر، در عمل به‌نوعی کارمند آمریکا محسوب می‌شود و این سازمان‌ها با دریافت حقوق خود، بعید است ادعای استقلال از آمریکا را مطرح کنند.

   گزینه محتمل سیاسی است نه نظامی
ابوالفتح توضیح داد این وضعیت به این معناست که ایران یا باید با آمریکا به توافق برسد یا حداقل با فعال شدن مکانیسم ماشه مواجه شود. به گفته وی اگر جنگی رخ ندهد استفاده از این مکانیسم همچنان محتمل است. او افزود آمریکا و متحدانش تمام تلاش خود را در اینباره به کار گرفته‌اند، سازمان ملل بیانیه‌ای صادر کرده و سه کشور به همراه آمریکا اعلام کرده‌اند از مکانیسم ماشه استفاده خواهند کرد. ابوالفتح به اظهارات مقامات انگلیسی اشاره کرد که گفته‌اند: «تردید نکنید، ما این مکانیسم را به کار خواهیم گرفت.» او بخشی از این تحولات را به سخنان رافائل گروسی مرتبط دانست و نتیجه گرفت که ایران یا به توافق می‌رسد یا در صورت عدم توافق، حداقل با مکانیسم ماشه روبه‌رو خواهد شد. به گفته وی، آمریکا ایران را در موقعیتی قرار داده که باید تصمیم بگیرد. با این حال، او تأکید کرد ایران ابزار‌های متعددی در اختیار دارد و می‌تواند با مانور سیاسی، خواسته‌های خود را مطرح کند. ابوالفتح خاطرنشان کرد این‌گونه نیست که هر آنچه آمریکا بخواهد، محقق شود، اما مسیری که برای ایران مشخص شده، روشن است. او افزود افرادی که این موضوعات را دنبال می‌کنند، از پایان احتمالی این ماجرا آگاهند و حداقل نتیجه آن فعال شدن مکانیسم ماشه خواهد بود. ابوالفتح تصریح کرد بعید می‌داند مکانیسم ماشه فعال نشود، اما جنگ را چندان محتمل نمی‌بیند و فعال شدن مکانیسم ماشه را بسیار محتمل توصیف کرد.

   رسانه‌ها پمپاژ ترس نکنند
ابوالفتح در بخش دیگری از سخنان خود به واکنش‌های رسانه‌ای در ایران پرداخت و اظهار داشت برخی افراد ادعا می‌کنند «جنگ قطعی است، مردم پول‌های خود را از بانک‌ها بیرون بکشید، دلار بخرید و بنزین ذخیره کنید.» او تأکید کرد رسانه‌ها باید با احتیاط بیشتری عمل کنند. به گفته وی، جنگی که رهبری بار‌ها به آن اشاره کرده‌اند، شبیه جنگ‌های عراق، افغانستان یا ویتنام نیست که با اعزام صد‌ها هزار نیرو همراه باشد، بلکه به شکل جنگ شناختی و جنگ ادراکی خواهد بود. ابوالفتح افزود رسانه‌ها در این فضا نقش مهمی دارند و باید در انتخاب تیتر‌ها و انتشار اخبار محتاط‌تر باشند. او با انتقاد از برخی روزنامه‌ها گفت وقتی یک مقام آمریکایی اظهارنظر ساده‌ای می‌کند، آن را بزرگ‌نمایی کرده و تیتر‌هایی در مورد نزدیک شدن به جنگ منتشر می‌کنند. وی تصریح کرد نمی‌توان جلوی آمریکایی‌ها را گرفت، اما ایران می‌تواند رفتار خود را کنترل کند. ابوالفتح این وضعیت را یک ضعف بزرگ دانست و گفت گویی مسابقه‌ای شکل گرفته که هرکس بتواند بیشتر مردم را بترساند، برنده است.