ایران/متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

دور اول گفت‌و‌گوهای ایران و ایالات متحده ترامپ در عمان، جایی که همواره به عنوان کشور میانجی ها و دالانی برای مذاکرات رسمی و غیررسمی دیپلمات ها شناخته شده است تقریبا خبر اول سیاست بین الملل از روز شنبه است.
رسانه های جهان با تحلیل های فراوانی این رویداد مهم را بازتاب داده و در صدر اخبار خود قرار داده اند. در این میان نوعی از «رقابت برای روایت» در جریان است. اما نکته ای که در میان غالب پلتفرم های آمریکایی مشاهده می‌شود، روایت مثبت از مذاکرات عباس عراقچی و استیو ویتکاف و چشم انداز امیدوارکننده از مسیر پیش روی است. در همین رابطه واشنگتن پست در گزارش خود می نویسد: «ترامپ در میانه آشفتگی‌های دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش در تلاش برای ترمیم روابط است. اهداف نشست عمان محدود بود، اما ترامپ نشان داده که تمایل دارد از تشدید نظامی جلوگیری کند و به توافق جدیدی با ایران دست یابد.»

بازگشت به دیپلماسی
این روزنامه آمریکایی می افزاید، احتمالاً در کاخ سفید نیز نوعی احساس فوریت وجود دارد. سازوکار «بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل» موسوم به مکانیسم ماشه علیه ایران در سال جاری منقضی می‌شود. در همین حال، اگرچه ترامپ گهگاه ایران را به اقدام نظامی تهدید می‌کند، اما به نظر می‌رسد او مایل است پیش از سفر برنامه‌ریزی‌شده‌اش به خاورمیانه در ماه آینده، روندی واقعی از دیپلماسی را با تهران آغاز کند.
به نوشته واشنگتن پست، ترامپ هنوز دقیقاً مشخص نکرده که از توافق جدید با ایران چه می‌خواهد. بازگشت به محدودیت‌های سخت‌گیرانه برجام بعید به نظر می‌رسد، هم به‌دلیل پیشرفت‌های ایران در برنامه هسته‌ای‌اش و هم به‌دلیل غرور شخصی ترامپ. دستیابی به توافقی فراگیرتر که شامل سایر جنبه‌های سیاست خارجی و برنامه‌های دفاعی ایران نیز باشد، حتی دور از ذهن‌تر است.
فاکس نیوز رسانه سنتی جمهوری‌خواهان آمریکایی هم درباره مذاکرات مسقط گزارش داد؛ «مقامات آمریکایی و ایرانی روز شنبه برای اولین دور گفت وگوهای مستقیم در عمان مذاکره کردند، گامی بزرگ پس از سال ها افزایش تنش ها و بن بست دیپلماسی که با گفت و گوهای بیشتر در آخر هفته آینده ادامه خواهد یافت.» فاکس نیوز در ادامه مدعی شد ویتکاف در مذاکرات غیرمستقیم به عراقچی گفته که ترامپ شخصاً به او دستورِ ویژه داده تلاش کند تا اختلافات با ایران را از طریق دیپلماسی حل کند.

