مشرق/متن پیش رو در مشرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در ایتالیا فاز مذاکرات از گفتگو برای محدودیت هسته‌ای در برابر جلوگیری از اقدامات نظامی به‌سوی گفتگوهای هسته‌ای در جهت رفع تحریم تغییر کرده است.

دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به میزبانی سفارت عمان در شهر رم برگزار شد. این مذاکرات که پشت درهای بسته و بدون حضور رسانه‌ها انجام گرفت، با هدف بررسی چهارچوب و زمان‌بندی مذاکرات آتی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها صورت پذیرفته است.

همه منابع در توصیف مذاکرات از جملاتی استفاده کرده‌اند که مسیر را مثبت نشان داده است، اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان و برنامه‌ریزی برای ادامه گفت‌وگوها در روزهای آینده، نشان‌دهنده اراده طرفین برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است، به گفته سید عباس عراقچی انتظار می‌رود با برگزاری دور سوم مذاکرات در شنبه آتی، تصویر روشن‌تری از امکان دستیابی به توافق یا چالش‌های پیش‌رو ارائه شود.

اخبار رسیده حکایت از آن دارد که مذاکرات رم مثبت است، اما در برخی بخش‌ها فشردگی خاصی حاکم شده که برای رفع آن‌ها نیاز به تفسیرهای بیشتر داشته ازاین‌رو پیوستی فنی و کارشناسی نیز برای مذاکره‌کنندگان طراحی‌شده است تا در فاصله گفتگوها بر سر آن‌ها بحث شود.

نکته قابل‌توجه آن‌که در طول دو دور مذاکرات صورت گرفته در عمان و ایتالیا از سوی طرف آمریکایی هیچ موردی مطرح نشده است که از جانب ایران عبور از خط قرمز محسوب شده باشد، همچنین فاز مذاکرات از گفتگو برای محدودیت هسته‌ای در برابر جلوگیری از اقدامات نظامی از سوی آمریکا به‌سوی گفتگوهای هسته‌ای در جهت رفع تحریم و گرفتن برخی معافیت‌ها تغییر فاز داده است.

دو نگرش متفاوت و خط قرمزهایی که روی میز کشیده شده است!
همچنین در مذاکرات صورت گرفته در خلیج‌فارس و اروپا طرفین به روانشناسی دقیق از یکدیگر دست‌یافته‌اند که حاکی از نوع نگرش مذاکره‌کنندگان است، در یک‌سوی میز ویتکاف به‌عنوان نماینده فکری ترامپ به‌شدت کلی‌نگری کرده و خواهان دست یافتن به توافقی میان طرفین است که پرونده منطقه‌ای را رفع‌ورجوع کرده و به‌اصطلاح خودش پایان بدهد اما در آن‌سوی میز طرف ایرانی به‌ویژه عراقچی روی جزئیات تأکید داشته و خواهان بررسی بند به بند هر چیزی است که قرار بوده به‌عنوان توافق امضا شود.

این دو نگرش متفاوت از فضای مذاکرات باعث کند شدن و البته فنی‌تر شدن گفتگوها میان طرفین شده است، داشتن انتفاع از توافق احتمالی شکل‌گرفته میان ایران و آمریکا و پذیرفته شدن حق غنی‌سازی تهران و نیز ایجاد اطمینان خاطر از رفتارهای ضد امنیتی رژیم صهیونیستی در منطقه بخشی از خواسته‌های ایران در یک‌سوی میز و در برابر طرح کلی آمریکایی‌ها برای دسترسی تهران به سلاح هسته‌ای است.

داشتن یک ذهنیت کلی‌نگر در برابر یک نگاه جزئی‌گرا در دو دور مذاکرات هسته‌ای میان طرفین این بحث را میان برخی کارشناسان ایجاد کرده است که رسیدن به توافقی برای رفع تحریم‌ها امکان‌پذیر نبوده و تنها می‌توان با ایجاد یک «توافق موقت» و نیز گرفتن برخی معافیت‌های تحریمی از مذاکرات میان طرفین بیرون آمد، نکته‌ای که به حتم دربرگیرنده منافع جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود و به‌نوعی عبور از خط قرمز تهران تلقی می‌شود و عراقچی با نگاه ویژه از آن عبور نخواهد کرد، این عدم عبور ناشی از شناخت دقیق وزیر خارجه از روحیات آمریکایی‌ها به‌ویژه رفتارهای ویتکاف است که بیش از مذاکره‌کننده یک معامله‌گر قهار است.

