هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 قاسم محبعلی-مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت خارجه| ۱ این اتفاقی ویژه بعد از حدود چند دهه بود که بین ایران و آمریکا رخ داد: مذاکرات رسمی و اعلام‌شده صورت گرفت. این خودش تحولی جدید است که باید از آن استقبال کرد. مسئله دیگر اینکه طرفین، به‌خصوص طرف آمریکایی، بسیار مثبت واکنش نشان دادند. هم بیانیه کاخ سفید و هم توئیتی که خود آقای ویتکاف زده است، برداشت مثبتی را از مذاکرات اعلام کرده‌اند.
 
بیانیه وزارت خارجه عمان هم بیانیه مثبتی است، در عین حال که به دو مسئله مهم اشاره کرده است: یکی اینکه هدف این مذاکرات، رسیدن به توافقی منصفانه و الزام‌آور است. توجه دارید که برجام توافقنامه داوطلبانه و «جنتلمنانه» بود و الزام‌آور نبود. فقط قطعنامه‌های شورای امنیت، به‌خصوص برای ایران، الزام‌آور بود؛ چون طرفی که قطعنامه نسبت به او صادر شده، ایران بود.

طبیعتاً مفهوم توافق الزام‌آور این است که نه‌تنها دولت‌ها بلکه، در آمریکا کنگره و در ایران، مجلس، باید آن را تصویب کنند. خروج از چنین توافقنامه الزام‌آوری هم طبعاً برای طرفین مشکل می‌شود. این ارزیابی کلی است، بدون اینکه وارد جزئیات شویم، چون جزئیات روشن نیست. به نظر می‌رسد طرفین در این دور فقط نقطه‌نظرات‌شان را به طرف مقابل منتقل کرده‌اند و جزئیات و ورود به بحث را به جلسه بعدی واگذار کرده‌اند.

۲ هنوز برای قضاوت زود است ولی به نظر می‌رسد که هم طرف ایرانی و هم طرف آمریکایی علاقه‌مند و مشتاق هستند که مذاکرات به نتیجه برسد؛ البته مسائل همان‌طور که در بیانیه آقای ویتکاف آمده و کاخ سفید هم اشاره کرده، بسیار پیچیده است و با مسائل دیگر در ارتباط است. انتظار اینکه مذاکرات فوراً در یک یا دو جلسه به نتیجه برسند، شاید خوش‌باورانه باشد. باید تا جلسه دیگر صبر کرد تا ببینیم بعد از اینکه هیئت‌ها به پایتخت‌هایشان برگشتند و با مسئولین بالاتر و تصمیم‌گیران اصلی صحبت کردند، چه برداشتی از مسائل دارند. جلسه بعدی تا اندازه زیادی جهت مذاکرات را روشن خواهد کرد.

۳ دولت‌ها به طور کلی در سیاست‌های اعلامی‌شان از این روند استقبال خواهند کرد. طرف‌هایی مثل روسیه، چین، حتی دولت اسرائیل و کشورهای عربی هم به صورت رسمی و علنی استقبال خواهند کرد و البته در این استقبال خواسته‌هایشان را هم به نوعی، مستقیم یا غیرمستقیم خواهند گنجاند؛ اما سیاست اعلامی با سیاست اعمالی ممکن است در بین کشورها متفاوت باشد. خواسته‌هایشان هم متفاوت است؛ بنابراین ممکن است که در جریان مذاکرات نقش‌های متفاوتی بازی کنند و اثرات متفاوتی روی طرفین بگذارند.

اروپایی‌ها حتماً از به نتیجه رسیدن مذاکرات استقبال خواهند کرد و توافق آمریکا می‌تواند به توافق با اروپا هم منجر شود. اعراب به‌طور کلی از این روند استقبال خواهند کرد، اگرچه ممکن است در عین حال نگران نزدیکی ایران و آمریکا باشند. اسرائیلی‌ها برخوردی درهم و دوگانه خواهند داشت و تلاش خواهند کرد منافع خودشان را هم در این مذاکرات ببینند. منافع آن‌ها هم این است که سیاست خاورمیانه‌ای ایران در قبال اسرائیل هم تغییر بکند.

باید صبر کرد تا ببینیم هر کدام از این بازیگران چقدر می‌توانند در جریان مذاکرات مؤثر باشند؛ ولی اگر تصمیم ایران به طور اساسی این باشد که با ترامپ و اطرافیان ترامپ در آمریکا به نتیجه برسد، این مؤثر خواهد بود. در ایالات متحده به نظر نمی‌رسد که وزارت خارجه و دستگاه‌های دیگر کاملاً هم‌نظر باشند و با شخص آقای ترامپ اختلاف نظر نداشته باشند. در جریان مذاکرات ممکن باید ببینیم بین دولت و شخص ترامپ چه تفاوت‌هایی به وجود می‌آید. ترامپ را به طور کلی باید از Establishment [ساختار قدرت]، نه کاملاً مجزا، ولی متفاوت تعریف کرد.

باید تلاش کرد در عین حال که با ترامپ توافق ممکن است،‌ از این فرصت استثنایی که جمهوری‌خواهان کل ارکان دولت آمریکا را در اختیار دارند، استفاده شود و توافقی حاصل شود که به تصویب کنگره هم برسد و همه تحریم‌های ایران رفع شود. این شاید اولین بار باشد که می‌شود امیدوار بود در صورتی که مذاکرات به توفیق کامل برسد، همه تحریم‌ها، نه‌تنها تحریم‌های هسته‌ای، برداشته شوند.