شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

وحیده کریمی| مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، با هدف کاهش تنش‌های موجود میان دو کشور بر سر پرونده هسته‌ای و دستیابی به توافقی پایدار، بالاخره در عمان آغاز شد. این مذاکرات که با میانجیگری دولت عمان و با حضور دیپلمات‌های برجسته دو کشور انجام می‌شود، از اهمیت تاریخی برخوردار است. ایران و آمریکا، در حالی پای میز مذاکره نشسته‌اند که اختلافات دیرینه و چالش‌های پیچیده‌ای بر روابط دو کشور سایه انداخته است. در شرایط حساس منطقه‌ای و جهانی، این گفت‌وگوها فرصتی منحصربه‌فرد برای بررسی امکان ایجاد تعاملات جدید و ترسیم چشم‌اندازی تازه در روابط میان دو کشور محسوب می‌شود. نگاه‌ها اکنون به مسقط دوخته شده است، جایی که امیدها و نگرانی‌ها پیرامون نتایج این مذاکرات در بالاترین سطح خود قرار دارد.

ثبت‌نام و خرید
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پیش از آغاز مذاکرات تأکید کرد که هدف اصلی ایران دستیابی به توافقی منصفانه و شرافتمندانه از موضع برابر است. وی اظهار کرد که تیم مذاکره‌کننده ایرانی با جدیت کامل و با هدف تأمین منافع ملی مردم ایران در این مذاکرات شرکت کرده است. عراقچی همچنین تصریح کرد که این مذاکرات تنها بر موضوعات هسته‌ای متمرکز است و ایران به‌هیچ‌وجه تهدید را نمی‌پذیرد. در سوی دیگر، استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه که ریاست هیئت آمریکایی را بر عهده دارد، اعلام کرد ایالات متحده به دنبال توافقی است که بتواند نگرانی‌های بین‌المللی درباره برنامه هسته‌ای ایران را برطرف کند. وی همچنین بر اهمیت شفافیت و تعهدات متقابل در این مذاکرات تأکید کرد.

این مذاکرات که در چند مرحله طرح‌ریزی شده است، در مرحله نخست با ارائه نامه کتبی ایران به طرف آمریکایی آغاز شد. نامه‌ای که در دیدار عراقچی و بدر بن حمد البوسعیدی، به میانجی عمانی برای انتقال به طرف آمریکایی داده شد و با پاسخ مثبت استیو ویتکاف، از مذاکره غیرمستقیم مکتوب به مذاکره غیرمستقیم در دو سالن مجزا ارتقا یافت و بدر بن حمد البوسعیدی هم وظیفه انتقال پیام‌ها را میان دو طرف بر عهده داشت. با آغاز این مرحله فضاسازی‌های رسانه‌ای که مذاکرات را هدف قرار دادند و با ادعای منابع عمانی به انتشار شایعاتی دامن زدند که همگی بلافاصله تکذیب شد؛ از جمله رویترز که به نقل از منابع عمانی مدعی شد که «مذاکرات بین ایران و آمریکا هدفشان کاهش تنش‌ها و تبادل زندانیان است».

گمانه‌زنی‌ای که عمر چندانی نداشت و سخنگوی وزارت خارجه که از ابتدای صبح شنبه با پست‌های خود در شبکه ایکس فرمان اطلاع‌رسانی از روند مذاکرات را در دست داشت، در گفت‌وگویی تصریح کرد که هدف از این مذاکرات تأمین منافع ملی است. سخنگوی وزارت امور خارجه تصریح کرد: «هدف جمهوری اسلامی ایران از گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم مشخص است و ما یک هدف بیشتر نداریم و آن تأمین منافع ملی کشور است؛ ما یک فرصت واقعی و صادقانه به دیپلماسی می‌دهیم برای اینکه با گفت‌و‌گو بتوانیم موضوع هسته‌ای را از یک طرف و مهم‌تر از آن رفع تحریم‌ها را پیش ببریم».

