اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مذاکرات نمایندگان عالیرتبه ایران و امریکا در عمان -خواه به شکل مستقیم برگزار شود یا غیرمستقیم-تحلیل‌ها در باب نتایج احتمالی را افزایش داده است. گروهی با اشاره به شخصیت معامله‌گر ترامپ بر این باورند که رییس‌جمهوری امریکا از همه اهرم‌های خود استفاده خواهد کرد تا به توافقی با تهران دست یابد، اما گروهی دیگر بدبین هستند و با استناد به مواضع رسمی تهران از منظری دیگر رایزنی‌های پیش رو را تحلیل می‌کنند و مدعی‌اند، شانس نتیجه‌بخش بودن گفت‌وگو‌ها به متغیرهای مختلفی منوط است. به این منظور، روزنامه اعتماد با هدف تحلیل و بررسی نتایج احتمالی رایزنی‌های دیپلماتیک دوجانبه میان ایران و امریکا و سناریوهای احتمالی در صورت شکست احتمالی گفت‌وگوها با مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. مکی ضمن اشاره به بررسی نقش و جایگاه ترامپ در گفت‌وگوهای میان تهران و واشنگتن از منظر روان‌شناسی سیاسی، فضای جدید برای مذاکرات غیرمستقیم دوجانبه را متفاوت‌تر از مذاکرات یک دهه گذشته میان ایران و امریکا توصیف کرده؛ گزاره‌ای که می‌تواند منتج به نتایج مثبتی برای طرفین باشد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

در شرایط کنونی شاهد رویکرد دوگانه در باب شکل رایزنی‌ها هستیم، بدین معنا که ترامپ از گفت‌وگوی مستقیم می‌گوید و مقام‌های رسمی کشورمان بسان گذشته بر رایزنی غیرمستقیم با لحاظ کردن خطوط قرمزشان تاکید دارند، با لحاظ کردن این گزاره‌ها هدف ترامپ از موضع‌گیری روز دوشنبه در حضور نخست‌وزیر اسراییل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مواضع و رویکرد اخیر دونالد ترامپ در حضور بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیری اسراییل مساله جدیدی نیست. به بیان دیگر، موضع ترامپ در قبال مذاکره با ایران تغییر نکرده است و هرگز به رایزنی و مذاکرات پنهان اعتقادی نداشت. ترامپ جزو معدود سیاستمداران و رهبرانی است که به شکل عجیبی شیفته دیده شدن در رسانه‌ها است و همواره به دنبال آن است تا با سخنان یا حتی بیان برخی از جنبه‌های پیدا و پنهان سیاست و دیپلماسی‌اش، در کانون توجه رسانه‌های جهان قرار بگیرد. لازم به ذکر است که ترامپ درصدد است تا با بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی ضمن به چالش کشیدن طرف‌های مقابل، یک چهره‌ سیاسی مقتدر از خود به تصویر می‌کشید؛ او با درک نقش و جایگاه رسانه‌ها در تاثیرگذاری بر افکار عمومی به نوعی می‌خواهد تا از این ظرفیت‌ در راستای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده نماید. ترامپ در رابطه با ایران سعی کرده است تا موضع شفاف‌تری را اتخاذ نماید. نامه اخیر ترامپ به مقام معظم رهبری بیشتر نشان از پیشدستی واشنگتن برای از سرگیری مذاکرات می‌باشد. با بررسی روان‌شناسی سیاسی و شخصیت ترامپ می‌توان به این نکته دست یافت که او اولین قدم را برای مذاکره برداشت و سخنان اخیر آقای عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان نیز حاکی از پذیرش ضمنی این ایده است. لازم به ذکر است که مساله مذاکرات دو جانبه میان ایران و ایالات‌متحده حتی در دوره روسای جمهور قبل از ترامپ نیز انجام می‌شد، اما گفت‌وگوها و رایزنی‌های اخیر میان تهران و واشنگتن کمی با دوره‌های قبل متفاوت است؛ در این دوره ترامپ بیشتر سعی دارد با اتکا به دیپلماسی عمومی و رسانه اهداف خود در این مذاکره را دنبال ‌کند.

براساس گفته‌های مقام‌های رسمی کشورمان قرار است رایزنی‌ها در عمان با حضور آقای عراقچی و استیو ویتکاف برگزار شود، به باور شما چرا ترامپ یک سرمایه‌دار نزدیک به خود و نه یک دیپلمات را مسوول رایزنی‌های حساس با ایران برگزیده است؟

ترامپ جزو طبقه مرفه و ثروتمند جامعه امریکا است و همان‌طور که می‌دانید او قبل از ورود به دنیای سیاست، به امر تجارت مشغول بود و رویکردها و سیاست‌های رییس‌جمهوری امریکا نیز به نوعی متاثر از این رویکرد اقتصادی او است. بسیاری از اعضای حلقه نزدیک به ترامپ نیز متشکل از تجار و سرمایه‌داران هستند؛ به نظر می‌رسد که انتصاب این افراد در پست‌های سیاسی حساس بیشتر به خاطر قرابت فکری این طیف با شخص دونالد ترامپ باشند، این همفکری اختلاف‌نظرها در درون حلقه نزدیک را به حداقل می‌رساند و در مقایسه با سیاستمداران مستقل، وفاداری و اطاعت‌پذیری بیشتری از شخص رییس‌جمهور امریکا دارند. انتخاب ویتکاف به عنوان نماینده ترامپ در مذاکرات تهران-واشنگتن را می‌توان به فال نیک گرفت، زیرا ویتکاف در مقایسه با دیگر شخصیت‌های سیاسی امریکا، رویکرد مثبت و خوشبینانه‌ای نسبت به مذاکرات دارد و این فرصت مناسبی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌کند تا با امیدواری بیشتری مذاکره با ایالات‌متحده امریکا را از سر بگیرد.