بهتر از این نمی شد
پایگاه تحلیلی «ریسپانسیبل استیت کرافت» به قلم «تریتا پارسی» نوشت: «اولین برخورد دیپلماتیک دونالد ترامپ با تهران نمی‌توانست بهتر از این پیش برود. هر دو طرف گفت‌وگوهای برگزارشده در عمان را مثبت و سازنده توصیف کردند. در طول چهار سال ریاست‌جمهوری بایدن، ایرانی‌ها حتی یک‌بار هم حاضر نشدند در سطح وزارت خارجه مستقیماً با مقامات آمریکایی دیدار کنند. اکنون ترامپ این فرصت را دارد که یک «توافق بهتر» را هدف بگیرد.»
این رسانه آمریکایی ادامه داد: ویتکاف در گفت‌وگوهای روز شنبه هیچ اشاره‌ای به برچیدن برنامه هسته‌ای ایران نکرد. دو طرف به‌جای آن درباره سطوح مختلف محدودیت‌های برنامه هسته‌ای و میزان کاهش تحریم‌هایی که ترامپ حاضر است در ازای آن ارائه دهد، صحبت کردند. هرچند برچیدن کامل برنامه هسته‌ای قاطعانه‌تر و سخت‌گیرانه‌تر به نظر می‌رسد، اما در عمل غیرقابل اجراست؛ در حالی که مدل مبتنی بر راستی‌آزمایی هم کارآمد است و هم تهران پیش از این با آن موافقت کرده و می‌تواند بار دیگر با آن موافقت کند. چالش اینجاست که برنامه هسته‌ای ایران در چند سال اخیر به طرز چشمگیری پیشرفت کرده و بازگرداندن آن به وضعیت سال ۲۰۱۵ کاری بسیار دشوار خواهد بود.
به گفته پارسی، اما ترامپ از موقعیت بهتری برای بازگرداندن این دستاوردها برخوردار است، چراکه او مایل است تحریم‌های اولیه علیه تهران را لغو کند، یعنی همان تحریم‌هایی که مانع از تجارت شرکت‌های آمریکایی با ایران شده‌اند. اوباما هرگز به لغو تحریم‌های اولیه آمریکا علیه ایران فکر هم نکرد، زیرا بیم آن داشت که با مخالفت شدیدتر جمهوری‌خواهان با توافق مواجه شود. دوم آنکه او می‌خواست توافق صرفاً بر موضوع هسته‌ای متمرکز باشد.
این عضو اندیشکده کوئینسی در مقاله خود نوشت: افزودن لغو تحریم‌های اولیه به مذاکرات، اوباما را در معرض اتهام (نادرست) «تجارت امنیت هسته‌ای در ازای منافع شرکت‌های آمریکایی» قرار می‌داد. بایدن، از سوی دیگر، به گفته فرستاده‌اش در امور ایران، راب مالی، «بی‌رمق» نسبت به توافق بود و بیشتر نگران هزینه‌های سیاسی داخلیِ کاهش تحریم‌ها بود تا دستاوردهای هسته‌ای که این کاهش می‌توانست به همراه داشته باشد. اما ترامپ متفاوت است. او معمولاً تحریم‌ها را به‌عنوان مجازاتی برای شرکت‌های آمریکایی می‌بیند و مشتاق است آن‌ها را لغو کند تا دوباره راه را برای ورود شرکت‌های آمریکایی به ایران باز کند. با توجه به پیشرفت گسترده برنامه هسته‌ای ایران، ممکن است همین تمایل ترامپ به لغو تحریم‌های اولیه باشد که به او این فرصت را می‌دهد تا ساعت هسته‌ای را به سال ۲۰۱۶ بازگرداند. او می‌تواند مدل «بیش‌تر در برابر بیش‌تر» را دنبال کند؛ مدل بهتری نسبت به آنچه اوباما به دست آورد و بایدن نتوانست، زیرا ترامپ مایل است امتیازات بیشتری را روی میز بگذارد.
به نوشته «ریسپانسیبل استیت کرافت» دنبال کردن یک مدل مبتنی بر راستی‌آزمایی با این پیش‌فرض که تنها خط قرمز، سلاح هسته‌ای باشد، این امکان را برای ترامپ فراهم می‌کند که یک پیروزی سه‌گانه برای آمریکا رقم بزند: جلوگیری از بمب هسته‌ای ایران، جلوگیری از جنگ با ایران، و فراهم‌کردن فرصت‌های عظیم اقتصادی برای شرکت‌های آمریکایی، که در نتیجه آن اشتغال در آمریکا افزایش می‌یابد.
تریتا پارسی در ادامه نوشت: در واقع، تحریم‌ها علیه ایران هزینه‌ای هنگفت برای اقتصاد آمریکا داشته است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ که توسط جاناتان لزلی، رضا مرعشی و من انجام شد، نشان داد که بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۲، تحریم‌های آمریکا موجب از دست رفتن ۱۳۵ تا ۱۷۵ میلیارد دلار درآمد بالقوه صادراتی به ایران شده‌اند.

نیویورک تایمز دیگر رسانه آمریکایی بود که به مذاکرات روز شنبه مسقط واکنش نشان داد. در گزارش این روزنامه آمده است: اولین دیدار بین ایالات متحده و ایران درباره برنامه هسته‌ای در حال گسترش ایران در روز شنبه، نشان‌دهنده جدیت در هدف و تلاشی برای اجتناب از چیزی بود که هیچ‌کدام از طرفین خواهان آن نیستند: جنگی دیگر در خاورمیانه. گفت‌وگوها در عمان همچنین نوید کارآمدی بیشتری را می‌دهند. توافق ۲۰۱۵ بین ایران و شش کشور- پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به‌اضافه آلمان، با نقش میانجی‌گری اتحادیه اروپا- حاصل شد و دو سال به طول انجامید. اما این بار، گفت‌وگوها دوجانبه‌اند، اروپایی‌ها، اما روسیه و چین در حاشیه هستند.
به نوشته نیویورک تایمز، در حالی که ایران بر گفت‌وگوهای غیرمستقیم از طریق عمان پافشاری داشت و ترامپ خواستار گفت‌وگوهای مستقیم بود، دو طرف توانستند این مسأله را مبهم باقی بگذارند. نماینده ویژه ترامپ، استیو ویتکاف، در پایان جلسه مستقیماً با وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، صحبت کرد. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی، گفت: «برای شروع، این بهترین حالت ممکن است. آن‌ها می‌توانستند دچار لغزش شوند، اما توافق کردند دوباره دیدار کنند، در پایان جلسه با هم دیدار کردند و بر هدف نهایی توافق داشتند.»