 این یک شروع است
بقائی با اشاره به برخی حاشیه‌سازی‌ها در ارتباط با این مذاکرات از جمله خبر منتشرشده از سوی خبرگزاری رویترز به نقل از مقامات عمانی گفت: ما با این حاشیه‌سازی‌ها ناآشنا نیستیم. هم به جهت جایگاه ایران و هم به دلیل منافع متعارضی که در رابطه با هر نوع تعامل در رابطه با مباحث مرتبط با هسته‌ای ایران بین بازیگران مختلف وجود دارد. وی با بیان اینکه «این حاشیه‌سازی‌ها که عمدتا با استفاده از منابع آگاه یا مقامات نزدیک به مذاکرات انجام می‌شود صحت ندارد»، ادامه داد: عمان به وظایف خود در این حوزه کاملا آشناست و از گذشته در این ارتباط به صورت حرفه‌ای عمل کرده است. سخنگوی وزارت خارجه ایران همچنین تأکید کرد که «خبرگزاری رویترز سابقه‌ای طولانی در خبرسازی دارد و آنچه منتشر کرده هیچ مبنایی ندارد». وی در پاسخ به این سؤال که مذاکرات تا چه زمانی طول خواهد کشید، گفت: «این یک شروع است، بنابراین طبیعی است که در این مرحله طرفین مواضع مبنایی خود را در اختیار هم قرار دهند از طریق واسطه عمانی؛ لذا خیلی انتظار نداریم که این دور از مذاکرات طولانی باشد».

واکنش اولیه ترامپ به مذاکره
در این میان جنیفر جیکوب، خبرنگار سی‌بی‌اس به نقل از ترامپ گفت که هدف از مذاکرات با ایران جلوگیری از دستیابی آنها به سلاح هسته‌ای است. در میانه مذاکرات دیروز، منابع آگاه ایرانی فضای گفت‌‌وگوها بین ایران و آمریکا را مثبت ارزیابی کردند و با پایان زمان مذاکرات همراه با انتشار عکسی از تیم مذاکره‌کننده ایرانی، خبرهایی مبنی بر ارزیابی مثبت از محتوای پیام‌های ردوبدل شده منتشر شد. این مذاکره از ساعت 15:30 به وقت محلی آغاز شد و در ساعت 17:50 دقیقه به وقت محلی پایان یافت و تیم مذاکره‌کننده آمریکایی توضیح خاصی در زمان ترک ساختمان از روند مذاکرات ارائه ندادند، همان گونه تیم ایران به بیانیه وزارت خارجه اکتفا کرد. البته وزیر امور خارجه عمان در پستی که در شبکه ایکس منتشر کرد، مذاکره را دوستانه توصیف کرد. او نوشت: «باعث افتخار من است که اعلام کنم امروز در مسقط میزبان وزیر امور خارجه ایران، سید عباس عراقچی و نماینده ویژه ریاست‌جمهوری ایالات متحده، استیو ویتکاف بودیم و میانجیگری برای آغاز روندی از گفت‌وگو و مذاکرات را بر عهده گرفتیم؛ با هدف مشترک دستیابی به توافقی منصفانه و الزام‌آور. مایلم از دو همکار خود بابت مشارکت در این گفت‌وگوها که در فضایی دوستانه و مساعد برای نزدیک‌شدن دیدگاه‌ها و در نهایت دستیابی به صلح، امنیت و ثبات در سطح منطقه‌ای و جهانی برگزار شد، تشکر کنم. ما به همکاری خود ادامه خواهیم داد و تلاش‌های بیشتری خواهیم کرد تا به این هدف مهم دست یابیم».

دیدار کوتاه عراقچی و ویتکاف
وزیر امور خارجه هم در یادداشتی که در کانال تلگرامی خود منتشر کرد، از دیدار کوتاهش با ویتکاف در حضور وزیر امور خارجه عمان گفت. او در توضیح آنچه بر مذاکره گذشته نوشت: «گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا راجع به موضوع رفع تحریم‌ها و بحث هسته‌ای، دقایقی پیش پایان یافت. در این‌ گفت‌وگوها که با وساطت عمان انجام شد، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و استیو ویتکوف نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، در فضایی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل مواضع دولت‌های متبوع خود راجع به موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای صلح‌‌آمیز ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را از طریق وزیر امور خارجه عمان تبادل کردند. طرفین موافقت کردند که این گفت‌وگوها در هفته آینده ادامه یابد. شایان ذکر است پس از پایان بیش از دو ساعت و نیم مذاکرات غیرمستقیم، رؤسای هیئت‌های نمایندگی ایران و آمریکا در هنگام ترک محل گفت‌وگوها با حضور وزیر امور خارجه عمان دقایقی گفت‌وگو کردند».