همچنین موضوعی که در ۲ دور مذاکره میان ایران و آمریکا بسیار به چشم آمده، تفاوت شرایط، بستر و ظرفیت‌های کنونی طرفین است. واقعیت این است که به‌واسطه خروج یک‌طرفه آمریکا از برجام، جمهوری اسلامی ایران غنی‌سازی ۶۰ درصدی در نطنز و فردو، آن‌هم با استفاده سانتریفیوژهای پیشرفته را در دستور کار قرار داده است و بازگشت از این خط نیاز به حسن نیت بیشتر آمریکایی‌ها دارد که امری طبیعی است.

فراتر از آن، دیوار بی‌اعتمادی ایران نسبت به آمریکا با توجه به رفتارهای سینوسی ترامپ نسبت به هر زمان دیگری بلندتر نموده و همین موضوع، گارد ایران در برابر ایده پردازی‌های اغلب تکراری ویتکاف بسته‌تر کرده است.

نکته دیگر اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان مذاکرات، حکم یک کاتالیزور (عامل تسریع‌کننده) را ایفا نکرده و رافائل گروسی مدیرکل آژانس و دیگر مقامات این نهاد بین‌المللی، همچنان در کسوت تسریع‌کنندگان «استراتژی فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران ایفای نقش می‌کنند که امری غیرفنی محسوب می‌شود.

در مذاکرات مسقط و رم تیم مذاکره‌کننده آمریکایی روی فریز شدن در نقطه صفر تأکید کرده‌اند که لازمه رسیدن به این مرحله آن است که دو اصل اساسی برای ایران تأمین شود. اول آنکه تهران از مؤثر و پایدار بودن رفع تحریم‌ها به نحوی تضمین‌شده اطمینان حاصل کند در ثانی موضوعاتی سیاسی چون پرونده PMD نباید به‌عنوان اهرم فشار علیه ایران در آینده باقی بماند.

شرط ایران برای توافق انتفاع است
باید به این نکته توجه کرد که در مذاکرات صورت گرفته تا به اینجا حل نشدن برخی موضوعات ناشی از عدم تصمیم‌گیری آمریکا و اصرار دولت این کشور بر مواضعی بوده است که خواسته‌های اصولی ایران را که مبتنی بر برجام است، تأمین نمی‌کند.

همچنین بعد از هر توافقی باید شرایطی فراهم شود که شرکای اقتصادی و فعالان در بازار ایران مطمئن شوند که قراردادهای منعقده با ایران از پایداری لازم برخوردار است و سایه بازگشت تحریم‌ها از سر اقتصاد ایران رفته است.

دراین‌ارتباط باوجود طرح‌های ارائه‌شده از سوی ایران، طرف آمریکایی ایده روشنی نداشته که نشانه تلاش آنان برای اثربخشی تحریم‌ها حتی پس از انعقاد توافق است، روشن است که جمهوری اسلامی ایران چنین وضعیتی را نمی‌پذیرد، مذاکرات فنی بیشتر می‌تواند گره‌گشایی کند.

تهران تا اینجا نشان داده است که به‌اندازه کافی حسن نیت داشته و آماده پذیرش پیشنهادهای جدید برای حصول توافق است با این شرط که طرف آمریکایی موضوعات پادمانی را باهدف ایجاد اهرم فشار سیاسی در آینده کنار بگذارد، مذاکرات صورت گرفته در قیاس با گذشته از جنبه‌های مختلف بهبود پیداکرده و چه از منظر «پایداری رفع تحریم‌ها و اطمینان‌بخشی به فعالان اقتصادی» و چه ازنظر «حفظ دستاوردها، دانش و زیرساخت هسته‌ای» که این موضوع ناشی از مدل رفتاری مذاکره‌کنندگان ایران در مسقط و رم بوده است.

هفته گذشته در عمان ویتکاف متوجه شد که دیپلمات‌های ایرانی مسلح روی صندلی مذاکره می‌نشیند، در رم معاون رئیس‌جمهور آمریکا نیز گزارش این صحنه را دریافت کرده است.