هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 شهاب شهسواری| شنبه ۲۳ فروردین نخستین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده آمریکا در مسقط برگزار شد و دو طرف تصمیم گرفتند که دور بعدی مذاکرات را شنبه هفته آینده، بار دیگر در مسقط و به صورت غیرمستقیم ادامه دهند. مذاکرات اخیر ایران و آمریکا در شرایطی آغاز می‌شود که شرایط منطقه نسبت به دوره پیشین مذاکرات هسته‌ای در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ تفاوت چشمگیری کرده‌است.
 
هرچند بعد از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ شرایط منطقه از هر زمان دیگری شکننده‌تر شده‌است و احتمال تشدید تنش‌ها در منطقه افزایش پیدا کرده‌است، اما روابط ایران و کشورهای عربی منطقه نسبت به دوره ۲۰۱۵ بهبود پیدا کرده‌است و استراتژی منطقه‌ای و سیاست خارجی قدرت‌های عربی منطقه در قبال ایران به شکل قابل توجهی تحول پیدا کرده‌است. به جز اسرائیل که موضع ثابت خود را در قبال توافق با ایران حفظ کرده‌است، بقیه کشورهای عربی منطقه به نظر مشتاق‌تر از گذشته به یک توافق هسته‌ای میان ایران و آمریکا هستند. 

حتی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم در حاشیه سفرش به واشنگتن از یک توافق با ایران حمایت کرد؛ هرچند او شروط غیرقابل پذیرشی را برای این توافق مطرح کرد و از مدل لیبی، یعنی جمع‌آوری کامل کل برنامه هسته‌ای ایران به عنوان توافق مطلوب اسرائیل یاد کرد.

تماس‌های سه روز گذشته سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات مسقط با همتایان عرب خود نشان می‌داد که ایران درس‌های زیادی از مذاکرات ۲۰۱۳-۲۰۱۵ آموخته‌است. عراقچی در گفت‌وگوهای تلفنی با همتایان سعودی، اماراتی، بحرینی و مصری خود گزارشی از فرآیند مذاکرات ایران و آمریکا در اختیار آنها قرار داد. مقام‌های کشورهای عربی در طول مذاکراتی که به برجام منتهی شد، به شدت نسبت به اینکه توسط ایران و دولت وقت آمریکا از گفت‌وگوها کنار گذاشته‌شده‌اند، انتقاد داشتند. 

تفاوت 2015 و 2025
عربستان سعودی و امارات متحده عربی که در آن دوران به شدت نگران فعالیت‌های منطقه‌ای ایران بودند، معتقد بودند که باید در مذاکرات ۱+۵ و ایران، مسائلی دیگری غیر از مسائل هسته‌ای، از جمله مسئله نفوذ منطقه‌ای ایران و گروه‌های شبه‌نظامی متحد ایران در منطقه و همچنین مسئله توانمندی‌های موشکی ایران هم روی میز مذاکره قرار بگیرد. حاکمان جدید عربستان سعودی در آن دوران در همکاری با امارات متحده عربی جنگ را علیه انصارالله یمن آغاز کرده‌بودند و عملاً باور داشتند که در یک جنگ نیابتی و غیرمستقیم با ایران هستند.

از آن زمان تاکنون تحولات گسترده‌ای در منطقه خاورمیانه رخ داده‌است. محمد بن‌سلمان و محمد بن‌زاید، رهبران عربستان سعودی و امارات متحده عربی که در بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ قصد داشتند با اعمال قدرت نظامی و دیپلماتیک چهره منطقه خاورمیانه را برای همیشه تغییر دهند، امروز سیاست‌های خود را به شکل چشمگیری تغییر داده‌اند و بر خلاف گذشته بیشتر تلاش می‌کنند به جای تکیه بر قدرت سخت، با قدرت نرم اهداف منطقه‌ای خود را پیش ببرند. در عین حال بعد دور نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، تا حدود زیادی نسبت به توفیق سیاست‌های قهری در مقابل جمهوری اسلامی ایران توهم‌زدایی شده‌است. 