می‌توانیم گفت‌وگوهای واقعی را شروع کنیم
عراقچی همچنین با ارزیابی سازنده‌بودن مذاکره دور نخست گفت: جلسه اول، سازنده بود. چهار بار با رفت‌وآمد طرف عمانی بین طرف ایرانی و آمریکایی تبادل پیام انجام شد. وی افزود: آنها گفتند که مطلوبشان توافقی بود که به دست آید اما این احتیاج به اراده دارد. طرف آمریکایی تلاش کرد اراده خودش را برای توافق عادلانه نشان دهد. عراقچی تصریح کرد: ما باید این گفت‌وگوها را ارزیابی کنیم. وزیر امور خارجه همچنین گفت: امروز فضای جلسه به‌گونه‌ای بود که استمرار و ادامه را نشان می‌داد. ما جلسه بعدی را در شنبه بعدی برگزار خواهیم کرد. سعی می‌کنیم وارد دستور کار مذاکرات شویم. مهم محتواست که بر چه مبنایی مذاکره کنیم. وی گفت: در این نشست به مبنای مذاکره نزدیک شدیم اگر این امر ادامه پیدا کند، بر این اساس می‌توانیم گفت‌وگوهای واقعی را براساس جدول زمان‌بندی شروع کنیم.

روایت ویتکاف از مذاکره
با پایان مذاکره استیو ویتکاف به NBC درباره مذاکرات خود با ایران ‌گفت: ما یک گفت‌وگوی بسیار مثبت و سازنده داشتیم. ویتکاف همچنین در ادامه گفت که مذاکرات با ایران در تاریخ ۱۹ آوریل ادامه خواهد یافت. او بعدازظهر دیروز  از عمان به ایالات متحده بازگشت.

هم‌زمان با آغاز مذاکره فضای شبکه اجتماعی ایکس هم داغ شد و در کنار موجی از حمایت‌های توییتری از تیم مذاکره‌کننده، بسیاری هم به تحلیل آنچه رخ خواهد داد، پرداختند و بخشی هم مانند فاطمه مهاجرانی مواضع ایران در قبال مذاکره را مجددا تشریح کردند، او در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مذاکره مطلوب ایران یعنی گفت‌وگوی دقیق، بدون هیاهو. هر پیام، اول مکتوب و روشن؛ بدون نمایش، بدون حاشیه. این کار راه روایت‌سازی غیرمستند را برای مخالفان مذاکرات متوقف می‌کند. ایران قالب مذاکره را خودش انتخاب کرده؛ این یعنی عقلانیت دیپلماتیک برای امروز». عبدالله گنجی، فعال رسانه‌ای اصولگرا هم در حمایت از مذاکرات نوشت: «تا اینجای کار: ترامپ گفت مذاکره بر سر منطقه‌ای، موشکی و هسته‌ای، ما گفتیم فقط هسته‌ای، کدام شد؟ ترامپ گفت مستقیم، ما گفتیم غیرمستقیم، کدام شد؟ ما گفتیم عمان، آنها نظر به امارات داشتند، کدام شد؟ آنها گفتند برچیدن اساس هسته‌ای، ما گفتیم اساس قابل گفت‌وگو نیست، کدام شد؟ اینها به برکت ایستادگی ملت در محاصره ماست».

 دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه، همان اوایل صبح دیروز در گفت‌وگویی با جماران هشدار داد که «ایران ابتکار رسانه‌ای را در کنار دیپلماسی پنهان جدی بگیرد» که البته تلاش ایران در برابر پروپاگاندای رسانه‌ای ترامپ به جایی رسید که صداوسیما در گزارشی نوشت: «ترامپ احتمالا در ساعت‌های آینده اظهاراتی درباره محتوای گفت‌وگوها بیان خواهد کرد که هدف از آن صرفا تأثیرگذاری بر فضای افکار عمومی و روند گفت‌وگوها خواهد بود و ارزش دیگری ندارد. ممکن است اظهارات آتی ترامپ، حتی با تیم آمریکایی حاضر در گفت‌وگوها هماهنگ نباشد».