ترامپ و فرمول «بیشتر در برابر بیشتر»
این روزنامه آمریکایی با اشاره به اینکه ترامپ و ویتکاف نشان دادند که هدف واقعی آن‌ها این است که اطمینان حاصل شود ایران قادر به ساخت سلاح هسته‌ای نباشد نوشت: با وجود خواسته‌های شدید اولیه مقامات دولت ترامپ پیش از آغاز گفت‌وگوها مبنی بر اینکه ایران باید کل برنامه هسته‌ای‌اش را برچیند، همچنین برنامه موشکی و حمایت از نیروهای نیابتی‌اش را نیز کنار بگذارد، ایران به‌وضوح اعلام کرده بود که چنین خواسته‌های گسترده‌ای باعث پایان گفت‌وگوها پیش از آغازشان خواهد شد. بنابراین اگر دولت ایالات متحده بر این رویکرد گفت و گو صرفا هسته ای پایبند بماند می‌تواند شانس موفقیت گفت‌وگوها را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد.
ولی نصر، استاد دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جانز هاپکینز به نیویورک تایمز می گوید: «ایرانی‌ها آماده چیزی بیش از یک دیدار ابتدایی بودند؛ آن‌ها آمده بودند تا بن‌بست با ایالات متحده را بشکنند و از همه مهم‌تر، مستقیماً بشنوند که خط قرمز واقعی آمریکا چیست.» او افزود: «اگر خط قرمز، نداشتن سلاح باشد، آن‌ها می‌توانند درباره سطوح غنی‌سازی، بازرسی‌ها و مسائل دیگر مذاکره کنند. ایران نمی‌خواهد وارد موقعیتی شود که نتواند توافق را اجرایی کند و با تحریم‌های بیشتر یا اقدامات سخت مواجه شود.» او گفت: «خواسته ایران کاملاً مشخص است: رفع تحریم‌های معتبر و توافقی که پایدار بماند.»
این روزنامه افزود: اعلام مذاکرات از سوی ترامپ در دفتر بیضی کنار نتانیاهو-که ظاهر و لحن خوشایندی نداشت- ممکن است ایران را نیز دلگرم کرده باشد. نصر گفت: «ایران این را به‌عنوان یک پیام قدرتمند از سوی ترامپ خواهد دید که او تحت فرمان نتانیاهو نیست.»

به نوشته نیویورک تایمز، امید این است که یکی دو نشست بعدی بتواند به توافقی موقت منجر شود که به هر دو طرف اعتماد به نفس برای ادامه مسیر بدهد، با اقداماتی کوتاه‌مدت از سوی هر دو طرف تا زمانی که گفت‌وگوها ادامه دارد. این اقدامات می‌توانند شامل موافقت ایران با توقف غنی‌سازی اورانیوم و اجازه بازرسی‌های بیشتر در ازای تعلیق بخشی از تحریم‌های «فشار حداکثری» آمریکا باشد.
ولی نصر گفت ایران احتمالاً بر یک روند گام‌به‌گام پافشاری خواهد کرد که ممکن است چند سال طول بکشد، «تا توافق پیش از آنکه کسی دیگر به قدرت برسد و آن را لغو کند، ریشه بدواند.» این گزارش می افزاید: روند طولانی‌تر همچنین امنیت بیشتری برای ایران فراهم می‌کند. با این حال، ایران دلیلی ندارد که گفت‌وگوها را بیش از حد طولانی کند. علی واعظ گفت: «اهرم فشار ایران، غنی‌سازی هسته‌ای‌اش است، و زمان بیشتر اهرم بیشتری به آن‌ها نمی‌دهد.»
در هر صورت، تحلیلگران توافق دارند که ایران نمی‌خواهد مسئول شکست این گفت‌وگوها شناخته شود. بنابراین، اگر توافقی حاصل شود، ایران این بار خواهان تضمین‌هایی خواهد بود مبنی بر اینکه توافق پایدار خواهد ماند و تعامل اقتصادی واقعی و بلندمدت به همراه خواهد داشت. صنم وکیل معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس هم گفت: «ایران خواهان دانستن این است که «چگونه ترامپ می‌تواند تضمین بدهد که حمایتی فراهم می‌شود که رؤسای جمهور قبلی نتوانسته‌اند انجام دهند.» او گفت: «توافق باید برای هر دو طرف سودمند باشد، اما نیازمند اعتماد و پاسخگویی زیادی در طول مسیر است، که در حال حاضر هیچ‌کدام از طرفین آن را ندارند.»