به باور شما با توجه به تاکید ایران بر خطوط قرمز خود در باب برنامه هسته‌ای، موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای و همچنین خواسته‌های جاه‌طلبانه رییس‌جمهوری امریکا شانس اینکه رایزنی به مرحله‌ای برود که به واسطه‌اش باب گفت‌وگوهای مستقیم هموار شود چه میزان است؟

ترامپ در موضوعات غیرمرتبط با ایران نیز همواره خواسته‌های حداکثری را مطرح کرد اما درنهایت به حداقل‌ها بسنده کرد. به عنوان نمونه ترامپ در جریان کمپین انتخاباتی خود، مدعی بود که در صورت پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری قادر است تا جنگ اوکراین را در عرض 24 ساعت خاتمه دهد و طرفین درگیر را پای میز مذاکره بکشاند، اما امروز بیش از سه ماه است که از مراسم تحلیف او به عنوان رییس‌جمهور می‌گذرد درحالی که جنگ در اوکراین همچنان ادامه دارد و هنوز چشم‌اندازی برای پایان دادن به این منازعه وجود ندارد. در رابطه با فرمان اعمال تعرفه‌های گمرکی نیز سناریوی مشابهی رخ داد، خواسته‌های حداکثری و در نهایت اکتفا به خواسته‌های حداقلی. فشار حداکثری علیه ایران در دوره‌های روسای جمهور قبل از ترامپ نیز مطرح شد اما در نهایت ناکام ماند. شرایط سیاسی-اجتماعی و اقتصادی ایران با کره‌شمالی بسیار متفاوت است. اگرچه ایران و محور مقاومت در ماه‌های اخیر، با برخی چالش‌هایی در منطقه روبه‌رو شدند اما با این وجود، ایران این شانس برای مذاکره در شرایطی برابر و عادلانه‌تر را دارا می‌باشد. برنامه هسته‌ای همواره تنها خط قرمز ایران در مذاکرات بوده است. در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، رییس‌جمهوری وقت امریکا نیز بر مقابله با برنامه هسته‌ای ایران و لزوم مذاکره بر سر آن تاکید داشت اما درنهایت ایران به این خواسته‌ها تن نداد و در قالب 1+5 وارد مذاکره با امریکا شد. ویتکاف نیز به خوبی این نکته را درک می‌کند که برنامه هسته‌ای ایران مساله‌ای نیست که مقامات ایرانی بخواهند بر سر آن مذاکره کنند. موضع قاطعانه و سرسختانه تهران بر سر برنامه هسته‌ای در برابر خواسته‌های جاه‌طلبانه ترامپ در این مساله می‌تواند منتج به بی‌نتیجه ماندن این مذاکره شود و این یک شکست دیپلماتیک برای ایالات‌متحده تلقی می‌شود و ویتکاف نیز این مساله را می‌داند.

با توجه به موضع‌گیری روسیه مبنی بر اعلام آمادگی جهت میانجیگری میان تهران و واشنگتن، نقش روسیه در فرآیند پیش رو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مواضع ترامپ نشان داد که او هیچ اعتقادی به میانجیگری ندارد. مصداق بارز این امر را در رابطه با جنگ اوکراین شاهد بودیم. در رابطه با ایران، رییس‌جمهور امریکا بارها بر مذاکرات مستقیم تاکید کرد. در این میان، روسیه نیز به عنوان یکی از کنشگران عرصه نظام بین‌الملل درصدد است تا باتوجه به وزن و جایگاه جهانی خود در مناسبات سیاست بین‌الملل در مذاکرات میان ایران و امریکا ایفای نقش نماید. ایران نیز در این فقره با ایالات‌متحده به نوعی هم‌نظر است و ترجیح می‌دهد تا مستقیما در مذاکره شرکت نماید و ضرورتی را برای میانجیگری روسیه یا هر بازیگر منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر را نمی‌بیند.

ویتکاف پیش از این در فرآیند برقراری آتش‌بس در غزه نقش مثبتی ایفا کرد، هر چند ماجراجویی‌های اسراییل معادلات را بر هم زد، در باب ایران، تل‌آویو تا چه اندازه می‌تواند به عاملی مخرب در جریان گفت‌وگوها تبدیل شود؟

مذاکرات اخیر میان ایالات‌متحده امریکا و ایران با مذاکرات 10 سال قبل تفاوت چشمگیری از این حیث و منظر دارد. در مذاکرات قبلی علاوه بر رژیم صهیونیستی، کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس نیز رویکرد مثبتی نسبت به مذاکرات میان تهران- واشنگتن نداشتند، زیرا بیم آن را داشتند تا با عادی‌سازی تدریجی روابط دیپلماتیک میان ایران و امریکا، نقش و جایگاه منطقه‌ای این کشورها تقلیل پیدا کند و به حاشیه برود. اما رویکرد امروز کشورهای عربی منطقه دیگر مانند یک دهه گذشته نیست و موضع مثبتی نسبت به مذاکرات اخیر اتخاذ کردند. رژیم اسراییل و شخص بنیامین نتانیاهو تنها مخالف سرسخت مذاکرات میان تهران-واشنگتن است و نقش کلیدی نتانیاهو در بن‌بست رساندن مذاکرات قبلی غیرقابل کتمان است. اگر ایالات‌متحده امریکا و شخص دونالد ترامپ در مذاکره با ایران مصمم و جدی باشند، این‌بار اسراییل نمی‌تواند اقدامی موثر در به حاشیه راندن این مذاکرات انجام دهد.