‌احتمال توافق میان ایران و ترامپ بالا ارزیابی می‌شود
البته فضاسازی غربی‌ها تماما منفی نبود و شاهد بودیم نشریه آمریکایی «تایم» در گزارشی تفصیلی به بررسی روند تازه گفت‌وگوهای غیررسمی میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و تیم دونالد ترامپ پرداخته و بخت رسیدن به توافق را «بالا» ارزیابی کرده است. در این گزارش آمده که هر دو طرف از انگیزه‌های قابل توجهی برای پیشبرد گفت‌وگوها برخوردارند. براساس تحلیل تایم، ترامپ برخلاف برخی انتظارات، مواضعی همدلانه‌تر نسبت به اسرائیل اتخاذ نکرده و نماینده او، ویتکاف، نیز به‌صراحت با الگوی «طرح لیبی» مخالفت کرده است.

روایت روسی از مذاکره مسقط
با پایان مذاکرات، واکنش‌ها به آنچه در مسقط رخ داده هم افزایش یافت و «میخائیل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس در واکنش به آغاز مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران با میانجیگری عمان در مسقط نوشت: آمریکا و ایران امروز در عمان دیدار کردند. برای آنها آغازی موفقیت‌آمیز برای مذاکرات آرزو کنیم. مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به ریاست «سیدعباس عراقچی» وزیر خارجه ایران و «استیو ویتکاف»، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور غرب آسیا، بعدازظهر (شنبه) با وساطت وزیر امور خارجه عمان آغاز شد و دقایقی پیش پایان یافت. در این گفت‌وگوها که در محل پیش‌بینی‌شده توسط میزبان عمانی، با استقرار نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در سالن‌های مجزا انجام شد، نقطه‌نظرات و پیشنهادات طرفین درمورد دو موضوع رفع تحریم‌ها و بحث برنامه هسته‌ای ایران از طریق وزیر امور خارجه عمان به هریک از طرفین منتقل شد».

بنابراین تا پایان اولین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا خبری از پیش‌بینی مخالفان سرسخت مذاکرات از جمله برنامه‌های متعدد صداوسیما و کارشناسانی چون محمدجواد لاریجانی که مذاکرات را ناموفق ارزیابی کردند، نبود. همان‌طورکه برای تندروهای مخالف مذاکره در آمریکا مطابق رؤیاهایشان نبود مانند وزیر امور خارجه پیشین آمریکا که در پیامی در واکنش به مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن با میانجیگری عمان گفت که هر نتیجه‌ای از این مذاکرات، جز برچیده‌شدن دانش هسته‌ای ایران، تکرار اشتباه‌های دوران «باراک اوباما» است.

مذاکراتی که با حذف طرف‌های اروپایی، چین و روسیه بخش مهمی از اتلاف وقت را پشت سر گذاشته و این‌گونه دو طرف به پیشواز مذاکراتی با رویکرد مرحله‌ای‌محور با حضور نماینده عمان رفتند که هم اروپایی که بدون اذن آمریکا توان اتخاذ هیچ تصمیمی را نداشت حذف شد و هم نگرانی‌ها از منافع روسیه در تداوم تحریم‌های ایران حداقل در افکار عمومی ایران کم‌رنگ شد.

براساس این گزارش این مذاکرات در حالی ادامه خواهد یافت که تحلیلگران بین‌المللی آن را یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین گفت‌وگوهای دیپلماتیک میان دو کشور می‌دانند. با وجود اختلافات عمیق، هر دو طرف بر لزوم ادامه مذاکرات و یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها تأکید دارند. همه نگاه‌ها به «مسقط» دوخته شده است؛ جایی که امیدها و نگرانی‌ها درباره نتایج این مذاکرات در اوج خود قرار دارد و قرار است هفته آینده هم میزبان نمایندگان دو کشور در مسیر دشوار دیپلماسی برای رفع اختلافی باشد که می‌تواند در صورت اعتمادسازی طرفین نتایج مطلوبی در درازمدت در پی داشته باشد.