خروج ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام که با حمایت علنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی همراه شد، نه‌تنها نتایج مطلوبی برای این کشورها در پی نداشت، بلکه باعث شد برنامه هسته‌ای ایران به شکل چشمگیری پیشرفت کند و در عین حال در متوقف کردن نفوذ منطقه‌ای ایران و حمایت ایران از گروه‌های متحد منطقه‌ای که با عنوان محور مقاومت شناخته‌می‌شوند، ناکام ماند. برخلاف دورانی که وزیر خارجه سعودی دولت‌های اروپایی را پس از خروج آمریکا از برجام به دلیل حفظ روابط با تهران و مذاکره برای رفع تحریم‌ها به «مماشات با ایران» متهم می‌کرد، تقریباً تمام کشورهای عربی منطقه از مذاکرات اخیر ایران و آمریکا حمایت کرده‌اند و برای رسیدن به یک توافق اظهار امیدواری کرده‌اند.

تماس‌های عراقچی
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در پی برگزاری دور نخست گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در مسقط در تماس‌های جداگانه با وزرای خارجه مصر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، ترکیه و بحرین تلفنی گفت‌وگو کرده‌است و گزارشی در مورد مذاکرات مسقط در اختیار آنها قرار داد.  عراق و ترکیه از یک طرف و قطر و مصر از طرف دیگر در دو بیانیه مشترک جداگانه از گفت‌وگوهای ایران و آمریکا استقبال کردند.  

حمایت شورای همکاری خلیج‌فارس
جاسم محمدالبودیوی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس با استقبال از میزبانی عمان از مذاکرات ایران و آمریکا افزود که این میزبانی نشان‌دهنده رویکرد خردمندانه عمان برای پیشبرد گفت‌وگو و ایجاد پل‌های تفاهم بین کشورها و همچنین تعهد مستمر این کشور به حمایت و تقویت امنیت منطقه است.

وی اشاره کرد که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همیشه از طریق روابط نزدیک و مستحکم خود با سایر کشورها به دنبال یافتن راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز برای درگیری‌ها و ارائه ابتکاراتی هستند که در خدمت منافع مردم منطقه و جهان باشد و تمام تلاش خود را برای پیشبرد ثبات صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی انجام داده‌اند. دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس در بیانیه‌ای که در پایگاه اطلاع‌رسانی این شورا منتشر شد، ابراز امیدواری کرد که این مذاکرات سازنده، نتایج مثبتی به همراه داشته باشد که به گشودن افق‌های جدیدی برای همکاری‌های ایران و آمریکا و در خدمت امنیت و ثبات در منطقه باشد.

حمایت مصر
وزارت خارجه مصر با صدور بیانیه‌ای از میزبانی عمان از دور نخست مذاکرات بین آمریکا و ایران استقبال کرد.  در بیانیه وزارت خارجه مصر از نقش سازنده و حیاتی و مستمر عمان در حمایت از دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی و صلح‌آمیز در سایه چالش‌های عظیم در منطقه و تلاش این کشور برای دور کردن سایه جنگ تمام‌عیار از سر منطقه، تقدیر شده است. مصر بر حمایت کامل خود از تلاش‌های صادقانه عمان و هرگونه تلاشی که هدفش دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی از طریق گفت‌وگو باشد تاکید و خاطرنشان کرد این‌گونه تلاش‌ها همسو با خط مشی مصر است که کاملاً باور دارد بحران‌های منطقه راه‌حل نظامی ندارد و درگیری و تنش، نتیجه‌ای جز برافروخته‌تر شدن اوضاع نخواهد داشت. 

مصر همچنین از رویکرد آمریکا و ایران برای همکاری و دستیابی به راه‌حلی سیاسی از طریق ترجیح دادن زبان گفت‌وگو و مذاکره قدردانی و تاکید کرد این رویکرد امکان دستیابی به راه‌حل‌های میانه را فراهم خواهد کرد که در کاهش شدت تنش در منطقه نقش خواهد داشت. مصر ابراز امیدواری کرد دو طرف بتوانند به توافقی دست یابند که پاسخگوی دغدغه‌های آنها باشد و امنیت و ثبات را برای کشورهای همسایه در منطقه تضمین کند.